این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
ابوالمعالی کلباسی
این نوشتا برای بهبود کیفیت نیازمند یک تصویر یا عکس است. |
| اطلاعات فردی و علمی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد کلباسی |
| شهرت | ابوالمعالی |
| زادروز | ۱۲۴۷قمری |
| تاریخ وفات | ۱۳۱۵قمری |
| اساتید | علامه میر سید محمّد شهشهانی، علامه میر سید حسن مدرس اصفهانی |
| شاگردان | حاج آقا رحیم ارباب، سید جمال الدین گلپایگانی، سید محمدباقر درچه‌ای، و... |
| آثار | رساله فی النیة، رساله فی العصیر العنبی، حواشی بر شرح لمعه، و... |
| فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی | |
| اجتماعی | مراجع تقلید، مدرس، نویسنده، و... |
محمد (ابوالمعالی) کلباسی(1247ق- 1315ق) فقیه اصولی، محدث رجالی، ادیب ماهر و عالم زاهد عابد، از مدرسان نام آور قرن سیزدهم و چهاردهم هجری است. نام وی محمد، ملقب به باقر، مكنّی به ابوالمعالی است و شهرت او به كنیهٔ اوست.[۱]
زندگی‌نامه
میرزا ابوالمعالی تلاش فوق العاده ای در كسب دانش از خود نشان داد و عمر شریفش را صرف مطالعه، تحقیق، تدریس و تضنیف نمود. او همواره سرگرم اندیشه و دقت نظر و پژوهش بود؛ به گونه ای كه حتی هنگام صرف غذا و زمان خواب و استراحت از اندیشیدن غافل نبود.
ولادت
وی در سحرگاه چهارشنبه هفتم شعبان سال 1247ق مطابق با 1210ش دیده به جهان گشود.
خاندان
میرزا ابوالمعالی آخرین پسر فقیه نامی جهان شیعه حاجی محمد ابراهیم كرباسی(1180-1261ق) و مادرش نیز خواهر زوجهٔ فقیه اصولی و نامی، میر سید محمد شهشهانی(ح1200ق- 1289ق) است. نخستین نیای ابوالمعالی، حاج محمد حسن خراسانی كرباسی(متوفی 1190ق) نیز از علمای عابد زاهد و دوستان نزدیک حكیم عارف آقا محمد بیدآبادی(متوفی 1198ق) بوده است.[۲] وی از همسرش- دختر آقا سید زین العابدین(متوفی پیش از 1290ق) فرزند سیدمحمد باقر حجت الاسلام شفتی- دارای دو پسر و یک دختر گردید، كه به ترتیب عبارتند از:
- میرزا جمال الدین(1273ق-1350ق)
- میرزا كمال الدین ابوالهدی(1278ق-1356ق)
- همسر حاج میرزا احمد ملا باشی.
نوجوانی
او در سنین نوجوانی، در سال 1261ق پدر خود را از دست داد و با مشكلات و سختی‌های بسیاری، مانند فقر و تنگدستی و نگرانی‌های روحی دست و پنجه نرم كرد؛ به گونه ای که طبق گفته خودش «فقر به گونه ای بر من چیره گشت كه شش ماه از سال را روزه می گرفتم».[۳]
اساتید
ابوالمعالی دوران كودكی را زیر نظر پدرش حاجی كرباسی گذراند. پس از فوت حاجی، علامه میر سید محمّد شهشهانی - كه شوهر خاله ابوالمعالی و منزلش نزدیک خانه حاجی بود- نقش مهمی در رشد و شكوفایی او ایفا نمود. وی از دوران نوجوانی، كتبی مانند « درّة الغرویة » سید بحر العلوم را نزد علامه شهشهانی فرا گرفت و تحصیلات عالی و دروس اجتهادی خود را نیز نزد این فقیه نامی ادامه داد. وی در آثار و رسائل خود از این استادش به«شیخناالسید» تعبیر نموده و نكاتی شنیدنی و حیرت آور از احوال او ذكر كرده است.
