سید محمدعلی مبارکه‌ای

حاج سید محمدعلی صفائی مبارکه ای

حاج سیّد محمّدعلی مبارکه‌ای (1316ق- ۱۳۲۵ ش)متخلّص به «صفائی» فرزند سیّد علی امام جمعه بن محمّدعلی بن علی موسوی مبارکه ای عالم فاضل و واعظ کامل، از مشاهیر اهل منبر اصفهان که نسب شریفش از طرف پدر به حمزة بن موسی کاظم (ع) می رسد. اوخطیب حوزه علمیه اصفهان در سده ۱۳ هجری بود.

زندگی نامه

ولادت

وی در روز ۱۷ ذیقعده ۱۳۱۶ قمری برابر با روز ۹ فروردین ۱۲۷۸ شمسی در محله بازار (خیابان حافظ) مبارکه متولّد شد.

خاندان

نسب شریفشان با سی و سه واسطه به حضرت حمزه بن موسی بن جعفر علیهم السلام می‌رسد.

اجداد وی در عهد شاه طهماسب صفوی از نجف اشرف به ایران آمده و در زمان شاه عباس در اصفهان سکونت نموده‌اند. جدّ اعلایش میر عبدالباقی از مشاهیر علمای زمان بوده که در فتنه افغان در مدرسه چهارباغ اصفهان به شهادت رسیده است. از میر عبدالباقی چهار فرزند ذکور باقی ماندکه یکی از آنان به نام سید محمد به مبارکه لنجان عزیمت و پس از رفع فتنه افغان به ارشاد مردم و اقامه نمازجماعت مبادرت نمود.

آیت الله مبارکه‌ای پنجمین نسل از دودمان میر عبدالباقی شهید است. جد سوم مبارکه‌ای نیز عالم عامل میرسیّد علی بن میر محمّد بانی مسجد پاچشمه مبارکه و از زمره خواصّ اصحاب حاجی محمّد ابراهیم کلباسی و سیّد محمّدباقر شفتی (بانی مسجد سید اصفهان) بوده که کراماتش زبانزد خاص و عام است.

پدر آیت الله مبارکه ای نیز میر سیّد علی موسوی نسب، عالمی زاهد و از شاگردان ملا حسن دهنوی، میرزاعبدالغفار تویسرکانی و میرزا محمّدهاشم چهارسویی بوده که از طرف میر سیّد محمّد، امام جمعه وقت اصفهان، به امامت جمعه مبارکه منصوب و از طرف ظلّ السلطان نیز امور قضاوت و ترافع منطقه به وی محوّل و نهایتا در هشتم ربیع الاول ۱۳۵۴ قمری در ۸۴ سالگی در مبارکه دار فانی را وداع و در ورودی آرامستان مبارکه به خاک سپرده می شود.

فرزندان

از مبارکه‌ای یک فرزند پسر به نام دکتر سیّد کمال الدین صفائی و سه دختر باقی ماند. دکتر صفائی در سال 1308ش در اصفهان متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در اصفهان به پایان رسانید و در تهران در دانش سرای عالی در شعبه طبیعی فارغ التحصیل گردید و در اصفهان به دبیری پرداخت. دکتر صفائی از مردان نیک روزگار است که در تهران ساکن است و به خدمت به مردم از طریق پزشکی اشتغال دارد. وی ادیبی فاضل و پزشکی متعهد و متدین است.

سفرها

سیّد محمّدعلی مبارکه‌ای در سال 1341ق برای ادامه تحصیل خود و گسترش دادن اسلام سفرهایی به خارج و داخل کشور داشته اند از جمله:

سفرهای داخلی

آیت الله مبارکه ای در سال ۱۳۴۱ قمری برابر با ۱۳۰۱ شمسی از اصفهان به قم عزیمت  و از خرمن پر فیض حضرات آیات حاج شیخ عبدالکریم یزدی، سیّد ابوالحسن اصفهانی، میرزا محمّدحسین نائینی خوشه ها برچید.

