این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
سید حسین طباطبایی بروجردی
 | |
| اطلاعات فردی و علمی | |
|---|---|
| نام کامل | سید حسین طباطبایی بروجردی |
| شهرت | آیت الله بروجردی |
| زادروز | ۱۲۹۲ قمری |
| تاریخ وفات | ۱۳۸۰ قمری |
| مدفن | مسجد اعظم |
| اساتید | میرزا ابوالمعالی کلباسی، سید محمد تقی مدرس، سید محمدباقر درچه‌ای، و... |
| شاگردان | امام خمینی، سید محمدرضا گلپایگانی، لطف الله صافی گلپایگانی، و... |
| اجازه اجتهاد از | آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، سید ابوالقاسم دهکردی، و... |
| آثار | حاشیه بر کفایه الاصول، تجرید اسانید الکافی، اسانید کتاب من لایحضره الفقیه، و... |
| فعالیتهای اجتماعی-سیاسی | |
| سیاسی | فعال سیاسی |
| اجتماعی | مرجع تقلید |
سید حسین طباطبایی بروجردی (۱۲۹۲-۱۳۸۰ق/۱۲۵۴-۱۳۴۰ش)، معروف به آیت الله بروجردی، از مراجع تقلید جهان تشیع و زعیم حوزه علمیه قم در قرن چهاردهم هجری قمری بود.
زندگی‌نامه
ولادت
سید حسین طباطبایی بروجردی در یکی از روز‌های آخر ماه صفر ۱۲۹۲ق در خانه‌ای از خاندان طباطبایی در شهر بروجرد به دنیا آمد. در خانه او را حسین آقا صدا می‌کردند. پدرش سید علی، که خود از علوم دینی بهره برده بود و با زراعت روزگار می گذرانید، فرزندش را به تحصیل علوم دینی گماشت.
خاندان
پدرش حجت الاسلام حاج سید على بن سید احمد طباطبایى بود و نسبت سید حسین، با سی واسطه، به امام مجتبی (علیه‌السلام) می‌رسد. از خانواده وی چهره‌های برجسته دیگری چون سیّد مهدی بحرالعلوم (متوفی 1212) نیز برخاسته‌اند. جدّ پنجم او، سیّد محمد طباطبائی از دانشمندان دینی و خواهرزاده علاّمه محمدباقر مجلسی بود که در نجف می‌زیست و در یکی از سفرهای خود به زادگاهش اصفهان، به خواهش مردم بروجرد، مدتی در آن شهر اقامت کرد و مؤسس یکی از مهمترین خاندان‌های علمی شیعه شد، و آرامگاه او در بروجرد معروف است.[۱]
آیت الله بروجردی از همسر نخست خود، دو پسر و سه دختر داشت که همه در کودکی وفات کردند؛ جز یکی از دختران، به نام آغا نازنین که دو سال پس از ازدواج با عموزاده خود به نام بهاء الدین طباطبائی، هنگام زایمان، درگذشت.
ازدواج دوم ایشان با دختر حاج محمد جعفر روغنی اصفهانی بود که نتیجه این ازدواج دو دختر و دو پسر است.
همسر سوم آیت الله بروجردی نیز دختر سید عبدالواحد طباطبایی عموزاده ایشان بود.
فرزندان
- سید محمدحسن طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۰۴ش در بروجرد متولد شد. نوشتن اکثر امور استفتائی آیت الله بروجردی به عهده ایشان بود. وی در سال ۱۳۵۶ش در شهر قم دار فانی را وداع گفت.
- سید احمد طباطبائی بروجردی در سال ۱۳۱۶ش در بروجرد متولد شد و در جوانی و در سال ۱۳۵۲ش در قم از دنیا رفت.
- آغا فاطمه احمدی طباطبایی، دختر بزرگ آیت الله بروجردی و همسر سید جعفر احمدی، بود که در سال ۱۳۷۲ش و در ۸۰ سالگی در قم درگذشت.
- آغا سکینه احمدی، دختر دوم ایشان است و در سال ۱۳۱۲ش به دنیا آمد. او همسر سید محمدحسین علوی طباطبایی بروجردی بود.
تحصیلات
سید حسین در هفت سالگی تحصیلات مقدماتی شامل صرف و نحو، منطق، معانی و بیان، بدیع، فقه و اصول را نزد پدرش و اساتید دیگر در مکتب خانه و مدرسه نوربخش فراگرفت. او در سال ۱۳۱۰ در سن ۱۸ سالگی رهسپار اصفهان و مدرسه صدر شدند. ایشان در اصفهان به تحصیل رجال ، فقه ، اصول ، فلسفه و ریاضیات پرداخت و در فقه و اصول صاحبنظر و دارای مبنا شد؛همچنین حوزه درسی تشکیل داد و شاگردانی تربیت کرد.
