این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
سید محمدرضا گلپایگانی
سید محمدرضا گلپایگانی(1316ق- 1414ق) از علمای بزرگ شیعه و از مراجع تقلید در عصر معاصر و از شاگردان آیت الله عبدالکریم حائری بود که پس از درگذشت آیت الله بروجردی به مرجعیت رسید.
زندگینامه
ولادت
سید محمدرضا در هشتم ماه ذیقعده 1316 ق در بخش «گوگد» گلپایگان متولد شد. به مناسبت تقارن ولادتش با سالروز ولادت امام هشتم حضرت علی بن موسی الرضا (علیه‌السلام) نامش را «محمدرضا» و کنیه‌اش را ابوالحسن و لقبش را هبة‌الله نهادند.
خاندان
پدرش آقا سید محمد باقر امام، عالمى معروف به زهد و تقوا، و پاى بند به آداب و مستحبات دینى و کوشا در امر به معروف و نهى از منکر بود که هم اینک مرقدش مورد احترام و زیارت مردم است. محمدرضا در سه سالگی، مادر، و در نه سالگی، پدرش را از دست داد.
تحصیلات
سید محمدرضا تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه گذراند. در سن نه سالگی ادبیات عرب را نزد پدرش وهمچنین دروس ادبی و فقهی را در محضر آیت الله محمد تقى گوگدى(م 1353 ق) فرا گرفت. سپس نزد آیت الله سید محمد حسن خوانسارى (م 1337 ق) ـ برادر بزرگتر آیت الله العظمى سید احمد خوانسارى ـ ادبیات و بخشى از سطوح را آموخت. نوزده ساله بود که به سوى اراک شتافت و در مدرسه آقا سید ضیاء الدین به تکمیل سطوح عالیه پرداخت و در درس خارج فقه و اصول آیت الله العظمى حاج شیخ عبدالکریم حائرى یزدى (م1355ق) را حاضر شد و تا سال 1340 ق در آن شهر از آن مرجع بزرگ بهره برد. در بیست و چهار سالگى در پى مهاجرت استادش آیت الله حائرى به قم و تأسیس حوزه علمیه در این شهر مقدس، به قم آمده و در مدرسه فیضیه سکونت گزید و درسها را با آیت الله سید احمد خوانسارى به مباحثه نشست و پس از وفات عبدالکریم حائری، مدت زمانی کمی به نجف رفت و از محضر اساتید آنجا کسب فیض کرد.[۱] او از آیت الله حائرى اجازه اجتهاد و از مرحوم حاج شیخ عباس محدّث قمى و آقا شیخ محمد رضا اصفهانى اجازه نقل روایت اخذ کرده است. از آغاز ورود به قم در سال 1340 ق به تدریس کتابهاى رسائل، مکاسب و کفایه اشتغال ورزید و پس از وفات استادش آیت الله حائرى تدریس خارج فقه و اصول را شروع نمود.
