مدرسه جده کوچک

مَدْرِسه جَدِّۀ کوچَک از مدارس دورۀ صفویه در اصفهان که در زمان شاه عباس دوم (۱۰۵۲-۱۰۷۷ق/۱۶۴۲-۱۶۶۶م) به‌دستور جدۀ بزرگ شاه، «‌دلارام خانم‌» در بازار قهوۀ کاشی‌ها، از انشعابات بازار بزرگ اصفهان بنا شد. تاریخ برپایی آن در کتیبۀ سر در مدرسه، به خط محمدرضا امامی ۱۰۵۶ق ذکر شده، و کتیبۀ سنگی وقف‌نامۀ مدرسه تاریخ رجب ۱۰۵۷ق را نشان می‌دهد.

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در عهد صفوی
آدرس	بازار بزرگ اصفهان
وضعیت:	محل سکونت طلّاب
علّت نام گذاری:	جدّه بزرگ و جدّه کوچک شاه عباس دوم بانی بوده اند
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: [مهدوی:] در اصفهان دو مدرسه به نام جدّه معروف است که هر دوی این مدارس مربوط به زمان شاه عباس دوم صفوی است.

«مدرسه جدّه بزرگ» واقع در بازار بزرگ از حیث ساخت و «مدرسه جدّه کوچک» واقع در بازار قهوه کاشیها «از جهت وسعت». برخی صفت کوچک و بزرگ دو مدرسه را برخلاف این ترتیب می گویند و گفته شده است که بانی این مدرسه ای که از حیث وسعت کوچک است جدّه بزرگ پادشاه بوده و آن دیگر را جدّه کوچک سلطان ساخته است. امروزه اطلاق کلمه بزرگ و کوچک از طرف عموم مردم بر حسب وسعت بنا است مدرسه بزرگ تر جدّه بزرگ و مدرسه کوچک جدّه کوچک است «مدرسه جدّه بزرگ» از حیث وسعت مورد نظر است.

در سال 1058 جدّه پادشاه که اسم او معیّن و معلوم نیست از چه جهت جدّه کوچک بوده است، ساخته و کتیبه آن به خط محمّد رضا امامی- خطاط معروف عهد صفوی- است. مدرسه دو طبقه و اطراف صحن کاشی کاری شده و در آن هیچگونه کتیبه ی تاریخ دار نمی باشد، فقط یک لوحه ی کوچک در رأس پشت بغل ضلع شرقی صحن به خط نستعلیق جمله: «گشت تعمیر این خجسته بنا- 1334» را شامل می گردد، که به حساب ابجد سال تعمیر مدرسه را بیان می کند.

مرحوم جناب در «الاصفهان» (صفحه 86) طول و عرض مدرسه را 50* 80 و تعداد حجرات آن را 67 و تعداد طلّاب آنجا را 50 نفر می نویسد. این مدرسه از مدارس آباد و دارای 67 حجره و چندین مدرس بوده و شعبه ای از مادی مدنین از آنجا می گذرد و همیشه مرکز بحث و تدریس و اقامه جماعت بوده «مدرسه جدّه کوچک». در بازار قهوه کاشیها «بازار منجم» چند اثر تاریخی وجود دارند که عبارتند از: 1- سرای منجم 2- مسجد ساروتقی 3- مسجد جدّه کوچک 4- بازار قهوه کاشیها و چهار سوی آن که همگی غیر از مدرسه از آثار خیریّه ساروتقی می باشد.

مدرسه جدّه به موجب سنگ نوشته ای که بر دیوار یکی از حجرات شمالی مدرسه منصوب است .

از آثار جدّه پادشاه به نام دلآرام خانم و به سال 1057 بنا گردیده است. کتیبه سردر مدرسه به سال 1056 و به خط محمّد رضا امامی خطاط معروف است.

مدرسه را دلآرام خانم در عهد شاه عباس دوم بنا کرده و ثواب آن را هدیه به روح صفی میرزا قرار داده است. آقای بلاغی می گوید: مدرسه در طبقه تحتانی دارای 16 حجره و در طبقه فوقانی 19 حجره دارد که جمعا 35 باب حجره می شود، لیکن مرحوم جناب در «الاصفهان» (صفحه 68) طول و عرض آن را 25* 25 و حجرات آن را 38 و طلّابش را 25 نفر می نویسد.

