این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
عبدالکریم گزی
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
ملّا عبدالکریم گزی (۱۲۶۰ق-۱۳۳۹ق) معروف به آخوند گَزی از عالمان شیعه در قرن سیزدهم و چهاردهم قمری در اصفهان بود. وی تحصیلات حوزوی خود را در اصفهان آغاز کرد و سپس در حوزه علمیه نجف ادامه داد. شیخ عبدالکریم پس از بازگشت به اصفهان در مدرسه نیم‌آورد به تدریس پرداخت و مدتی هم بر کرسی قضاوت نشست. تذکرة القبور معروف‌ترین اثر او در شرح‌حال عالمان و بزرگان مدفون در اصفهان است.
زندگی‌نامه
ولادت
ملا عبدالکریم فرزند ملا محمدمهدی گزی برخواری در حدود سال ۱۲۶۰ق در روستای گز بُرخوار از توابع اصفهان به دنیا آمد.
خاندان
وی فرزند ملا مهدی بن حاج محمد بن حاج محمد باقر بن ملاعلی است. پدرش ملا محمدمهدی از افراد خیّر و نیک نفس روزگار خود به حساب می آمد. درباره او آمده است: در خیر خواهی و اصلاح امور شرعیه و غیره ممتاز بود. مدفن وی قبرستان گز است.
تحصیلات
ملاعبدالکریم در اصفهان از محضر پدر و دایی خود و اساتید دیگر بهره‌مند شد و تحصیلات خود را نزد آنها طی نمود و سپس برای ادامه تحصیلات راهی عتبات عالیات شد و طی سال 1296ق تا 1298ق در حوزه علمیه نجف از محضر اساتید آنجا بهره‌مند گردید. او همچنین در سامرا و کربلا به تحصیل پرداخت و از اساتید آنجا بهره علمی برده و کسب فیض نمود.[۱] آخوند گزی در سال 1298ق به سن 38 سالگی موفق به اخذ درجه اجتهاد گردید و در همان سال به شهر اصفهان مراجعت نمود.[۲]
اساتید
اساتید وی عبارتند از:
پدرش ملا محمدمهدی گزی
دایی‌اش ملا محمدباقر گزی معروف به ابوالفقرا (متوفی ۱۲۸۶ق)
محمدحسن نجفی(اصفهان)
میر محمدصادق کتابفروش[۳](اصفهان)
میرزا ابوالمعالی کلباسی (اصفهان)
محمدباقر نجفی مسجدشاهی[۴](اصفهان)
آخوند خراسانی[۵](نجف)
سید حسین کوه‌کمری(نجف)
میرزا حسین خلیلی[۶] (نجف)
میرزا حبیب الله رشتی(نجف)
میرزا محمدحسن شیرازی(سامرا)
شیخ علی‌نقی برغانی حائری(کربلا)
شاگردان
محل دروس حوزوی ملا عبدالکریم در اصفهان در مدرسه نیم‌آورد بوده و برخی جلسات درسی وی نیز به درخواست برخی آقایان خاندان نجفی در مسجد نو بازار تشکیل می‌شد. برخی شاگردان او عبارتند از:
- سید حسن مشکان طبسی
- سید محمدتقی موسوی اصفهانی (صاحب مکیال المکارم)
- شیخ غلامرضا یزدی (فقیه خراسانی)
- سید احمد خوانساری
- جلال‌الدین همایی
- آقا نجفی قوچانی
- سید حسین خادمی
- سید عبدالحسین طیب
- شیخ عباسعلی ادیب
- سید محمدحسن روضاتی
- محمدعلی معلم حبیب‌آبادی
- حسن وحید دستگردی
- میرزا فتح الله درب امامی
- سید محمد مقدس بید آبادی[۷]
جایگاه
جایگاه علمی
مجالس درس آخوند گزی از جانب شاگردانش جامع و پرمحتوا توصیف شده است تا جایی که جلال‌الدین همایی او را «شیخ بهایی عصر» لقب می‌دهد وی مى نويسد:
«ديگـر از اسـتادان بزرگـوار مـن مرحـوم آخوند ملّـا عبـدالكريم گـزى اسـت. وى بـه راستى شيخ بهايى عصر خود بود و مرجعيت تامه‌ى قضا و فتـوا داشـت و در عـين اينكه سى چهل سال تمام امور قضايى اصفهان و توابعش در دست او بود، شـبى كـه درگذشت خـانواده ى او نفـت چـراغ و نـان نداشـتند و مرحـوم فشـاركى از محـل وجوهات حواله داد تا براى خانواده‌ى او شام شب و لوازم معيشت تهيه كردند و من خود يكى از حاضران آن واقعه و مباشر آن خدمت بـوده ام. اول آفتـاب و پـيش از ظهرها و اوايل شب پس از نماز مغرب و عشا حوزه‌ى درس فقـه و اصـول داشـت. وى همه نوع حقّ ولى نعمتى بر گردن من دارد. گاهی کتابهای مورد حاجت مرا از محل موقوفه ای که مخصوص این کار بود، برای من تهیه می کرد، در صورتی که دیگر مراجع حتی کسانی که موقوفات کلان برای همین منظور در دست داشتند، دیناری به طلاب کمک نمی کردند ... آن مرحوم طبع شعر داشت و گاهى عصرهاى جمعه انجمن شعراى شـيدا را نيـز زينت مى داد».[۸]
آقا نجفی قوچانی که رسائل شیخ انصاری را نزد او خوانده بود، شیخ عبدالکریم گزی را از علمای بزرگ از حیث علم‌آموزی می‌داند که بسیار پاکیزه و منقح درس می‌گفت.[۹]
مؤلف مکارم الآثار نیز که سال‌های متمادی حضور ملا عبدالکریم را درک کرده بود، ابعاد معنوی و دانش او را ستوده و جلسات درس وی را بسیار عالی توصیف می‌کند. به‌نقل حبیب‌آبادی وی با این‌که ریاست قضاوت را بر عهده داشت، اما هیچ‌گاه تدریس را ترک نکرد.
جایگاه اجتماعی
صاحب « طبقات اعلام الشیعه » آخوند ملاعبدالکریم را از بزرگان علما و فقهای سترگ و متبحر دانسته است و وی را در زمره عرفای صالح و رجال متقی و زاهد که دلبستگی به دنیا نداشته اند، توصیف می کند و از حسن اخلاق و معاشرت نیکویش با مردم یاد کرده است. شیخ آقابزرگ از نشست و برخاست آخوند گزی با اقشار محروم جامعه و داوری او در مدرسه نیم آورد و مجالستش با فقرا یاد کرده است.[۱۰]
میر سید علی جناب که معاصر با آخوند بوده است، نیز می نویسد:
« در مواقع مرافعه به منزل مدعی یا مدعی علیه، بی مضایقه به مهمانی می رفت و به همین سبب ملاطفت که نسبت به دو طرف ظاهر می ساخت، غالباً خشم آنها را فرو می نشانید و کار را به اصلاح می گذرانید و مهامّ قضایای اختلافی اصفهان و اطراف به اقدامات او فیصله می یافت.[۱۱]
سید مصلح‌الدین مهدوی در کتاب رجال اصفهان می‌نویسد:
آخوند گزی به علت اخلاق حسنه و صفات حمیده‌ای که داشت، در اصفهان مورد توجه عوام و خواص واقع شد و در ده سال آخر عمر، مرجع تمام مرافعات و حکومات شرعیه اصفهان و توابع آن بود.[۱۲]
آثار و فعالیت‌ها
آثار
از آخوند گزی تألیفاتی بر جای مانده است که عبارتند از:
- تذکرة القبور معروف‌ترین اثر وی در شرح‌حال قریب یک‌صد نفر از علما، عرفا و بزرگانی که در شهر اصفهان و توابع آن مدفون‌اند. این کتاب در سال ۱۳۲۴ق در زمان حیات مؤلف، برای نخستین بار به چاپ رسید و جمعی از دانشمندان بر آن حواشی نواشته‌اند.
