سید محمدرضا خراسانی

سید محمدرضا خراسانی (۱۲۷۳ش - ۱۳۵۶ ش)، از علما و فقهای به‌نام حوزه علمیه اصفهان در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان آخوند کاشانی بود.

آیت الله سید محمدرضا خراسانی

زندگی‌نامه

ولادت

سید محمدرضا حسینی خراسانی در ماه ذی الحجه سال ۱۳۱۱ قمری (برابر با تیر ۱۲۷۳ ش) در اصفهان متولد شد.

خاندان

وی فرزند حاج سید محمد جواد حسینی بن سید محمد رضا بن حاج سید یوسف خراسانی بوده است. سید محمدرضا با دختر آیت الله حاج میر سید محمد مدرس نوادۀ میر سيد حسن اصفهانی متوفی ۱۲۷۳ ق - ازدواج کرد. حاصل ازدواج دو فرزند پسر به نام های سید محمدمهدی و سید محمدتقی بوده است.

تحصیلات

سید محمدرضا علاوه بر کسب فیض از محضر پدرش، توانست از مدارس فقها و حکمای نامدار حوزه علمیه اصفهان بهره های زیاد ببرد. وی با استعداد سرشار و همت والای خود ، توانست در اوایل دهه سوم از عمرش به مقام اجتهاد نائل شود و از سوی استادان بزرگش، مفتخر به دریافت اجازه اجتهاد گردد.

پس از آن، سه تن از مراجع و فقهای نامی قم و نجف اشرف نیز اجتهاد او را تأیید کرده و با صدور اجازه نامه های گویا و صریح، تقلید از غیر را برای او ممنوع و اجتهاد مطلق او را اعلام کردند.

اساتید

برخی از اساتید سید محمدرضا خراسانی از سطوح گرفته تا خارج، اعم از علوم عقلی و نقلی در حوزه علمیه اصفهان عبارتند از:

1. آخوند کاشانی(تفسیر و هیئت و حکمت و شرح منظومه سبزواری)
2. حاج آقا رحیم ارباب
3. شیخ علی مدرس یزدی
4. ملا حسینعلی صدیقین
5. سید محمدباقر درچه ای
6. سید محمدمهدی درچه ای
7. سید ابوالقاسم دهکردی
8. میر محمدصادق مدرس خاتون آبادی
9. شیخ محمدرضا نجفی مسجدشاهی
10. شیخ عبدالکریم گزی
11. آخوند شیخ محمدحسین فشارکی
12. میر سید محمدتقی مدرس اصفهانی
13. میر سید محمد مدرس نجف آبادی
14. حاج سید مرتضی خراسانی
15. سید احمد اصفهانی مدرس

اجازات اجتهاد

نام چند تن از مشایخ اجازه اجتهاد وی عبارتند از:

1. آیت الله عبدالکریم گزی
2. آیت الله محمدحسین فشارکی
3. آیت الله سید محمدباقر درچه ای
4. آیت الله ضیاءالدین عراقی
5. آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی
6. آیت الله عبدالکریم حائری یزدی
7. میر محمد صادق مدرس خاتون آبادی
8. آقا سیدابوالحسن اصفهانی
9. آقاسید محمدرضا رضوی خوانساری

شاگردان

آیت ­الله محمدرضا خراسانی فقیهی کامل و مجتهدی تمام و از توانایی بالایی در امر تدریس برخوردار بود، تدریس او از نظم خاصی برخوردار بود؛ صبح­ها در مدرسه صدر بازار، خارج فقه و بعداز ظهرها در مدرسه چهارباغ (معروف به مدرسه امام صادق (ع)) خارج اصول فقه تدریس می ­کرد و این برنامه همیشه در ساعت مشخصی تا آخرین روزهای عمرش، ادامه داشت.

درس فردا را در شب قبل در حجره مطالعه می­ کرد و مطالب را به دقت می ­نوشت و به هنگام تدریس، مطالب را از روی نوشته می ­خواند. بیانی نرم و سلیس و در عین حال پر محتوا و عمیق داشت و مطالب سخت و پیچیده را درخور فهم طلاب، به آن­ها تفهیم می نمود. اشکالات را در صورتی که معقول و بجا بود، پاسخ می داد وگرنه رد می ­شد.