به ظنّ نگارنده، بانی مدرسه جدّه کوچک «جده مادری پادشاه» و بانی مدرسه جدّه بزرگ «جدّه پدری شاه عباس دوم» می باشد و به همین مناسبت آن را کوچک و بزرگ نامیده اند. مدرسه از دو قسمت تشکیل شده و در قسمت شمالی

فضای نسبتا کوچکی است که مدرس و شبستان مدرسه می باشد. برخی از مطّلعین اظهار نظر می کنند که ساختمان مدرسه قبلا کاروانسرا بوده و دلآرام خانم با جزیی تغییری که در ساختمان آن داد، آنجا را به صورت مدرسه درآورده و وقف طلّاب علوم دینی از شیعه ی اثنی عشری قرار داد. مدرسه جدّه کوچک از مدارس معمور و طلبه نشین اصفهان و همیشه جمعی از بزرگان علم و حکمت و فقه و اصول در آن ساکن و به بحث و مطالعه و تدریس مشغول بوده اند.

به علّت اهمیّت نمازخانه، در هر دو مدرسه بزرگترین فضا را به نمازخانه اختصاص داده اند این دو مدرسه چهار ایوانی است. نمای کلی ایوان های شمالی و جنوبی مدرسه جدّه بزرگ شامل یک قاب مستطیل شکل عمودی در هر ایوان است که دهانه ای با قوس جناغی را دربرمی گیرد. در طرفین این قاب مستطیل شکل را دو قاب باریک در برمی گیرد که سطوح آن با چند طاق نمای کور و نغول از یکنواختی خارج گردیده است. این دو قاب تأثیر قوسی شکل ایوان را در نما افزایش می دهد.

رخبام ایوان ها در این مدرسه با رخبام سایر نماها در یک راستا قرار گرفته اند ولی دارای تزئینات پرکاری هستند و با این کار تأکید معمار بر ایوان در نماسازی را نشان می دهد.

رخبام طاق ایوان ها در مدرسه جدّه کوچک از مابقی رخبام صحن مرتفع تر است.

این شیوه تأکید معمار بر ایوان را در نماسازی نشان می دهد «کتاب گنجینه تاریخی اصفهان»

گنجینه سردر مدرسه جدّه کوچک که تعدادی حجرات طلبه نشین دارد و پشت بغل های نمای اطراف عمارت دو طبقه آن تزئینات کاشی کاری نیز دارد به خط ثلث سفید

معرق بر زمینه کاشی لاجوردی رنگ به قلم محمّد رضا امامی نگارش یافته به سال 1056 هجری شمسی است.

مدرسه جدّه بزرگ در بازار اصلی اصفهان واقع شده و نهر آبی از وسط آن می گذرد.

اطراف صحن کاشی کاری شده، دارای دو طبقه حجرات طلبه نشین است. در دوره سلطنت شاه عباس دوم در سال 1058 هجری بنا شده. کتیبه به خط ثلث سفید با کاشی معرق به زمینه لاجوردی رنگ به قلم محمّد رضا امامی به سال 1058 نوشته شده است.

این مدرسه در قسمتی از بازار بزرگ اصفهان به نام قهوه کاشی های واقع شده. به موجب یک کتیبه که بر لوحی از سنگ مرمر به طول 95 عرض 70 نقش بسته و بر دیوار یکی از غرفه های شمالی مدرسه نصب شده است.

چهره های علمی مدرسه

ملا محمد کاشی (معروف به آخوند کاشی)

میرزا علی محمد نائینی

سید میرزا اردستانی

محمد علی مدرس فتحی دزفولی

سید حسن مدرس سرابه ای اسفه ای قمشه ای اصفهانی

هبۀالله هرندی

علی فقیه فریدنی

میرزا عبدالحسین تاج العلما اصفهانی

محمدحسین بن علی بن ابوالقاسم عاملی

سید محمد مقدس

محمد حسین نجفی

ملا هاشم جنتی

محمد حسین خراسانی

محمد حسین مشکینی

سید محمد حسین مهروی اردکانی

محمد حسین جَزَن آبادی

علی ایراوانی

آثاری از فعالیت علمی در مدرسه

1: نسخه ای از کتاب «شرح فصوص الحکم» داوود قیصری به خط نستعلیق حیدر علی سرحدی در سال 1228ق کتابت شده است.

2: نسخه ای از کتاب «میراث» مولی محمد تقی بن حسینعلی اصفهانی، کتابت محمد کریم بن حاج محمد ابراهیم قمی، جمادی الاولی 1276ق.