سید محمدمهدی درچه ای

سید محمدمهدی درچه ای(1278یا 1280ق-1364ق) فرزند سید مرتضی بن احمد بن مرتضی،از مشاهیر علما، فقها و مدرسان و مراجع تقلید حوزه علمیه اصفهان است. وی برادر کوچکتر آقا سید محمدباقر درچه ای است.

زندگی نامه

ولادت

سید محمدمهدی درچه ای، بین سال‌های 1278-1280ق در شهر درچه اصفهان متولد شد.

خاندان

سید مهدی کوچکترین فرزند ذکور سید مرتضی بود و از حیث حسب و نسب به عالم معروف عصر صفوی، سید محمد میر لوحی سبزواری، می رسید و چون که با سی و یک واسطه نسبش به امام موسی کاظم( علیه السلام) منتهی می شود و از این جهت به موسوی اشتهار یافته است.

فرزندان

همسر سید محمد مهدی درچه ای که زنی فاضله توصیف شده از سلسلة سادات میردامادی بود. وی نیز در تکیه کازرونی مدفون است. حاصل این ازدواج شش فرزند، چهار پسر و 2 دختر بود، پسرانش به ترتیب :

دکتر محمد مرتضوی

سید ابوتراب مرتضوی درچه ای

سید محمد حسین شریعت

سید مصطفی شریعت.

بجز پسر اول، سه پسر بعدی از جمله آیت الله سید ابوتراب همه جزو روحانیون فاضل زمان خود به حساب آمده اند. دکتر محمد مرتضوی نیز در تکیه کازرونی آرمیده است.

تحصیلات

او مانند سایر برادرانش، چون سید محمدباقر، تحصیلات مقدماتی را نزد پدر گذرانید و هنوز به سن بلوغ نرسیده بود که پدر خود را از دست داد. بعد از فوت پدر به اتفاق یکی از برادرانش [آقا سید محمدصادق] که از جهت سن بزرگتر از وی بود، به اصفهان آمد و در مدرسة نیم آورد حجره ای گرفته، ساکن شد.

وی در نهایت تنگدستی و کمال قناعت با جدیت تمام به تحصیلات خود ادامه داد. او سپس جهت تحصیل مراتب بالاتر و تکمیل علوم، راهی نجف اشرف شد و مدت هفت سال در حوزة علوی به تحصیل پرداخت.

اساتید

در طول دوران تحصیل خود در اصفهان و نجف از اساتید بزرگی بهره برد از جمله:

اساتید اصفهان

پس از طی دروس مقدماتی، فقه و اصول را نزد علمای زیر گذراند:

• میرزا بدیع درب امامی
• حاج شیخ محمد حسن نجفی
• میرزا ابوالمعالی کلباسی
• حاج شیخ محمدباقر نجفی .
• همچنین وی حکمت و علوم عقلی را نزد آخوند ملا محمد کاشانی معروف به آخوند کاشی طی کرد.

اساتید نجف

تعدادی از استادان وی در نجف اشرف عبارت بودند از:

• آخوند خراسانی
• سید محمدکاظم یزدی
• حاج شیخ هادی تهرانی
• شیخ محمدحسن مامقانی
• میرزای شیرازی اول
• میرزا حبیب الله رشتی .

شاگردان

آیت الله سید محمد مهدی موسوی درچه ای شاگردان بسیاری را پرورش داد که تعداد کثیری از آنها نه تنها در بُعد علمی برتر و نمونه بودند بلکه از حیث تقوا و شایستگی های اخلاقی نیز سرآمد به حساب می آمدند. برخی شان عبارتند از:

• میر سید علی نجف آبادی
• سید حسن طباطبایی قمی
• سید مرتضی پسندیده
• سید مصطفی مهدوی هرستانی
• شیخ علی قدیری کفرانی
• آقا محمد طبیب زاده
• سید آقا جان نوربخش
• سید ضیاء الدین تجویدی
• شیخ عباسعلی ادیب
• سید مرتضی موحد ابطحی
• میرزا عطا الله اشرفی اصفهانی
• سید یوسف خراسانی
• شیخ محمدحسین فاضل کوهانی
• محمدحسین مظاهری کرونی
• میرزا محمدحسین ملاذ روضاتی
• سید حسین موسوی بیدآبادی
• محمدحسن سه چهاری
• سید محمدعلی مبارکه ای
• شیخ عباسعلی سهیلیان
• سید محمدرضا خراسانی
• شیخ محمدحسین فقیه نطنزی
• حیدرعلی برومند
• میرزا رضا کلباسی

سیره اخلاقی

از حیث سجایای اخلاقی و خصوصیات معنوی نیز نمونه ای والا به شمار می رفت. هیچگاه در اصفهان خانه تهیه ننمود و سالها با قناعت و زهد زیست و حتی با وجود رضایت و اصرار برخی کسبه در خرید نسیة اجناس تا وصول گشایش تحمل می نمود. در هنگام ایام قحط و خشکسالی سالهای 1335-1337ق که مصادف با جنگ جهانی اول بود، ده، بیست من آرد در خانه داشت.