وی این دوران را یکی از لذت‌بخش‌ترین ایام زندگی خود می‌دانستند. سید حسین در ۲۲ سالگی ازدواج کرد، دو یا سه ماه در زادگاهش ماند و سپس با خانواده سمت اصفهان رهسپار شد.[۲] او در ۲۷ سالگی از بروجرد به نجف رفت و از محضر اساتید آنجا بهره برد.
اساتید
ایشان در اصفهان در محضر اساتید بزرگی چون:
- میرزا ابوالمعالی کلباسی
- سید محمدتقی مدرس
- سید محمدباقر درچه‌ای
- جهانگیرخان قشقایی
- ملا محمد کاشانی معروف به آخوند کاشی
اساتید او در نجف عبارتند از:
- آخوند خراسانی
- سید محمدکاظم یزدی
- شریعت اصفهانی
اجازه نامه اجتهاد از آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی و سید ابوالقاسم دهکردی.
اجازه نامه روایی از آخوند خراسانی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ محمد تقی اصفهانی معروف به آقا نجفی اصفهانی، سید ابوالقاسم دهکردی اصفهانی، آقابزرگ تهرانی و علم الهدی ملایری.
با توجه به درخواستهای مکرّر پدر، به قصد آنکه دوباره به نجف باز گردد، راهی بروجرد شد؛ اما در 1329، مرگ پدر از یک سو و رحلت استادش ، آخوند خراسانی ـ که در تشویق و تکریم بروجردی می کوشید ـ از سوی دیگر، و نیز درخواست مردم ، سبب شد که وی در بروجرد به عنوان رهبر دینی بماند.
آیت الله بروجردی در 1345 راهی عراق و از آنجا عازم حج شد و هنگام بازگشت ، هشت ماه در نجف توقف کرد. موقع ورود به ایران ، مأموران دولت وقت که از ملاقات او با علمای نجف بدگمان شده بودند، وی را بازداشت و به تهران منتقل کردند؛ اما آیت الله بروجردی پس از مدّتی آزاد شد، و به مشهد رفت و سیزده ماه (یا هشت ماه ) در آنجا توقف کرد.
در مراجعت از مشهد، به اصرار آیت الله حائری یزدی - مؤسس حوزه علمیه قم - مدت کمی در قم اقامت کرد، ولی به دلیل درخواستهای مکرّر مردم بروجرد یا به عللی دیگر، قم را به سوی بروجرد ترک گفت وی به هنگام اقامت در بروجرد، یکی از مراجع تقلید محبوب و مورد احترام در غرب ایران بود و تا 1323 ش ، در بروجرد به فعالیتهای علمی و اجتماعی اشتغال داشت در همین سال ، بر اثر بیماری شدید، به بیمارستان فیروزآبادی تهران انتقال یافت.[۳]
در این هنگام حوزه علمیه قم را سیّد صدرالدین صدر، سیّد محمدحجت کوه کمری و سید محمدتقی خوانساری ، اداره می کردند.
آیت الله بروجردی با تقدّم سنی و جایگاه والای علمی و اعتبار و نفوذی که داشت ، می توانست حوزه علمیه قم را، که بر اثر فشارهای حکومت خصوصاً پس از فوت آیت الله حائری شدیداً تضعیف شده بود، سر و سامانی دوباره ببخشد؛ از این رو در آذر 1323 در پی درخواست جدّی بزرگان حوزه ، تجّار و متدّینین قم و تهران ، با تکریم و احترام کم نظیری در قم اقامت گزید.[۴]
مرجعیت
پس از وفات آیت الله سیدّ ابوالحسن اصفهانی(1325 ش ) و آیت الله حاج آقا حسین قمی (1326 ش ) در نجف، آیت الله بروجردی ، تا زمان وفاتش، از بزرگترین مراجع تقلید در جهان تشیع بود.[۵] نفوذ کم نظیر او در دوران مرجعیّت به گونه ای بود که دولت حاکم سعی می کرد با مخالفت وی روبرو نشود.