ایشان بعد از چندی به تهران رفت و مدتی نیز از محضر آیت الله شهید سیّد حسن مدرّس و میرزا طاهر تنکابنی بهره برد. آنگاه  بعد از مدتی به خراسان کوچ و مدت سه سال از محضر پرفیض حاج آقا حسین قمی، میرزا محمّد آقازاده و آقای آقابزرگ حکیم استفاده کرد و همزمان به وعظ و خطابه در آن سامان اقدام نمود.

مبارکه ای مدتی نیز در شهر بیرجند از محضر شیخ محمّدباقر بیرجندی(صاحب کتاب شریف کبریت الاحمر) و حاج شیخ هادی بیرجندی بهره ها برد.

ایشان همچنین در سفر به دزداب (زاهدان) در طول یک ماه رمضان در خصوص اتحاد بین شیعه و سنی و مشترکات آنها به بحث و تبادل نظر می پردازد.

سفرهای خارجی

آیت الله مبارکه ای در سفر دوم به خراسان  بعد از دریافت دعوت نامه رسمی از مدرسة الوعظین  هند از مسیر زاهدان به هندوستان سفر و ضمن سیاحت از خرمن پر فیض میر سیّد علی لاهوری و سیّد نجم الحسن لکهنوئی فیض می برد. وی در این سفر با گاندی رهبر معنوی هندوستان دیدار و در کنفرانس آل اندیا شیعه به سخنرانی با موضوع اتحاد اسلام می پردازد.

ایشان مدتی نیز به تدریس در مدرسه الواعظین شهر لکناهور هند پرداخته و بعد از انجام سفر تبلیغی به چین و سنگاپور از مسیر دریا به مکه مشرف و ضمن انجام حج تمتع، در دونوبت با ملک عبدالعزیز پادشاه وقت حجاز دیدار نمود.

آیت الله مبارکه ای در سفر به عراق نیز در درس حضرات آیات سیّد ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، میرزا محمّدحسین نائینی و شیخ آقا بزگ طهرانی حاضر می شود.

مبارکه ای مدتی نیز در مصر و شام با حضور در  در جامعه الزهرا با شیخ طنطاوی جوهری دیدار و در شام نیز از محضر آیت الله سیّد محسن امین عاملی استفاده می برد.

ایشان درمقدمه کتاب "ثمرات العلوم" به بیش از ۲۰ کشور جهان اشاره می کند که در مدت سی سال به آنها سفر کرده است.

" آنچه نویسنده این کتاب در سیاحت‌های خود در ممالک دنیا از چین و هند و ژاپن و روسیه و تبت و صیام(=سیام= تایلند) و کشمیر و افغانستان و ایران عرب و عراق عرب و فلسطین و سوریا و ترکیه و حجاز و یمن و مصر و حبشه و اندلس و مراکش و فرانسه و برلن و لندن و ایطالیا و قسمتهای دیگر از اروپا، از بعضی از غرایب و عجایب و وقایعات (کذا) مهم و مشاهده نموده، متفرقا در این اوراق به یادگار گذاشته است".

تحصیلات

سیّد محمّدعلی مبارکه‌ای تا سیزده سالگی فارسی و مقدّمات عربی را در مبارکه نزد والد ماجد و غیره خواند. سپس به اصفهان رفت و نزد اساتید بزرگ آن زمان در مدرسه جدّه کوچک و مدرسه صدر تحصیل نمود.

اساتید

چنانکه از کتاب « دانشوران و رجال اصفهان» برمی آید، وی محضر بسیاری از فضلا و علمای اصفهان را درک کرده و در علوم گوناگون از درس آنان بهره برده که عبارتند از:

1. سیّد فخرالدین فیروزانی لنجانی
2. شیخ حسن شیرازی
3. شیخ محمّد زارچی یزدی
4. شیخ علی فقیه فریدنی
5. سیّد میرزا اردستانی
6. شیخ محمّدعلی مدرس فتحی
7. شیخ علی مدرّس یزدی
8. میرزا احمد مدرّس
9. سیّد محمّدرضا خراسانی
10. سیّد صدرالدین کوپایی
11. سیّد مهدی درچه‌ای
12. شیخ عبدالکریم گزی
13. آقا سیّد محمّدباقر درچه‌ای
14. میر محمّدصادق خاتون آبادی
15. سیّد محمّد مدرس نجف آبادی
16. میر سیّد علی مدرس نجف آبادی
17. حاج سیّد ابوالقاسم دهکردی
18. علامه شیخ ابوالمجد محمّدرضا نجفی
19. شیخ اسدالله قمشه‌ای متخلّص به «دیوانه»
20. ملا عبدالجواد آدینه‌ای
21. شیخ علی مفید
22. سیّد علی زنجیره فروش
23. شیخ محمّدحکیم خراسانی
24. میر سیّد علی جناب
25. سیّد محمّدعلی زنجانی
26. آخوند ملا محمّد کاشانی
27. سیّد علی اکبر صدرالاطباء
28. میرزا ابوالقاسم ناصر حکمت
29. شیخ محمود مفید.

مبارکه‌ای در پایان کتاب «نورالانوار» می‌نویسد:

«از جمله بزرگان دین که خدمت ایشان رسیده، از چندین نفر آنها اجازة روایتی و اجتهاد دارد، و چون از راه اجتهاد نخواست ارتزاق کند؛ لذا اجازات خود را در صدد اشاعه در انظار برنیامد، ولی در این کتاب برای تذکار و یادگار آن اساتید عالی مقدار و ادای حق و بقای نام شریف آنها و تذکر از برای خود و بازماندگان مرقوم می‌دارد».

چنانچه از متن اجازات برمی آید، سیّد مهدی درچه ای، شیخ محمّدرضا نجفی، سیّد ابوالقاسم دهکردی، سیّد نجم الحسن و سیّد حسن مدرّس اجازة اجتهاد و سایر بزرگان، اجازة نقل روایت به ایشان داده‌اند. در پایان کتاب «نورالانوار» صورت اجازات مزبور آمده است:

آثاروفعالیت ها

آثار مکتوب

وى بیش از پنجاه کتاب و رساله تألیف نموده است که به جز چند عنوان از آن‌ها به چاپ نرسیده است. آنچه از تألیفات ایشان به چاپ رسیده، بدین قرار است:

1. «صراط المستقیم یا نماز در اسلام»
2. «منهج القویم»
3. «کشف المهلکات»
4. «تحصیل الثمن»
5. «نورالقدسی»
6. «سرادق دوشیزگان در وجوب حجاب و لزوم نقاب»
7. «نورالانوار»
8. «پیام مبارکی به سوی کسروی»
9. «تاریخ ایران و اصفهان»
10. دانشوران و رجال اصفهان»
11. «ثمرات العلوم»
12. «شجرة مبارکه»
13. «خاطرات مبارکی»
14. «آئینه عبرت و زندان اصفهان»
15. «اسلام خالص»
16. «سرّالغیب و کشف العیب»
17. « اثبات الولایة و دلائل الامامة»
18. «جنة السعداء و جنة الاتقیاء»
19. «شرح حالات حافظ»
20. «السیف القاطع و النوراللامع»
21. «مرآةالغیب»
22. «نور السعادة»
23. «دیوان اشعار»
24. «بشارات کتب سماویه»
25. «تاریخ ایران و اصفهان»
26. «اسرار و فلسفه حج»
27. «تاریخ زندگانی حضرت رسول و جانشینان آن حضرت»
28. «تاریخ مکّه مکرّمه»
29. «فهرست بحارالانوار»
30. «منتخب احیاء العلوم غزالی» و چندین عنوان کتاب دیگر.

