سید جمال الدین گلپایگانی

اطلاعات فردی و علمی
نام کامل	سید جمال الدین گلپایگانی
زادروز	۱۲۹۵ قمری
تاریخ وفات	۱۳۷۷ قمری
مدفن	وادی السلام
اساتید	میرزای نائینی، شیخ عبدالکریم گزی، آخوند ملا محمد کاشی، و...
شاگردان	آیت الله احمد فیاض، آیت الله شیخ حسن صافی اصفهانی، آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی، و...
آثار	حدیث رفع، جعل طرق، حاشیه بر مکاسب، و...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
سیاسی	فعال سیاسی
اجتماعی	مرجع تقلید، مدرس، و...

سید جمال‌الدین گلپایگانی (۱۲۹۵-۱۳۷۷ق) عالم ربانی و فقیه مجاهد شیعه در قرن ۱۴ هجری قمری و از شاگردان میرزای نائینی و هم‌درس و هم‌ مباحثه با سید حسین بروجردی بوده که در جریان جنگ جهانی اول و تهاجم به عراق در مقابله با مهاجمان فعالیت کرده است.

زندگی‌نامه

ولادت

سید جمال الدین در سال 1295ق در روستای سعیدآباد گلپایگان، در یک خانواده روحانى متولد شد.

خاندان

پدرش، آیت الله سید حسین گلپایگانى (متوفی 1304ق) فرزند فقیه بزرگوار گلپایگان، سید محمّد على گلپایگانى (متوفی1280ق) است.

برادران آیت الله سید جمال الدین ـ غیر از یکى ـ از علماى گلپایگان بودند که اسم هاى آن ها عبارت است از:

• آیت الله سید محمّد على گلپایگانى (متوفی 1312ق) مؤلف کتابى در اصول فقه و از شاگردان میرزا حبیب الله رشتى بود.
• آیت الله سید جعفر گلپایگانى.
• آیت الله سید ابراهیم گلپایگانى.
• سید میرزا آقا گلپایگانى، که از زاهدان و تقوا پیشگان گلپایگان بود.
• سید محمّد گلپایگانى

سید جمال الدین گلپایگانى داراى 7 فرزند بود: 4 پسر و 3 دختر.

پسران او عبارتند از:

• مرحوم آیت الله سید محمّد جمال هاشمى که از علما و مدرسین بزرگ معاصر نجف اشرف بود.
• مرحوم آیت الله حاج سید احمد گلپایگانى که از علماى تهران بود.
• آیت الله حاج سید على گلپایگانى
• حاج سید حسین گلپایگانى

تحصیلات

مقدماتی

جمال الدین خواندن و نوشتن را در دوازده سالگى، در روستاى خود فرا گرفت و دروس مقدماتى را در پیش برادران خود آموخت و براى ادامه تحصیل راهى گلپایگان شد. وى بیش تر علوم عربى، بلاغت و منطق را از علماى گلپایگان آموخت. در سال 1311ق در حالى که 16 سال بیشتر نداشت، براى ادامه تحصیل عازم اصفهان گردید.

تکمیلی

وی در اصفهان در مدرسه علمیه الماسیه به کسب علم پرداخت. مدتى گذشت تا این که به مدرسه شیخ محمّد على ثقة الاسلام منتقل گردید و علوم معقول، اخلاق، فقه و اصول، علم درایه، رجال و علوم دیگر را از علماى اصفهان آموخت.

سید جمال الدین در اوایل ماه مبارک رمضان سال 1319ق وارد نجف اشرف گردید و ازمحضر اساتید آن دیار بهره برد. وی مدتی نیز در سامرا به تحصیل پرداخت. بعد از وفات آخوند خراسانی در سال 1329ق در درس هیچ کس حاضر نشد تا اینکه به مدت 30 سال در درس آیت الله میرزا حسین غروى نائینى حاضر شد. حضور وی در درس آیت الله نائینى، عامل بزرگى براى شرکت علما و فضلاى حوزه علمیّه نجف در درس آیت الله نائینی شد، چون او، خود یکى از استوانه هاى حوزه نجف بود. در واقع، او به عنوان مشاور علمى نائینى بوده است یعنى مرحوم نائینى از وجود ایشان استفاده مى نمود.

وى هیچ گاه از تهذیب نفس غافل نبود و در این وادى از انفاس قدسیّه آیت الله سید مرتضى کشمیرى و آیت الحق سید احمد کربلایى بهره ها برد و از اشارات عارف کامل، حاج شیخ على محمّد نجف آبادى همواره بهره مند بود تا این که حائز رتبه اى از کرامات گردید. از وى حالات عجیبى در وادى السلام و مسجد کوفه و مسجد سهله مشاهده شده است.