استاد دیگر او، فقیه اصولی و مدرس نامی علامه میرسید حسن مدرس اصفهانی(1210-1273ق) است. عمدهٔ تحصیلات میرزا ابوالمعالی نزد این استاد بوده و احوال معنوی، اوصاف ملكوتی و اخلاق نیكوی استاد نیز تأثیری شگرف بر روح پاک و ضمیر صاف ابوالمعالی گذاشت.[۴]
شاگردان
حوزهٔ درسی میرزا ابوالمعالی _که مدرسهٔ حاجی كرباسی، واقع در جنب مسجد حكیم بوده_ از حیث كمّی و كیفی، نسبت به دیگر مجالس علمی وقت، ممتاز بود و به واسطه تحقیقات دقیق و افكار عمیقی كه ارائه می نمود، جمعیت بسیاری از فضلا و دانش پژوهان را به سوی خود جلب كرده بود. برخی از مشاهیر شاگردان و راویان از او عبارتند از آیات عظام:
- سید ابوالحسن مدیسه ای اصفهانی
- سید ابوالقاسم دهكردی
- شیخ ابوالقاسم كبیر قمی
- سید احمد خوانساری صفایی
- میرزا جمال الدین كلباسی
- سید جمال الدین گلپایگانی
- شیخ حسنعلی نخودكی
- سید حسین طباطبایی بروجردی
- حاج آقا رحیم ارباب
- آقا ضیاء الدین عراقی
- ملا علی محمد نجف آبادی
- میرزا ابوالهدی كلباسی
- سید محمد باقر درچه ای
- شیخ محمد حسین اشنی
- میرزا محمد حسین نائینی
- سید محمد مهدی درچه ای
- شیخ مرتضی طالقانی[۵]
اجتهاد از نظر ابوالمعالی امری خطیر بود و او نیز مانند پدرش، حاجی كرباسی و نیای همسرش سید حجت الاسلام شفتی، به سادگی، اجتهاد كسی را نمی پذیرفت. وی اجتهاد را مشروط به امور و مستلزم رعایت مقدماتی می دانست. در نظر وی یک فقیه باید علم رجال را نیز به سبب لزوم نقد اخبار، كامل نماید و البته از همه مهمتر و ضروری تر برای یک فقیه، رعایت تقواست كه بدون آن، حصول قوهٔ قدسیه اجتهاد ناممكن است.[۶] از همین رو میرزا ابوالمعالی در مدت عمر خود به هیچ یک از شاگردانش، اجازهٔ اجتهاد نداد و شاگردان او دریافته بودند كه از سوی استاد به دریافت چنین اجازه ای نایل نخواهند شد.
شیوه های جدید ابوالمعالی در علوم اسلامی و نوآوری در علم رجال و درایه قابل توجه است. وی در آثار رجالی خود تمامی آنچه را كه یک مجتهد یا محقق بدان نیازمند است و علمای پیشین آن را نادیده گرفته و متأخران نیز آن را به شمار نیاورده‌‌اند، فراهم آورده است.
سیره اخلاقی
علاوه بر آن كه به دقت نظر، حسن تحریر و اندیشهٔ عمیق او اعتراف كرده اند، احتیاط او در امور، احتراز از اموال شبهه ناک، ورع و پرهیزكاری، حسن خلق، رویگردانی از دنیا، احترام به سادات و عشق او به عبادت و راز و نیاز با معبود یگانه را ستوده اند. او از لذات دنیوی، اعم از جاه و مقام یا خوردنی و پوشیدنی، گریزان بود. از جمله حالات او، آن بود كه دوست می داشت بر روی زمین بنشیند و از نشستن در غیر جاهای پست دوری می نمود. این حالات را در روزهای آخر بیماری اش نیز داشت. همچنین از معاشرت با اهل دیوان و امرای دولتی، اجتناب می ورزید، مگر به هنگام ضرورت، و این طریقهٔ او برای همگان مشهود بود.[۷]
وی به خواندن دعا، بویژه در شبهای جمعه و آن هم با جلوس بر روی زمین بسیار مقید بود.[۸] مجلس درس او به اعتراف شاگردانش »صحبت موعظه و علم دقایق اخلاق و اخلاص و روحانیتی داشت كه انسان سیر نمی شد»[۹]
آثار
بیش از هشتاد رساله و كتاب از میرزا ابوالمعالی در موضوعات مختلف فقه، اصول، رجال، ادبیات، كلام، تفسیر، حدیث و شرح بر ادعیه معصومین(ع) بر جای مانده که بیش از نیمی از این آثار تاكنون چاپ و منتشر شده است.[۱۰]
فقه
- منظومه در وضو، كه مبحث وضوی شرح كفایه محقق سبزواری را به شعر در آورده است.[۱۱]
- الرسالة الاستیجاریه فی الاستیجار للعبادة.
- الرسالة الاسرافیة فی تحقیق الاسراف موضوعاً و حكماً.