شاگردان
برخی شاگردان آیت الله سید حسین بروجردی عبارتند از:
- امام خمینی
- سید محمد رضا گلپایگانی
- سید رضا بهاءالدینی
- مرتضی مطهری
- سید محمد حسینی بهشتی
- حسینعلی منتظری
- نعمت‌الله صالحی نجف‌آبادی
- سید علی حسینی سیستانی
- علی صافی گلپایگانی
- لطف الله صافی گلپایگانی
- محمد فاضل لنکرانی
- ناصر مکارم شیرازی
- سید محمدعلی علوی گرگانی
- سید علی حسینی خامنه‌ای
- سید موسی شبیری زنجانی
- جعفر سبحانی
- غلامرضا رضوانی
- اکبر هاشمی رفسنجانی
- سید محمدعلی روضاتی[۶]
- محمدصادق حائری شیرازی
جایگاه
جایگاه علمی
حوزه هاى علمى در دوران زعامت او به عالى ترين مراحل شكوفايى وبالندگى خويش رسيدند و فقه و فقاهت روح تازه و حركت جديدى را آغاز نمود كه قبل از او چنين تحركى را نداشتبسیاری از صاحبنظران وی را مبتکر روش جدیدی در علم رجال می دانند.
با این روش ، که از راه بررسی مستقل سند احادیث انجام می شود، فاصله زمانی سلسله راویان ، تعداد روایات هر راوی ، جایگاه علمی و حدیثی او، میزان وثاقت ، استادان و شاگردان وی ، تعیین ، و در نتیجه تقسیم احادیث به مُرسَل و مُسنَد آسان می شود و ضمناً به تشخیص و تفکیک اسامیِ مشابه در سلسلة راویان در حدیث و کشف هرگونه تصحیف و تحریف و حذف واسطه ها در این زمینه کمک می کند.
وی در فقه و اصول نیز روشی خاص داشت ؛ او آگاهی از فتاوای فقهای اولیه مذاهب اسلامی و نظریات عالمان اهل سنت را در فهم معانی روایات و احادیث شیعی مؤثر می دانست. روش فقهی و حدیثی او نیز، بر روشهای درسی حوزه نجف تأثیر گذاشت.[۷]
سیره‌ی اخلاقی
درباره ملکات اخلاقی و روش زندگی شخصی و نگرشهای اجتماعی و حساسیّت آیت الله بروجردی نسبت به جایگاه دین و دینداران و برخورد جدّی او با انحرافات مذهبی مطالب فراوانی نقل شده است. همچنین اخلاص، اشتیقاق به فراگیری علم، سعه صدر، اهتمام به دین، کظم غیظ،[۸] آرزوی شهادت و روشن‌بینی[۹] از دیگر ویژگی های آیت الله بروجردی که بیان شده است.
فعالیت‌ها
فعالیت علمی
آیت الله بروجردی با سازماندهی کارهای حوزه، برگزاری جلسات امتحانی طلاّب ، تشویق طلاب درسخوان ، توصیه نگارش کتابهای ساده و درست دینی ، تلاش برای حفظ حیثیت روحانیان در قم و در سایر شهرها، در گرایش نسل جوان به علوم دینی سهم جدّی داشت.[۱۰] او با احاطه کم نظیر بر علوم مختلف اسلامی و آگاهی از دانشهایی مثل نجوم و تاریخ ، و مطالعة کتابهای غیر دینی و اطلاع از روند علمی و فرهنگی جهان ، به زدودن پیرایه هایی که بر دین افزوده شده بود، همت گماشت .
او در اعزام مبلغان مذهبی به داخل و خارج ، همه نکات لازم را رعایت می کرد و از این رو از عوامل مؤثر علاقه مندی افراد به علوم دینی و روحانیت و نیز نفی تبلیغات ضد مذهبی بود که با سرعت و وسعت در آن روزگار انجام می گرفت.
ساختن یا بازسازی چندین کتابخانه، مدرسه و مدرسه علمیّه در نواحی مختلف ایران و سایر کشورها، از جمله در عراق و آلمان؛ انتشار برخی کتابهای دینی خصوصاً آثار مهم عالمان پیشین و کتابهای زیادی به زبان ساده برای تبلیغ مسائل مذهبی ؛ تأسیس دو نشریه ماهانه و سالانه دینی به ابتکار عدّه ای از مدرسان حوزه و با تأیید آیت الله بروجردی ؛ اعزام هیئتهای دینی به اروپا، ایالات متحده ، پاکستان ، عربستان سعودی و افریقا.
همچنین حوزه علمیة قم، که در ایام مرجعیت آیت الله حائری صرفاً تالی مناسبی برای حوزه نجف به شمار می رفت، در زمان مرجعیت آیت الله بروجردی به صورت مهمترین مرکز روحانی و دینی جهان تشیع درآمد؛
و در سایه همین مرکزیت بود که این حوزه وسعت یافت و بسیاری از طلاب و علمای شیعه به آن جذب شدند، و شمار آنان از پنج هزار تن گذشت و حوزه نجف برای نخستین بار، از کمکهای مالی حوزه قم استفاده کرد.