ایشان علاوه بر امتحانی که بطور عمومی از طلاب برای تعیین سطح گرفته می ­شد، امتحانی نیز برای ورود طلبه به مدرسه چهارباغ اصفهان می گرفت که دارای چهار شرط و یک التزام کتبی بود.

لازم به ذکر است در اوایل کار تدریس آیت­ الله خراسانی، مدرسین نامداری مانند: علی محمد فقیه حبیب­ آبادی، شریعت هرندی و عباسعلی ادیب در مجلس درس شرکت می­ کردند تا دیگر طلاب و فضلا به درس و بحث، تشویق و ترغیب گردند.

جمع زیادی از طلاب و فضلا از دروس فقه و اصول وی استفاده کرده و یا از او مفتخر به دریافت اجازه اجتهاد و نقل حدیث شدند که نام برخی از آنها عبارت است از:

1. سید حسن علوی
2. سید محمدکاظم مدرس صادقی
3. سید ابوتراب مرتضوی درچه ­ای
4. سید محمد حسینی کوشکی
5. علی محمد فقیه حبیب­ آبادی
6. سید ضیاء تجویدی
7. سید عطاء الله فقیه
8. سید بحرالعلوم میردامادی
9. محمدباقر صدیقین
10. محمدتقی عماد خراسانی
11. سید علی طباطبایی خوراسگانی
12. سید اسماعیل موسوی
13. سید ابراهیم مهدوی
14. سید حسین شهشهانی
15. سید محمدرضا ابن الرسول
16. محمد علی اعتزازیان
17. سید فضل ­الله ضیاءنور
18. سید عبدالحسین روضاتی
19. شیخ مصطفی فقیه
20. شیخ اسدالله جوادی
21. شیخ مظفر فرزانه
22. شیخ احمد قمی نژاد
23. ملا هاشم جنتی
24. شیخ محمود کفعمی
25. شیخ محمود سالک
26. شیخ مرتضی فقیه
27. شیخ محمد علی آقایی
28. حاج نورالله موسوی
29. شیخ عباس آدریانی

جایگاه

جایگاه علمی

با وفات آیت الله میر سید علی مجتهد نجف آبادی، آیت الله خراسانی مرجعیت کلی یافت و حدود ۳۵ سال زعامت حوزه علمیه اصفهان را بر عهده داشت. وی نقش بزرگی در حفظ و حراست از حوزه علمیه اصفهان، زمامداری آن، ایجاد وحدت و هماهنگی میان روحانیون و اعتلا بخشیدن به فرهنگ دینی و اخلاقی روحانیت، داشت.

سیره‌ی اخلاقی

وی شخصیتی کم نظیر در علم و عمل و اخلاق و حسن سلوک بود. عالمی متین، با وقار، زاهد، بردبار، پشت و پناه مردم، مروج دین و شریعت، حافظ و نگاهبان حوزه علمیه، و آبروی علما و روحانیت اصفهان به شمار می رفت.

از جمله ویژگی های پسندیده او می توان به وقار و متانت چشم گیر، ابهت و قیافه جذاب، ظاهری آراسته و اندامی موزون، جامه های زیبا و آبرومند، عالمی مدیر و مدبر و نظم و ترتیب خارق العاده در امور فردی و اجتماعی اشاره کرد.

از دیگر خصوصیات بارز اخلاقی او، بیزاری از هر گونه تملق و ستایش بود. از جمله، هنگامی که در حال حرکت در مسیر بود، اجازه نمی داد که طلاب، دور و بر ایشان راه بیفتند و همواره می فرمود یا جلوتر بروید تا من بعد از شما بروم و یا بگذارید من بروم و سپس شما بیایید. او راه افتادن دنبال آقایان را کاری زشت و قبیح می دانست و این عمل را از نشانه های تکبر و خودخواهی دانسته اند.

آثاروفعالیت ها

آیت­ الله خراسانی آثار چندی در زمینه­ های فقه، اصول، کلام و رجال از خود بر جای گذاشت. فهرست تألیفات ایشان عبارت است از:

1. تقریرات فقه اساتید خود
2. تقریرات اصول اساتید خود
3. رساله فقهی در مسائل قصر و اتمام نماز
4. رساله فقهی در شکوک نماز
5. حاشیه بر فرائدالاصول شیخ انصاری
6. حاشیه بر مکاسب شیخ انصاری
7. رساله کلامی پیرامون اصول اعتقادات
8. متمم یا حواشی بر تذکرة القبور آخوند گزی

فعالیت ها

احیای مدارس علمی

خراسانی با هوش سیاسی، نبوغ فکری و توفیق خدایی، توانست حوزه علمیه اصفهان را که یادگار چندین قرن تلاش فکری و علمی جهان تشیع بود، حفظ نموده و رونق و گرمی را به آن بازگرداند. به همت والای او، دو مرتبه، از مقدمات و سطوح گرفته تا دروس خارج و اجتهادی، علوم نقلی و عقلی، در حوزه تدریس و مباحثه می­ شد.