اساتید
از دیگر اساتید او مى توان از آیات عظام:
- حاج شیخ محمد رضا مسجد شاهى اصفهانى
- حاج شیخ ابوالقاسم کبیر
- آیت الله بروجردى
- آقا ضیاء عراقى
- شیخ محمد حسین غروى اصفهانى
- سید ابوالحسن اصفهانی
- آيت الله العظمى نائينى
شاگردان
او هزاران شاگرد براى اسلام و قرآن تربيت كرد که برخى از زبده ترین شاگردان ایشان عبارتند از حضرات آیات و حجج اسلام:
- مرتضى حائرى یزدى
- عبدالرحیم ربّانى شیرازى
- مرتضى مطهرى
- محمد على قاضى طباطبائى
- سید اسدالله مدنى
- محمد مفتح
- سید محمد حسینى بهشتى
- حسینعلى منتظرى
- على مشکینى
- ناصر مکارم شیرازى
- سید محمد على علوى گرگانى
- على احمدى میانجى
- جعفر سبحانى
- لطف الله صافى گلپایگانى
- حسن حسن زاده آملى
- محمد مؤمن
- رضا استادى
- سید محسن خزارى
- على کریمى جهرمى
- احمد صابرى همدانى
- حسین شب زنده دار
- على افتخارى گلپایگانى
- سید مهدى یثربى کاشانى
- مجدالدین محلاتى
- احمد جنتى
- مرتضى مقتدائى
- على پناه اشتهاردى
- محسن حرم پناهى
- جلال طاهر شمس گلپایگانى
- محمد واعظ زاده خراسانى
- سید محمد باقر ابطحى
- احمد آذرى قمى
- محمد تقى ستوده
- غلامرضا صلواتى
- على نیرى همدانى
- على ثابتى همدانى[۲]
جایگاه
جایگاه علمی
وی پس از فوت آیت‌الله بروجردی در سال ۱۳۴۰ش مرجع تقلید شد و تا سال ۱۳۷۲ش به مدت ۳۲ سال مرجعیت را برعهده داشت. او حدود ۷۵ سال دروس حوزوی را تدریس کرد که شصت سال از آن درس خارج فقه و اصول بوده است. درس خارج وی را از پررونق‌ترین کلاس‌های درس حوزه گزارش کرده‌اند. آیت الله گلپایگانی به مدت تقريبى چهل سال سرپرستى و مديريت حوزههاى علميه شيعه در داخل و خارج كشور،و رسيدگى به امور مادى و معنوى آنان را بر عهده داشت.
جایگاه سیاسی
آیت الله العظمی گلپایگانی از بدو حرکت روحانیت به رهبری امام راحل، به مبارزات خویش با استبداد پرداخت و نخستین اعلامیه اعتراض به لایحه ننگین «انجمن‌های ایالتی و ولایتی» در مهرماه ۱۳۴۱ش از سوی ایشان صادر شد و به دنبال آن بود که پیام‌ها و بیانیه‌های ایشان تا سقوط رژیم پهلوی ادامه یافت.
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی
- برخی از اقدامات آن جناب در برابر رژیم شاه عبارتند از:
- سرباز زدن از ملاقات با شاه و نخست وزیران و فرستادگان دربار
- تحریم برنامه اوقاف و اعلامیه علیه معاملات و همکاری با سازمان اوقاف
- قطع شهریه کسانی که با اوقاف همکاری می‌نمودند و تحریم امامت جماعت و گوش‌دادن به سخنرانی آنان
- حرام شمردن خرید و فروش و مصرف و توزیع گوشت‌های وارداتی از خارج و قبول نکردن وجوهات فروشندگان آنان (هر چند می‌شد تحت عنوان مال مخلوط به حرام خمس آن را پذیرفت)
- اعتراض شدید و پیام کوبنده علیه تغییر تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی
- مخالفت صریح با حزب رستاخیز و تحریم شرکت مسلمانان در آن
- مخالفت صریح با طرح امتحان دولت از طلاب و انکار صلاحیت آنان برای این امر که باعث عقب‌نشینی دولت وقت و مصون ماندن حوزه از این طرح ننگین شد
- اعتراض شدید علیه گسترش بی‌بند و باری و فساد و فحشا و رواج منکرات و فرستادن نامه سرگشاده به شاه و تذکر عواقب وخیم آن
- اعتراض و مخالفت بسیار شدید علیه سینما در شهر قم و تعطیل نمودن درس و نماز جماعت خویش به مدت یک هفته
- مخالفت و اعتراض علیه تاجگذاری شاه و انتخاب ولیعهد
- پیام در جهت تجلیل از مقام شهید سعیدی و اعلام مجلس ختم برای ایشان در مسجد امام
- تجلیل از مقام مرحوم حاج آقا مصطفی خمینی و تشکیل دو مجلس ختم در مسجد اعظم و شکستن سدّ رعب و ممنوعیت برپایی مجالس بزرگداشت و مطرح شدن نام امام خمینی در آن مراسم
- پی جویی حال تبعیدشدگان و سرکشی به خانواده‌های آنان
- حمایت از مقام و موقعیت امام خمینی و به ویژه در برابر اهانت روزنامه اطلاعات به امام راحل و تأکید بر مقاومت روحانیت و پیگیری اعتراض‌ها و راهپیمایی‌ها و صدور اعلامیه‌های روشنگرانه و کوبنده در لحظات حساس (به گونه‌ای که امام بدیشان فرموده بودند: اعلامیه‌هایی که حضرت عالی به تنهایی صادر می‌کنید، نقش بسزایی در پیشبرد مبارزات ملت مسلمان دارد) و دلجویی و تأیید علمای مبارز شهرستان‌ها.