فعالیت اجتماعی
آیت الله بروجردی بر آن بود که مناسبات شیعه و سنی را بهبود بخشد و به همین دلیل ، با «دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه » همکاری نزدیک داشت .
او با شیوخ دانشگاه الازهر ـ شیخ عبدالمجید سلیم و محمود شلتوت ـ مکاتبه می کرد[۱۱] و درپی همین مناسبات بود که فتوای مشهور شیخ شلتوت مبنی بر شناسایی فقه مذهبِ جعفری به عنوان یکی از مذاهب اسلام و در ردیف مذاهب چهارگانه اهل سنت صادر شد و برخی از منابع مهم فقهی و تفسیری شیعه در مصر به چاپ رسید.
همچنین ساختن یا بازسازی چندین بیمارستان ، مسجد، مدرسه، گرمابه در ایران، عراق، لبنان، آفریقا و اروپانمونه ای دیگر از اقدامات وی است.
فعالیت سیاسی
با وجود ارتباط نزدیک بروجردی و آخوند خراسانی ، هنوز نشانه ای از مداخله او در انقلاب مشروطیت به دست نیامده است . گویا بر اثر خاطرات ناگواری که از برخی رویدادهای مشروطیت داشت ، از دخالت مستقیم در اموری که به تعبیر خودش «آغاز و پایان آن روشن نبود»، پرهیز می کرد. با اینهمه در برابر کارهای ضدّ دینی حکومت شاه سکوت نمی کرد، از همراهی با حرکتهای سیاسی ـ دینی در صورت لزوم دریغ نمی ورزید و از نفوذ دینی و اجتماعی خود بهره می جُست .
برخی از فعالیتهای سیاسی وی عبارت است از:
تهدید به خروج از بروجرد در اعتراض به فعالیت فرقه ضالّه؛ دفاع صریح و اظهار همراهی با آیت اللّه قمی بعد از شهریور 1320؛ پیشگیری جدّی از حضور افراد ناباب و ضدّ دین در دستگاه اداری کشور ؛ مخالفت قاطع با تغییر خطّ؛ مخالفت جدی با برخی اقدامات دولت که بعدها شاه در اشاره به همین مخالفت ، او را «مقام غیرمسئولِ» مانع اجرای برنامه های خود معرفی می کرد؛ تلاش برای رهانیدن آیت الله کاشانی از محاکمه در دادگاههای دوران پهلوی؛ مخالفت با پیشنهاد نیابت سلطنت خواهر شاه؛ کمکِ مالی پنهانی به گروه فداییان اسلام؛ حمایت از دولت دکتر مصدق و صدور بیانیه در اعتراض به اشغال فلسطین.[۱۲]
آثار
تعداد آثار علمی او، که به وسواس و احتیاط علمی شهرت داشت ، به چهل کتاب و رساله می رسد که از آن جمله است :
- جامع احاديث الشيعه ، در چندين جلد
- منجزات مريض
- تعليقه بر اسفار ملا صدرا(به صورت حاشيه بر نسخه شخصى كتابخانه اش)
- رساله اى در منطق
- حاشيه بر كفاية الاصول
- حاشيه بر كفايه شيخ طوسى
- بيوت شيعه(خاندان‌هاى علمى شيعه)
- تجرید اسانید الکافى
- تجرید اسانید التهذیب
- اسانید کتاب من لایحضره الفقیه
- اسانید رجال کشّى
- اسانید استبصار
- اسانید کتاب خصال شیخ صدوق
- اسانید کتاب امالى
- اسانید کتاب علل الشرایع شیخ صدوق
- تجرید فهرست شیخ طوسى
- تجرید رجال نجاشى
- حاشیه بر نهایه شیخ طوسى
- حاشیه بر عروة الوثقى
- حواشى و مستدرکات فهرست شیخ منتجب الدین رازى
- حواشى کتاب مبسوط
- رساله اى درباره سند صحیفه سجادیه
- البدر الزاهر فی صلاة الجمعة و المسافر
- تقریر بحث سیدنا الأستاذ... السید حسین الطباطبائی البروجردی فی القبلة، الستر و الساتر، مکان المصلی
- أسانيد کتاب التهذيب: تهذيبها و ترتيبها و توحيدها و تمييز المشترک منها
- تقريرات ثلاثة: الوصية و منجزات المريض - ميراث الزواج - الغصب
- رسالة فی الخمس (للبروجردی)
- إطلالة علی الرجال و الحديث
- زبده المقال فی خمس الرسول و الآل (طبع قدیم)
- نهایة التقریر فی مباحث الصلاة
- تبیان الصلاة
- منابع فقه شیعه
- لمحات الأصول
- نهاية الأصول
- الحجة فی الفقه
- اسانید کتاب الکافی: تهذیبها و ترتیبها و توحیدها و تمییز المشترک منها
- المجدی: بحوث فی الوصية و منجزات المريض و إقرار المريض