- رسالة فی اصوات النساء و احكامها و بیان ما یجوز و مالایجوز من سماعها و استماعها.[۱۲]
- بیع المعاطاة[۱۳]
- رساله فی التداوی بالمسكر
- رساله فی اشتراط الرجوع الی الكفایة فی الحج
- رساله فی تفطیر الغبار و الدخان[۱۴]
- رساله فی الشرط ضمن العقد
- شرح كفایه سبزواری، مشتمل بر مباحث وضو.[۱۵]
- رساله فی النیة
- رساله فی ان وجوب الطهارات نفسی او غیری
- رساله فی الصلوة فی الماهوت
- رساله فی الصلوة فی الحمام الوقف الذی تصرف فیه غیرالاهل
- رساله فی الغسالة
- رساله فی العصیر العنبی
- رساله فی الصحیح و المعیب[۱۶]
- حواشی بر شرح لمعه[۱۷]
اصول فقه
- رسائل المحقق الكلباسی
- البشارات فی اصول الفقه[۱۸]
- رساله فی حجیة الظن[۱۹]
- رساله فی حجیة المظنة.
- رساله فی الشك فی الجزئیة و الشرطیة و المانعیة (رساله اصالة البرائة)[۲۰]
- رساله تردد الواجب بین المتبائنین
- رساله فی الفرق بین الشك فی التكلیف و الشك فی المكلف به[۲۱]
- رساله فی بقاء الموضوع فی الاستصحاب
- رساله فی تعارض الاستصحابین
- رساله فی تعارض الاستصحاب و اصالة صحة العقد
- رساله فی البقاء علی تقلید المجتهد المیت
- رساله فی ان الاصل فی الاستعمال حقیقة
- رساله فی تحریر النزاع فی دلالة النهی علی الفساد[۲۲]
- رساله فی تعارض الاستصحاب بالملكیة السابقة مع الید[۲۳]
- رساله فی الجهة التقییدیة و التعلیلیة[۲۴]
رجال
- رساله فی الثقة[۲۵]
- رساله فی اصحاب الاجماع
- رساله فی نقد الطریق(رساله فی نقد مشیخه الصدوق فی الفقیه و الشیخ فی التهذیبین
- رساله فی تعارض الاستصحاب بالملكیة السابقة مع الید
- رساله فی النجاشی
- رساله فی محمدبن الحسن، المبدوّ به بعض الاسانید الكافی
- رساله فی ابی داود، المبدوّ به بعض الاسانید الكافی
- رساله فی الحسین بن محمد، المبدوّ به بعض الاسانید الكافی
- رساله فی محمد بن عبدالله، المبدو به بعض الاسانید الكافی
- رساله فی علی بن محمد
- رساله فی محمد بن زیاد
- رساله فی معاویه بن شریح
- رساله فی حماد بن عثمان
- رساله فی محمد بن فضیل
- رساله فی محمد بن سنان
- رساله فی علی بن الحكم
- رساله فی ابی بكر الحضرمی
- رساله فی محمد بن قیس
- رساله فی علی بن السندی
- رساله فی حفص بن غیاث و سلیمان بن داود و قاسم بن محمد
- رساله فی روایات ابن ابی عمیر
- رساله فی ترجمه ابن غضائری
- رساله فی محمد بن شریح[۲۶]
- رساله فی احمد الحسین[۲۷]
- رساله فی عبدالله بن محمد
- رساله فی حسین بن عبدالله
- رساله فی احمد بن محمد
- رساله فی احوال الشیخ البهایی
- رساله فی احوال المحقق الخوانساری
- رساله فی التفسیر المنسوب الی الامام العسكری(ع)
- رساله فی تزكیة اهل الرجال(فی تزكیه الرواة من اهل الرجال)[۲۸]
- رساله فی سند الصحیفةالكاملة[۲۹]
- الفوائد الرجالیة[۳۰]
- حواشی بر قرآن كریم(از سوره نساء تا سوره معارج)[۳۱]
تفسیر قرآن
- رساله در خطبه های تألیف یافته از آیات قرآن
- شرح بر ادعیه و زیارت و روایات معصومین(ع)
- شرح بر خطبه شقشقیه[۳۲]
- شرح بر مشكلات برخی از ادعیه
- رساله فی الاستخارة من القرآن المجید[۳۳]
- الاستشفاء بالتربة الحسینیة[۳۴]
- شرح زیارت عاشورا
- شرح زیارت جامعه[۳۵]
كلام و متفرقه
- رساله فی الجبر و التفویض
- رساله فی شبهه الاستلزام
- رساله فی الشبهة الحماریة
- رساله فی حمل المشكوک فیه علی الغالب
- رساله فی الاحساب
- رساله در احوال انسان
- دیوان اشعار عربی، بیش از هزار بیت
- رساله در شرح احوال خود و پدر و نیای گرامی اش، به فارسی
تا كنون 48 عنوان از كتب و رسایل معظم له برخی در زمان حیات خود مؤلف و بیشتر آنها پس از وفات او چاپ و منتشر شده است.