با وجود عایله-مندی بسیار به محض نمودار شدن آثار گرانی، تمام آرد را فروخت. چون به او گفتند که لازم بود شما احتیاط می کردید، جواب داد ترسیدم شبهه احتکار داشته باشد. او مرد علم و تقوا و فضیلت بود و در اواخر عمر مجتهد اعلم و جامع الشرایط اصفهان محسوب می گردید.

آثار و فعالیت‌ها

آثار

از تألیفات او آنچه که فعلاً در دست است:

• یک دورة اصول از اول مباحث الفاظ تا آخر تعادل تراجیح
• « کتاب الطهارة» در مهمات مسائل آن به صورت استدلالی و موجز
• « کتاب الصلوة» به صورت مختصر و استدلالی با وسعت نظر تا آخر صلوة مسافر
• « رساله ای در صوم» به صورت مختصر
• «رساله ای در رضاع» به صورت مختصر
• « حواشی بر رسالة عملیه حاجی کلباسی» (نخبه) که قبلاً محشی به حاشیة شیخ مرتضی انصاری حاشیه سید محمدباقر درچه ای شده بود.

فعالیت‌ها

وی با توجه به قوت حافظه ایی که داشت یک معجم احادیث بود و یا به تعبیر بعضی از علمای آن زمان، یک کتابخانه سیار از احادیث و آیات قرآنی محسوب شده و بنا بر اظهار خود و علمای معاصرش، تمام «بحار الانوار» علامه ملا محمدباقر مجلسی را از جلد اول تا جلد آخر با دقت مطالعه کرده و بسیاری از احادیث آن را حفظ بود. هنر این فقیه بزرگ در حدیث شناسی زبانزد علما بود.

درچه ای حافظه ای بسیار قوی داشت ولی بیشتر به تحقیق و تدریس می پرداخت. تألیفات وی در فقه و اصول با عباراتی فشرده، موجز، بلیغ و رسا است که اضافه بر جنبة تحقیق در این علوم از نظر تسلط در ادبیات عربی نیز ارزشمند و جالب است.

مجلس درس آقا سید مهدی گرم و گیرا بود، حتی قبل از مهاجرت به نجف، در حوزه اصفهان تدریسی جذاب، پرجمعیت و با رونق در سطوح عالیه آن زمان داشت و رسائلی مانند قوانین را تدریس می نمود؛ در حالی که به سبب کثرت شاگردانش درسش را ناچار بر بالای منبر بیان می نموده است. از جمله در مدرسه نیم آورد که تا نزدیک حوض وسط مدرسه، فضلا و طلاب می نشسته و از درس وی بهره برده اند. در آن زمان شهرت علمی او فراگیر بود.

در سالهای واپسین حیات، مدتی نزدیک به شش ماه در شهر مقدس مشهد اقامت داشت. در آنجا نیز علمای مراجع و شخصیت ها با وی دیدار داشته و با اصرار از وی تقاضا نمودند تا ظهرها زیر گنبد مسجد گوهرشاد و شب ها نیز در ایوان آن اقامه جماعت نماید.

وفات

وضع وخیم مزاجی و همچنین فلج بودن نصف بدن او، که در اثر سکته چند سال قبل از آن عارض شده بود، ماندن در مشهد مشکل شد و در اواخر زمستان به اصفهان بازگشت. در اوایل بهار نیز بیماری مجدد و سخت ایشان را بستری نمود.

همین موضوع در ظهر روز جمعه 10 ربیع الاول سال1364ق باعث وفات ایشان گردید. آقا سید مهدی درچه ای را در بقعة وسط تکیه کازرونی به خاک سپردند و مردم اصفهان و اطراف با برگزاری جلسات سوگواری از مقام علمی و معنوی سید محمد مهدی درچه ای تجلیل نمودند.

از جمله در مراسم هفت وی نمایندگان اقلیت های مذهبی مانند یهودیان و مسیحیان حضور یافته و مراتب تسلی خود را در فقدان یکی از علمای اسلام ابراز نمودند. برخی از ادبا و شعرای مبرز اصفهان مانند میرزا حسن خان جابری انصاری، سید جلال مدرس مطلق و میرزا حبیب الله نیّر جهت سوگ او اشعاری را سروده اند، از جمله نیّر در مرثیه و وفات او گوید:

لهفنا من فقد کهف الناس درّیّ النسب		حجة الاسلام کنزالعلم اغلی من ذهب
قد اجاد النیّر تاریخه فیما کتب		سید المهدی فی قدس الجنان قد ذهب

منبع

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۹.