- رساله اصول دین که در سال ۱۳۳۵ق به چاپ رسیده است.
- حاشیه بر کتاب طهارت شیخ مرتضی انصاری که در نجف اشرف در ۲۴ برگ کتابت شده است.
- رساله‌ای در حجّیت مظنّة.
- دیوان اشعار و مثنویات با تخلص «مهدوی» که به انضمام «تذکرة القبور» به چاپ رسیده است.
- رساله‌ای در شهرت.
- رساله صیغ العقود.
- رسالة الاذان، در خصوص معنی اذان، اقسام و احکام آن، که مؤلف در شش مقام به تبیین موضوع پرداخته است.
- تقریرات مباحث اصول یکی از استادان خود که احتمالاً تقریر مباحث آخوند خراسانی است.
- مسألة اجزاء غسل الجنابة عن الوضوء که رساله کوتاهی است در مسأله کفایت غسل جنابت از وضو.
- الخیارات، رساله کوتاهی در بحث خیارات بیع.[۱۳]
وی در مدت اقامت در عتبات عالیات برخی از کتب عالمای پیشین را کتابت کرد که از جمله آنها کتب زیر را می توان نام برد:
- اثبات التسامح فی ادلّه السّنن تألیف ملاعلی نهاوندی
- تقلیدالمیّت والاعلم تألیف علامه شیخ مرتضی انصاری
- شرح قواعد تألیف علامه شیخ جعفر کاشف الغطاء
- دررالفوائد فی حاشیه فرائدالاصول تألیف آخوند خراسانی.[۱۴]
همچنین آخوند گزی با تخلص «مهدوی» شعر می‌سرود و در انجمن ادبی شیدا شرکت می‌کرد.[۱۵]
این رباعی به آخوند گزی نسبت داده شده است و از اشعار اوست:
| امروز درخت صنع آورد ورق | امروز رسید شام را صبح و شفق | |
| آمد به وجود مهدی آل رسول | یعنی زهق الباطل و قد جاء الحق |
فعالیت‌ها
وی شب‌ها در مدرسه نیم‌آورد نماز جماعت داشت و بعد از وفات شیخ محمدعلی نجفی، بنابر تقاضای اهل محل در مسجد ذوالفقار واقع در بازار بزرگ اصفهان به اقامه نماز می پرداخت. شب‌های پنجشنبه به گز می‌رفت و پنجشنبه و جمعه را در آنجا به سر می‌برد و به امور آن منطقه رسیدگی می‌کرد. در ماه رمضان هم، در گز و دستگرد به اقامه جماعت و بیان مسائل شرعی همت می‌گماشت.[۱۶]
از جمله خدمات آخوند گزی به مردم اصفهان و حومه آن، قضاوت و حل و فصل دعاوی آنان بود. رفتارهای مناسب او با افرادی که با هم در دعوا و درگیر بودند و مصالحه بین آنها، باعث آوازه وی گردید و به « اداره عدلیه سیار» معروف شد. به نوشته مرحوم مهدوی:
وی بر اثر حسن سلیقه و اخلاق پسندیده و صفات حمیده که در بین امثال و اقران خویش بدانها ممتاز بود؛ خواص و عوام را به خود جذب کرد و مورد توجه قاطبه طبقات گردید و ریاست و شهرتی زاید الوصف به هم رسانید. وی تقریباً مدت ده سال آخر عمر مرجع تمام مرافعات و حکومات شرعیّه اصفهان و توابع بود. چون محضر او از کلیه پیرایه ها عاری ومبرا بود، خود شخصاً به امور رسیدگی می نمود، ملاحظه هیچ یک از دو طرف دعوا را نمی کرد، از رشوه و ارتشا به غایت دور بود و دعوت هر فقیری را از محلات بعیده بدون تحمل تکلّفی اجابت می فرمود، محبوب القلوب عموم واقع شده بود.[۱۷]
وی در صدور حکم، عدالت را به طور کامل مراعات وحکم خود را بدون توجه به فشار صادر می کرد. به تحقیق مشاوران اعتمادی نداشت و خود شخصاً به تحقیق می پرداخت و در نتیجه به قاضی پاک نیت و پاک سرشت مشهور بود. اکثر قضاوتهای او به صورت کدخدامنشی بود؛ یعنی به گونه ای که هر دو طرف دعوا رضایت پیدا می کردند.