این اقدامات باعث شد که مزدوران رژیم برای لطمه‌زدن به ساحت ایشان از هیچ کاری فرو گذار نکنند و دو بار (سوم فروردین ۱۳۴۲ در مدرسه فیضیه و ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۷ش) به سوی ایشان حمله کرده، قصد ضرب و جرح آن مرجع را داشتند که لطف خدا و جانفشانی‌های اطرافیان باعث حفظ ایشان شد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی
پس از پیروزی انقلاب نیز هماره در جهت تأیید کامل مواضع امام خمینی و تقویت موقعیت ایشان به عنوان رهبر نظام و فرا خواندن مردم بر پیروی کامل از حضرت امام، توصیه به افراد صالح برای شرکت در مناصب دولتی، طرح مباحث مورد نیاز حکومت اسلامی در درس خارج فقه (قضا، حدود و شهادات)، شرکت در مراسم انتخابات، صدور پیام‌های گوناگون مبنی بر شرکت مردم در انتخابات، تقویت دولت اسلامی و حرام شمردن مخالفت با دستورها و مقررات دولت و نهی از فروش اجناس قاچاق، حمایت مادی و معنوی از رزمندگان اسلام در طول جنگ تحمیلی و ارسال هیألت‌های مختلف به جبهه‌های نبرد و اجازه مصرف ثلث در مصرف جبهه‌ها و برعهده گرفتن ساختمان مراکز درمانی و بهداشتی استان‌های زلزله‌زده در زلزله خرداد ۱۳۶۹ و دهها اقدام دیگر، فعال بودند.[۳]
سيره‌ی اخلاقی
مرجع بزرگ شیعه دربردارنده فضایل اخلاقى و کمالات نفسانى بود. ویژگی‌هاى بارز ایشان عبارتند از : زهد و بى اعتنایى به جلوه هاى دنیا، تواضع، بهره‌ورى از فرصتها،تجلیل از مقام فقها و مراجع معاصر، تشویق عالمان و نویسندگان، اهتمام بسیار به حفظ و قرائت قرآن (به طورى که در هر شبانه روز با تمام گرفتاریها دو نوبت قرآن تلاوت مى فرمود، عشق به ساحت مقدس ائمه اطهار (به گونه اى که سالها - حتى پس از مرجعیت - به منبر تشریف برده، اخبار آل محمد(صلى الله علیه وآله)، را به گوش مردمان مى رساندند و روزهاى عاشورا را روضه مى خواندند و در عزاى امامان بشدت مى گریستند و به زیارت مرقد آنان مکرر مشرف مى شدند. تقیّد بسیار به مستحبات و ترک مکروهات، زنده کردن مراسم اعتکاف در سراسر ایران و ترویج کننده عزادارى فاطمیّه دوم، احترام بسیار به استاد.