وی مدرسه چهارباغ، که تحت نظر باستان شناسی و اداره اوقاف درآمده و خالی از طلاب علوم دینی شده بود، از طریق مذاکره و مکاتبه با دولت و تدبیر عالمانه، به تصرف و مدیریت خود درآورد و اقدام به اسکان طلاب فاضل در آنجا نمود و از محل موقوفات مدرسه، شهریه آن­ها را می­ پرداخت. خود نیز با تدریس خارج اصول در عصرها و نیز دعوت از مدرسان برجسته برای تدریس در این مدرسه، موجبات حفظ و رونق مدرسه را فراهم کرد.

تعمیر اساسی و احیای مدرسه عربان واقع در محله حسن ­آباد جنب مزار امامزاده احمد (ع)، از دیگر اقدامات شایسته ایشان بود. این مدرسه که از زمان صفویه موجود بوده، به مانند عموم مدارس علمیه در دوره پهلوی اول، متروک و مخروب گردیده بود تا این که به همت آیت­ الله خراسانی در سال ۱۳۶۲ ق، تعمیر اساسی در آن صورت گرفت و جمعی از طلاب در آن اسکان داده شدند.

از اقدامات دیگر آیت ­الله خراسانی در رونق بخشیدن به حوزه و احیای مدرسه چهارباغ، دعوت از اساتید بزرگ و مدرسین نام آور اصفهان برای تدریس در این مدرسه بود، از جمله دعوت میرزا علی آقا شیرازی در تدریس اخلاق و نهج البلاغه و سید علی اصغر مدرس برزانی در تدریس کفایه، شیخ احمد فیاض در تدریس فقه، میرزا حیدر علی خان برومند در تدریس کفایه، شیخ محمود مفید در تدریس اسفار و برخی از علمای دیگر برای تدریس دروس مختلف دعوت به عمل می آورد.

پشتیبانی از اهل علم در برابر زورگویی های حکومت

در پی اقدام حکومت پهلوی اول،مبنی بر برداشتن عمامه ها و خلع لباس روحانیت و فشار و اختناق بر تخریب مدرسه صدر اصفهان، آیت الله خراسانی، هیچ گاه مدرسه را رها نکرد و به مأمورانی که قصد خارج کردن طلاب از مدرسه را داشتند، فرموده بود: تا زمانی که جسد مرا به زور از مدرسه بیرون نیندازید، مدرسه را رها نخواهم کرد. همچنین دو تن از مدرسان مدرسه صدر را همراه با نامه هایی از خود و دیگر شخصیت های برجسته شهر به تهران فرستاد و سرانجام نامه ای به دست خراسانی رسید مبنی بر این که فعلا برای تخریب مدرسه صدر اصفهان، تصمیمی گرفته نشده است.

احداث کتابخانه و مسجد

از دیگر کارهای ارزشمند خراسانی، تأسیس کتابخانه ­ مدرسه صدر اصفهان در سال 1364ق بود؛ تا از یک طرف نقیصه فقدان کتابخانه، از مرکز مهم علمی حوزه، برطرف گردید و از سوی دیگر، عاملی برای جذب طلاب و دانش پژوهان گردید. همچنین به دستور ایشان، مسجدی در فلکه فلسطین (شاه عباس قبلی) ساخته شد که به پیشنهاد وی، به خاطر روبرو بودن با کنیسه یهودیان، مسجدالاقصی نام گرفت و ایشان شب ها در این مسجد اقامه جماعت می ­نمود.

وفات

مرحوم آیت الله محمدرضا خراسانی، سرانجام در روز یکشنبه ۲۹ رجب سال ۱۳۹۷ قمری (برابر با ۲۶ تیرماه ۱۳۵۶ شمسی) وفات کرد و پیکر مطهرش در تخت فولاد اصفهان، داخل بقعه‌ تکیه فاضل هندی و در جوار نیاکانش به خاک سپرده شد.

منبع

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.