- خاندان آیت‌الله بروجردی
- زبده المقال فی خمس الرسول و الآل(ع) (طبع جدید)
- القواعد العلية فی الفوائد الأصولية
- الدروس الدررية الفقهية: کتاب الخمس المأخوذة من مباحث آیت‌الله البروجردي(ره)
- ترتيب أسانيد و رجال أسانيد (أو طبقات رجال) كتاب من لايحضره الفقيه و ترتيب أسانيد كتاب الأمالی للشيخ الصدوق
- رجال أسانيد أو طبقات رجال كتاب رجال الكشی، فهرست الشيخ الطوسی، فهرست الشيخ النجاشی
- رجال أسانيد أو طبقات رجال كتاب التهذيب للشيخ الطوسی
- ترتيب أسانيد كتاب الكافی للشيخ الكلينی رحمه الله
- تنقیح أسانید التهذیب
- رجال أسانيد أو طبقات رجال كتاب الكافی للشيخ الكلينی
- رساله توضیح المسائل آیت‌الله بروجردی با حواشی امام خمینی (موسوعه جلد 30)
- اصلاح و مستدرک رجال طوسى
- بیوت الشیعه[۱۳]
بزرگداشت
در 19 اسفندماه 139۵، پیش کنگره بین المللی نکوداشت آیت الله العظمی بروجردی با عنوان «شکوه مرجعیت» با حضور مراجع عظام تقلید، شخصیت های برجسته حوزه و بیوت مراجع عظام در مدرسه علمیه امام کاظم(ع) و آیات عظام سبحانی و مکارم شیرازی و آیت الله استادی، آیت الله علوی بروجردی برگزار شد.
بازشناسی زندگانی و تفکرات سیاسی و علمی و معنوی این مرجع عظیم از اهداف این پیش کنگره بین‌المللی بود.[۱۴]
وفات
آیت الله سید حسین بروجردی در ۱۳ شوال ۱۳۸۰ق برابر با ۱۰ فروردین ۱۳۴۰ش، از دنیا رفت و پیکر ایشان تشییع و سپس با نظر آیت الله بهبهانی، محمدحسن طباطبائی بروجردی (فرزند آیت الله بروجردی)، بر جنازه پدرش نماز خواند و در مسجد اعظم به خاک سپرده شد.[۱۵]
پانویس
- ↑ دوانی، زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی، ج۱، صص۸۲و93؛ رازی، آثار الحجة، ج 2، صص9و 10؛ علوی طباطبائی ، شرح حال آیت الله العظمی بروجردی، ص704.
- ↑ علوی، خاطرات زندگانی آیت الله بروجردی، ص۲۷؛ دوانی، زندگی‌نامه آیت الله بروجردی، صص 94ـ۵۲؛ رازی، آثارالحجة، ج 2، ص 10.
- ↑ علوی ،«آیت الله بروجردی در بروجرد»، صص 338-333؛ دوانی، زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت الله بروجردی، ج۱، صص104-99؛ رازی، آثار الحجة، ج۲، ص 10؛ علوی طباطبائی ، شرح‌حال آیت الله العظمی بروجردی، صص 710ـ711.
- ↑ بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج1، ص1068.
- ↑ علوی طباطبائی ، شرح حال آیت الله العظمی بروجردی، ص 713.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج۴، ۸۶۱.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص317-315.
- ↑ مجله حوزه، آثار و تالیفات آیت الله بروجردی، ش ۴۳ و ۴۴، صص۲۶۸ و ۶۶.
- ↑ مطهری، مزایا و خدمات آیت الله بروجردی،ص۲۶۳.
- ↑ علوی طباطبائی ، «شرح حال آیت الله العظمی بروجردی »، صص 722ـ720.
- ↑ مکارم شیرازی ، «مزایا و خصایص اخلاقی آیت الله بروجردی »، صص 269ـ273.
- ↑ بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج1، ص1068.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2،ص670؛ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ص319.
- ↑ خبرگزاری رسمی حوزه.
- ↑ دوانی، مفاخر اسلام، ج۱۲، صص۵۲۶-۵۲۸.
منبع
- بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، به کوشش غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج 1، 1375.
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم: كتابخانه آيت الله مرعشی نجفی، 1372.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، قم: معروف، چاپ دوم، 1382.