سیدمحمدعلی مبارکه ای طبع شعر هم داشته است ؛

از اشعار اوست:

خوشــا آنكــس كــه بعــد از زنــدگانى		از او نــــام نكــــو شــــد جــــاودانى
ز رنــج خــود شــهان گنجــى نبردنــد		چــو بــر تخــت شهنشــاهى بمردنــد

مبارکه‌ای در دیوان شعر خود در خصوص مسافرت هایش به اطراف جهان چنین می‌سراید:

به همت به سی سال بستم کمر		پی علم و دانش نمودم سفر
به یمن  خداوند  پروردگار		به چین تا به لندن شدم رهسپار

فعالیت ها

خطابت وفن بیان

آیت الله مبارکه ای بعد از طی تحصیلات با توجه به نیاز جامعه، خطابت و منبر را بر گزیده و با کلام گیرا و نافذ خود در شهرهای مختلف بالاخص در اصفهان و مشهد و همچنین در سفرهای خارجی به ترویج حقایق و معارف قرآن و عترت و مبارزه با دستگاه حاکمه و هجمه اعتقادی غرب با تکیه به وحدت امت اسلامی مبادرت می نماید هرچند در این راه مشکلاتی از طرف "بدکردارهای در لباس روحانیت" بر او وارد به حدی که او را تکفیر می کند!

"بزرگ‏ترین خدمات به نوع بشر، خدمت به تصفیه اخلاق و تزریقات علم و دانش است؛ از این روی من قدم در مرحله موعظه گذارده، و در مراجعت از قم و تهران، رسماً بدین شغل وارد شدم.  

صدماتی که در این راه بر من وارد آمد [باعث شد که] مشقّت‏های ابتدای تحصیل خود را به کلی فراموش کردم ...من چون بدون ملاحظه از زید و عمر، معایب اخلاقی را می‏گفتم و اخلاق دینی را معرّفی می‏نمودم، با کردار هرکس، فساد اخلاق و عدم دیانت تطیبق می‏شد، درصدد نیستی من برمی ‏آمدند.  

اوّلین طبقه، بی ‏سوادها و بدکردارهای در لباس روحانیت بودند، که بعضی حکم تکفیر، و بعضی نسبت بی ‏عقیده، و جمعی نسبت بی‏ علمی و نسبت ‏های دیگر را برای شکست من دست‏آویز می ‏کردند، ..."

مبارزات

آیت الله مبارکه ای با الهام از استاد گرانقدرش شهید سید حسن مدرس در مقابل خودکامگی های پهلوی اول و اقدامات به ظاهر متجددانه او نظیر احداث راه آهن، کشف حجاب زنان، اجباری کردن کلاه پهلوی و ...با بیان کوبنده و قلم شیوای خود به افشاگری می پردازد به نحوی که مدتی به زندان می افتد.

ایشان در اوج اشاعه فرهنگ بی حجابی و بی بند وباری رضاخانی، با نوشتن کتاب "سرادق دوشیزگان در وجوب حجاب و لزوم نقاب" خشم دربار برمی انگیزد.

از نمونه های اشعار انتقادی ایشان به دستگاه حاکمه شعر زیر است:

اگرچه مردم دون را عقیده این باشد		که شاه داده ترقی، به اهل هر کاری
ولیک روح "صفایی" عقیده این دارد		که این رویه رسد، عاقبت به ناچاری

آیت الله مبارکه ای همچنین با اطلاع از افکار ضد اسلامی احمد کسروی و فتنه بهائیت، با منبرهاو نوشتارهای خود با استناد به آیات الهی و روایات معصومین (ع) به افشاگری های لازم پرداخته و مردم را نسبت به خطر این عقاید خرافی و ضد دینی آگاه می نماید.

وفات

این عالم خطیب پرتلاش در قبل از ظهر روز جمعه ۷ رجب ۱۳۶۵ق/۱۶ خرداد ۱۳۲۵ش وفات یافت و در بقعه تکیه تویسرکانى در جوار پدر همسرش آیت الله سیّد محمّدباقر تویسرکانی مدفون گردید.

به گفته برخی وی را مسموم کرده بودند ولی حقیقت معلوم نشد.دامادش سیّد علی بدیع زادگان «هور» ماده تاریخ وفات او را چنین سروده است:

پی تاریخ هجری قمری		هور این بیت را نمود ایجاد
حاج سیّد علی مبارکه‌ای		صحن فرودس را صفائی داد

منابع

• لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۰.

• مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان (کتاب)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد،زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.