ايشان مرد دعا و توسل و اهل نماز و تهجد و حليف شب و انيس خلوت ومونس جلوت بود.به نماز و دعا و قرآن عشق مىورزيد.حال و احوال انس كامل باخداى متعال داشت.او معتقد به حفظ استقلال و اصالت حوزههاى علمى،به ويژه حوزه علميه قم بود.سعى وتلاش داشت كه پايه علمى طلاب هر چه بالاتر رفته باشد،و در كنار علم و دانش،ازتقوى و آراستگى اخلاقى،ديندارى و خداشناسى،و امانتدارى بيشترى برخوردار باشند.او پايبند استمرار دروس حوزه بود و هرگز به آسانى به تعطيل آن رضايت نمىداد. پيروزى انقلاب اسلامى و شكل گيرى جمهورى اسلامى را در اين كشور يكى از الطاف حسنه الهى مىدانست.تضعيف وصدمه رساندن به اين موهبت بزرگ الهى را گناه بزرگ مىشمرد و رضايت نمىداد كه كوچكترين خدشه به اعتبار و حيثيت جهانى و عمومى جمهورى اسلامى وارد آيد.از اين رو،او بازوى توانا و پشتيبان نيرومند انقلاب اسلامى و مسؤولين امر بود، و اگر تذكرى به مسؤولين داشت،آن را به صورت احترام آميز بيان مى نمود.[۴]
آثار
درسهاى آن فقیه اهل بیت را عده بسیارى به رشته تحریر درآورده اند آنهائى که به چاپ رسیده است عبارتند از:
- کتاب الحج، سه جلد تا کنون
- الهدایة الى من له الولایة، درباره ولایت فقیه
- نخبة الاشارات فى احکام الخیارات.(هر سه از آقاى احمد صابرى همدانى)
- کتاب القضاء در دو جلد
- کتاب الشهادات
- بلغة الطالب فى التعلیق على بیع المکاسب
- الدرّ المنضود فى احکام الحدود
- نتایج الافکار فى نجاسة الکفار
- کتاب الطهارة
- کتاب القضاء
ایشان در کنار اشتغالات گوناگون از تألیف و تصنیف نیز فروگذار نکرده است. آثار قلمى آن مرجع وارسته عبارتند از:
- حاشیه بر عروة الوثقى
- حاشیه بر وسیلة النجاة
- رساله صلاة الجمعه
- رساله فى المحرمات بالنسب
- مسائل الحج
- افاضة العوائد، تعلیقه بر دررالاصول مرحوم حائرى
- رساله در عدم تحریف قرآن
- کتاب الطهارة
- کتاب الحج
- کتاب الحدود
- صلاة الجمعه
- حواشى بر ملحقات عروة الوثقى
آیت الله العظمى گلپایگانى در طول سى و دو سال مرجعیت یکى از ارکان فقاهت بودند و روزانه استفتائات گوناگون از سراسر جهان به محضر ایشان فرستاده مى شد و از همین رهگذر در تمام ابواب فقه فتوا داده اند و هم اینک مجموعه هاى بسیارى از فتاواى او در دسترس است که عباتند از:
- منتخب الاحکام (با ترجمه انگلیسى)
- مختصر الاحکام (با ترجمه عربى و اردو)
- توضیح المسائل (این کتاب بیش از هشتاد بار به چاپ رسیده و به زبانهاى اردو، چینى، ترکى آذرى و ترکى لاتین ترجمه شده است).
- مجمع المسائل، 3 جلد و در برگیرنده تمام ابواب فقه از طهارت تا دیات است.
- مناسک حج (با ترجمه عربى، اردو، روسى و انگلیسى)
- احکامى از حج.
- سؤال و جواب درباره مسائل حج.
- آداب و احکام حج.
- دلیل الحاج.
- احکام عمره.
- هدایة العباد(به عربى و در برگیرنده حاشیه ایشان بر عروة الوثقى، وسیلة النجاة، توضیح المسائل و برخى از استفتائات در دو جلد.
- رساله امر به معروف و نهى از منکر و مسائل اجتماعى اسلام.
- مسائل نماز خوف و مطارده و احکام جبهه.