اساتید

وی در اصفهان و نجف از اساتید عالیقدر زیر بهره برده است:

اصفهان

1. حاجى میرزا بدیع(قوانین)
2. شیخ عبدالکریم گزى(رسائل و مکاسب)
3. سید محمّد خاتون آبادى(رسائل و مکاسب)
4. شیخ محمّد على ثقة الاسلام(رسائل و مکاسب)
5. شیخ محمّد تقى مدرسى(رسائل و مکاسب)
6. آیت الله سید محمّد باقر دُرچه اى(رسائل و مکاسب)
7. آخوند ملاّمحمّد کاشى(علم معقول و اخلاق)
8. جهانگیرخان قشقایى(علم معقول و اخلاق)

نجف و سامراء

1. آخوند ملاّ محمّد کاظم خراسانى
2. حاج آقا رضا همدانى
3. سید محمّد کاظم یزدى
4. شیخ هادى طهرانى
5. آخوند ملاّ على نهاوندى
6. شیخ محمّد بهارى
7. سید ابوتراب خوانسارى
8. آیت الله محمّد تقى شیرازى
9. آیت الله میرزا حسین غروى نائینى

شاگردان

پس از رحلت آیت الله نائینى، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانى به تدریس دروس خارج فقه و اصول پرداخت. تعداد زیادى از فضلاى ایرانى، نجفى و لبنانى در درس او شرکت مى کردند که اکثر آن ها به درجه اجتهاد رسیدند. شمارى از شاگردان او عبارتند از:

1. آیت الله احمد فیاض
2. آیت الله حاج شیخ حیدر على محقق (1326 ـ 1421ق) که از بزرگان معاصر و از اساتید حوزه اصفهان بودند.
3. آیت الله سید محمّد جمال هاشمى گلپایگانى
4. آیت الله حاج سید احمد گلپایگانى (1334 ـ 1412ق)
5. علاّمه محمّد حسین حسینى طهرانى(1305 ـ 1374ش)
6. آیت الله شیخ حسن صافى اصفهانى
7. آیت الله سید على گلپایگانى
8. آیت الله العظمى لطف الله صافى گلپایگانى
9. آیت الله ریحان الله نخعى.
10. شیخ محمّد تقى بن شیخ صالح بن شیخ عبدالحسن بن الشیخ راضى.
11. آیت الله سید مرتضى حسینى فیروزآبادى که اخلاق و عرفان را نزد آیت الله سید جمال گلپایگانى کسب کرد.
12. آیت الله شیخ محمّد حسین کلباسى اصفهانى(1323 ـ 1418 ق)
13. آیت الله حاج شیخ محمّد على احمدیان نجف آبادى
14. آیت الله شیخ عباس خالصى خراسانى(1289 ـ 1378ش)
15. آیت الله شیخ عبدالله مجد فقیهى بروجردى (1302 ـ 1379ش)
16. آیت الله شیخ مهدى حائرى تهرانى(1304 ـ 1379 ش)

جایگاه

جایگاه علمی

آیت الله سید جمال الدین گلپایگانى سالهای زیادی در اصفهان و نجف با آیت الله بروجردى هم درس و هم بحث بودند. بر این اساس، آیت الله بروجردى مدارج علمى و معنوى سید جمال الدین را بیش از دیگران مى شناخت.در دوران مرجعیت آیت الله بروجردى، مکاتباتى بین او و حاج آقا جمال انجام مى شد. هرگاه نامه اى از حاج آقا جمال به دستش مى رسید، به احترام نامه حاج آقاجمال از جا بلند مى شد و آن را مى بوسید و گریه مى کرد و روى چشمانش مى گذاشت.

زمانی که از آیت الله العظمى برجرودى درباره موقوفات اراک و تهران ـ که بایستى با نظارت اعلم علماى نجف، خرج طلاب آن مناطق مى شد ـ سؤال کردند، ایشان بر اساس همان سوابق آشنایى که از حاج آقا جمال داشت، و او را قبلاً اعلم علماى نجف معرفى کرده بودند لذا وى را جهت همین منظور تعیین نمودند و نیز وقتى آیت الله شیخ محمّد کاظم شیرازى در سال 1367 هـ .ق. درگذشت، علماى نجف تلگراف تسلیتى به محضر آیت الله بروجردى ارسال نمودند، ولى ایشان پاسخ تسلیت را مستقیماً به حضور حاج آقا جمال الدین گلپایگانى فرستادند و همین امر مؤید اعلمیت او از دیدگاه آیت الله بروجردى مى باشد.

آیت الله نائینی در اجازه نامه ای که به ایشان داده از او به عنوان حجت الاسلام یاد کرده و این در حالى است که مرحوم نائینى چنین عنوانى را براى کم تر کسى به کار برده و شاید براى هیچ کدام از شاگردانش به کار نبرده است.