حکایات متعددی از اهتمام آخوند گزی در رفع مشکلات، حل اختلافات و داوری و مجالس درس و بحث او برجا مانده که از جمله می توان به قضاوت او در تقسیم ارث بین بازماندگان ظل‌السلطان، حاکم اصفهان اشاره نمود. پاداش این قضاوت 5000تن گندم بود که آخوند همه را بین فقرا تقسیم نمود.[۱۸]
وفات
آخوند گزی در شب پنج شنبه ۱۳ ذی‌الحجه ۱۳۳۹ق مصادف با ۲6 خرداد سال ۱۳۰۰ش در ۷۹ سالگی بر اثر بیماری درگذشت و در بقعه تکیه کازرونی در تخت فولاد اصفهان دفن شد.
در وفات این عالم گرانقدر، شعرای اصفهان مرثیه و ماده تاریخ هایی سرودند که از جمله آنها مرحوم حسن اعوری در پانزده بیت به مرثیه ایشان می پردازد و در ماده تاریخ آن چنین می سراید:
| از پی تاریخ او شد « اعوری » در خیال | گرفت ز اهل سخن نشان عبدالکریم | |
| نمود سر واعظی برون زجمع و بگفت: | « بقصر جنت بود مکان عبدالکریم »[۱۹] |
پانویس
- ↑ مصاحبه با مرحوم محمدباقر جزی زاده؛ سجادی جزی، فرهنگ و تاریخ گز و برخوار، ص137.
- ↑ مهدوی، تذکرة القبور یا دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص۴۱؛ ریاحی، روضه رضوان(مشاهیر مدفون در تکیه کازرونی)، ص266.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، صص788-786.
- ↑ دست نوشته‌های آقای دادگر جزی.
- ↑ مرعشی نجفی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ج37، ص578.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، ص786.
- ↑ مرسلوند، زندگی‌نامه رجال و مشاهیر ایران، ص275؛ موحدابطحی، آشنایی با زندگی و شخصیت آیت الله فقیه احمدآبادی، ص20؛ جواهرالکلام، تربت پاکان قم، ج1، ص323؛ نجفی قوچانی، سیاحت شرق، ص162؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، ص514؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج1، مقدمه؛ ریاحی، روضه رضوان(مشاهیر مدفون در تکیه کازرونی)، صص275-274.
- ↑ محقق، همایی نامه، ص53؛ نصری، کارنامه همایی، ص53؛ لطفی، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان، ص617.
- ↑ نجفی قوچانی، سیاحت شرق، ص162.
- ↑ تهرانی، نقباء البشر فی القرن الرابع عشر، ج3، صص1184-1183.
- ↑ جناب، رجال و مشاهیر اصفهان، ص181.
- ↑ گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، صص7-6؛ مهدوی، اعلام اصفهان، ج۴، صص300-299.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج۴، ص300.
- ↑ مرعشی نجفی، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی، ج37، صص583-570.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج۴، صص300- 299؛ گزی، رجال اصفهان یا تذکرة القبور، صص7-6.
- ↑ دست نوشته های آقای دادگر جزی.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، ص787.
- ↑ دست نوشته های آقای دادگر جزی.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج1، صص60-57.
منابع
- مهدوی، سید مصلح‌الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۰.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج1، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.