- ولاية الفقيه
- رساله احكام اموات
- آراء المراجع في الحج
- رسالة القرآن[۵]
فعالیت ها
آیت الله گلپایگانی علاوه بر تدریس و تربیت عالمان دین، تألیف، فتوا، رهبرى و روشنگرى جامعه شیعه به بنیان نهادن دهها مؤسسه فرهنگى و دینى در گوشه و کنار جهان و آبادانى صدها مسجد و مدرسه در سراسر کشور دست یازید که برخى از آنها عبارتند از:
- دار القرآن الکریم
- بیمارستان
- کتابخانه
- مجمع جهانى اسلامى در لندن
- مرکز معجم المسائل الفقهیه
- مسجد عظیم و با شکوه - در قم
- بیمارستان زنان و زایشگاه حضرت ولى عصر(عج) در قم
- مدرسه علمیه در گلپایگان
- مدرسه امام مهدى (علیه السلام) در قم
- دارالایتام
- مؤسسه خیریه حضرت ولى عصر(عج)
- تاسيس مدرسه مهديه
- تاسيس مركز بررسى مطبوعات
- تاسيس مدرسه كبرى
- تعمير اساسى مدرسه فيضيه در سال 1384 ه.ق،
- تاسيس مدرسه علوى در خيابان امام،كوچه منوچهرى.
- تاسيس مدرسه با شكوهى در خيابان چهارمردان
- تاسيس مدرسه امام موسى بن جعفر(ع)،آخر خيابان چهارمردان،روبروى گلزار شهداء.
- تعمير مدرسه حاج محمد صادق واقع در خيابان چهارمردان،و خريد منازل اطراف آن.
- تاسيس مدرسه حاج غضنفر در جوى شور
- تاسيس مدرسه ستيه در جوار اقامتگاه سيده فاطمه معصومه(س)درخيابان چهارمردان.
- تاسيس مركز كامپيوترى معجم فقهى
- تامين زمين قبرستان بقيع واقع در جاده قم و كاشان
- مرمت مساجد و حسينيههاى لبنان[۶]
بزرگداشت
کنگره بزرگداشت مرحوم حضرت آیت الله العظمی سید محمد رضا گلپایگانی(ره) با عنوان " فقیه آگاه" پنجشنبه 18 آبانماه در قم با سخنرانی شخصیت های کشوری و استانی، از 14 اثر منتشر شده شامل کتاب، مقالات، مصاحبه ها، زندگینامه، نقش آیت الله گلپایگانی در دوران دفاع مقدس، اسناد نویافته، اسناد ساواک، کتاب ولایت فقیه، چهل چراغ خاطره ها، کتاب رساله توبه، کتابنامه، المرجع الاعلی و... و همچنین نرم افزار جامع آثار و تمبر یادبود ایشان در این کنگره رونمایی شد و در روز دوم این کنگره 19 آبانماه با حضور علما، صاحب نظران، اندیشمندان و استادان و عموم مردم شهرستان گلپایگان در تالار اجتماعات اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی شهرستان گلپایگان برگزار گردید.[۷]
وفات
وی سرانجام در عصر روزپنجشنبه 24 جمادى الثانى 1414ق،مطابق 18 آذرماه1372ش،در بيمارستان قلب تهران به لقاء الهى شتافت.پس از انجام نماز توسط دامادبزرگوارشان، آية الله شيخ لطف الله صافى،در بالاى سر حضرت معصومه(ع)، كنار قبر حضرت آيت الله العظمى حاج شيخ عبد الكريم حائرى به خاک سپرده شد. پس از رحلت ايشان ، پيامهاى تسليت فراوان از شخصيتها و كشورهاى مختلف صادر شد حضرت آیت الله خامنه اى نیز پیام تسلیتی صادر نمودند.[۸]
پانویس
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص460و461.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص481-459؛ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، ص945و947.
- ↑ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، صص948و949.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص464-461.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص491-484؛ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، ص947و948.
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، صص483-478؛ جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، ص950.
- ↑ پایگاه اطلاع رسانی «بانک اطلاعات نشریات کشور»
- ↑ عقیقی بخشایشی، فقهای نامدار شیعه، ص492.
منابع
- عقیقی بخشایشی، عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم: كتابخانه آيت الله مرعشي نجفي، 1372.
- جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، گلشن ابرار، ج2، قم: معروف، چاپ دوم، 1382.