جایگاه سیاسی

شرکت در جنگ جهانى اول: بعد از فتوای آیت الله میرزا محمّد تقى شیرازى مبنی بر وجوب جهاد علیه کفار، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانى همگام با سایر علما از بلاد اسلامى به مبارزه برخاستند و خودشان هم در جلوى صفوف مسلمانان به جبهه هاى جنگ اعزام شدند.

انقلاب مشروطیت ایران: بعد از انحراف مشروطه، آیت الله سید جمال الدین گلپایگانى از جمله علمایی بود که به همراه آخوند خراسانی قصد عزیمت به ایران را کردند اما شب قبل از حرکت علما از نجف، آخوند خراسانى به وسیله ایادى انگلیس مسموم شد و دار فانى را وداع گفت.

مخالفت با ملک فیصل وتبعید از عراق: سید جمال الدین از علمایی بود که به مخالفت با ملک فیصل -مهره انگلیس- و تحریم انتخابات در عراق، پرداخت و این امر موجب تبعید او و جمعی از علمای نجف به ایران شد. این اقدام با مخالفت شدید مردم و علما شد و سرانجام پس از مدتى، از سوى دولت عراق هیأتى به قم آمده و از علماى تبعید شده پوزش خواستند و از آن ها درخواست کردند که به عراق برگردند. آنان دعوت را پذیرفتند و به عراق باز گشتند. مردم عراق نیز از آن ها استقبال شایانى نمودند.

سیره‌ی اخلاقی

سید جمال الدین اهل نماز شب و مناجات و راز و نیاز با پروردگار خویش بود. همسایگان وى از صداى گریه هاى نیمه شب و مناجات او حکایاتى دارند، او در تهذیب به مرتبه اى رسیده بود که نقل شده وقتى از شهر اصفهان به نجف رهسپار شد، مردم را به صورت هاى برزخى آنان مى دید.

حاج آقا جمال خیلى به خواندن دعاها اهمیت مى داد، به طورى که بیش تر اوقات به مطالعه صحیفه سجادیه، مناجات خمسة عشر و به خواندن «مناجات المریدین» مى پرداخت.

زمانى که در اصفهان بود، به دستور استادان خود جهانگیرخان قشقایى و آخوند کاشى، شب هاى پنج شنبه و جمعه به قبرستان تخت فولاد که در اطراف اصفهان بود، مى رفت و قدرى در عالم مرگ و ارواح در فکر فرو مى رفت و سپس به عبادت مى پرداخت و صبح به اصفهان بر مى گشت.

آثار

کتب زیر از تالیفات وی است:

1. کتاب اجتهاد و تقلید
2. اجتماع امر و نهى
3. الغیبة و چند مسئله فقهى
4. الترتب
5. جواز بقاء تقلید بر میت
6. دیوان اشعار که حاوى اشعار فارسى و عربى است.
7. رساله عملیّه
8. رساله لاضرر و لا ضرار
9. رساله منجزات المریض
10. کتاب صلوة
11. حاشیه بر مکاسب
12. یک دوره اصول فقه که یک جلد آن که از اول اصول فقه تا واجب نفسى مى باشد، چاپ شده است. و نسخه اصلى دوره اصول حاج آقا جمال گم شده و نسخه دومى که توسط حاج آقا محمّد جمال هاشمى، فرزند ایشان از آن نوشته شده است، موجود مى باشد.
13. قاعده فراغ و التجاوز
14. حدیث رفع
15. جعل طرق
16. همچنین تقریرات درس خارج آخوند خراسانى، میرزاى نائینى و محمّد تقى شیرازى از دیگر آثار اوست.

سه کتاب(کتاب اجتهاد و تقلید، اجتماع امر و نهى، الغیبة و چند مسئله فقهى) در یک مجلد، تحت عنوان «کتاب رسائل» در سال 1370 ق توسط المطبعة الحیدریه، در نجف به چاپ رسیده است.

حاج آقا جمال وصیت کرده که شش کتاب - قاعده فراغ و التجاوز ، حدیث رفع، جعل طرق، حدیث لاضرر و لا ضرار، المکاسب و کتاب الصلاة- حتماً به چاپ برسد.

وفات

سرانجام آیت الله العظمى حاج سید جمال الدین گلپایگانى در عصر روز دوشنبه 29 محرم الحرام 1377 هـ .ق. در 82 سالگى چشم از جهان فانى فرو بست.

وى وصیت کرده بودند که مرا در مقبره العلما در قم دفن کنید. اگر نشد در وادى السلام. وقتى جنازه را به عللى نتوانستند در مقبرة العلما دفن کنند، آن را به قبرستان وادى السلام برده، اما جاى مناسبى پیدا نکردند که او را دفن کنند، غیر از مکانى که در زمان حیاتش همیشه مى آمد و در آن جا مى نشست و فاتحه و دعا مى خواند، از این رو، ایشان را همان جا دفن کردند.

منبع

• پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، گلشن ابرار ، ج3، قم: پژوهشکده باقرالعلوم، 1389.