تألیفات مطبوع وی همراه با خصوصیات هر كدام، عبارت است از:
- رساله فی بیان كیفیت زیارت عاشورا كه مؤلف، آن را در 26 صفر1290ق به پایان رسانیده است. این كتاب در زمان حیات مؤلف در سال 1310ق در تهران و در 130 صفحه چاپ شده است.
- رساله فی بیان الاستشفاء بالتربة الحسینیة كه در سال 1314ق در 43 صفحه چاپ شده است.
- مجموعه رسائل اصولی شامل پانزده رسالهٔ اصولی و رجالی مؤلف، در 1016 صفحه، كه در سال 1317ق در تهران، چاپ و منتشر شده است. این مجموعه همراه با مقدمه ای به قلم میرزا ابوالهدی كلباسی، فرزند مؤلف و نیز مؤخره ای به قلم او به نام البدرالتمام به هزینه و تلاش میرزا احمد ملا باشی، شاگرد و داماد مؤلف چاپ شده است.
- رساله فی الاستخارة من القرآن المجید و الفرقان الحمید كه در سال 1411ق توسط مؤسسه امام المهدی(ع) در قم و در 146 صفحه با مقدمه و تحقیق برخی از علمای قم چاپ و انتشار یافته است.
- الرسائل الرجالیة شامل 29 رساله در چهار مجلد، در سال 1380ش در قم توسط دارالحدیث با مقدمه و تحقیق فضلای قم چاپ شده است.
- شرح خطبه شقشقیه در مجموعه ای به نام میراث حوزه اصفهان، دفتر اول، با مقدمه و تحقیق برخی از فضلا، توسط مركز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان در سال 1383ش چاپ شده است.
وفات
وی پس از چند روز بیماری، در سن 67سالگی در سحرگاه روز چهارشنبه 27 صفر المظفر سال 1315 ق برابر با 1276 ش، به دیار ابدی شتافت.[۳۶] پیكر آن مرحوم نزدیک آرامگاه جدّ بزرگوارش حاجی محمد حسن خراسانی كرباسی دفن گردید.[۳۷]
پانویس
- ↑ تابنده، تاريخ جغــرافيای گناباد، ص195؛ معلم حبيب آبادی، مخطوط، ص98.
- ↑ كرباسـی زاده اصفهانی، مشــاهير مزار علامه ميرزا ابوالمعالی كلباسی، صص179-170.
- ↑ كلباسی، بشارات الاصول، مخطوط؛ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، صص25-20 .
- ↑ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، صص21-20؛ كلباســی، شــرح زيارت عاشــورا، ج1، ص26.
- ↑ كرباســی زاده اصفهانی، مشــاهير مزار علامه ميرزا ابوالمعالی كلباسی، صص65-60.
- ↑ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، ص27؛ كلباســی، شــرح زيارت عاشــورا، ج2، صص622-621.
- ↑ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، ص24.
- ↑ كلباســی، شــرح زيارت عاشــورا، ج1، ص26.
- ↑ گزی، تذكره القبور، به كوشش ناصر باقری بيدهندی، ص32 ، محقق، مصاحبه با آیت الله حاج شیخ حیدر علی محقق، مجله حوزه، 53، ص57.
- ↑ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، صص23-21.
- ↑ آقا بزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج١، ص ۵٠۵.
- ↑ آقا بزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج٢، صص 174-35.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج٣، ص 193.
- ↑ آقا بزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج11، صص753-78.
- ↑ آقا بزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج١۴ ، صص183-36.
- ↑ كلباسـی، البــدر التمام في ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، صص 128-31.
- ↑ کتابخانه آیت الله روضاتی
- ↑ كلباســی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص21؛ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج3، ص11.
- ↑ كلباسی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص127؛ آقا بزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج6، ص276.
- ↑ كلباسـی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص127؛ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج2، ص113.
- ↑ رساله ششم از رسائل پانزده گانه مطبوع
- ↑ كلباسی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص31؛ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج11، صص137-82.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج11، ص149.
- ↑ كلباسی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص129
- ↑ كلباسی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، ص 128.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج4، صص165-148.
- ↑ کلباسی، الرسائل الرجالیه، ج1، ص23.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج11، صص 152-141.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج12،ص236؛ کلباسی، لبــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام، ص129.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج16، ص337.
- ↑ کلباسی، البــدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجد العلام ، ص129.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج13، ص222؛ ج14، ص114.
- ↑ كلباسی، البدر التمام فی ترجمه الوالد القمقام و الجدالعلام، صص 129-34.
- ↑ آقابزرگ طهرانــی، الذريعــه، ج2، ص32.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص105.
- ↑ كلباســی، شــرح زيارت عاشــورا، صص30-31.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج1، صص138-132.
منبع
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج۱، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۹.