عبدالحسین قدسی

عبدالحسین قدسی

عبدالحسین خوشنویس اصفهانی(1287ق- 1366ق)، متخلص به «قدسی» خوشنویس، شاعر ادیب و دانشمند قرن چهاردهم هجری است.

زندگی نامه

ولادت

میرزا عبدالحسین قدسی نزدیک اذان صبح دوشنبه 4 رمضان 1287ق در منزل پدری واقع در جنب حمام وزیر در محله دردشت به دنیا آمد.

خاندان

پدرش میرزا محمّدعلی خوشنویس اصفهانی فرزند ملا محمّد قاری اصفهانی از خوشنویسان زبردست دوره قاجاریه و از شاگردان برگزیده زین العابدین اشرف الکتّاب است در برخی منابع نام پدر میرزا محمّدعلی را میرزا کریم نوشته اند که درست نیست و برپایه رقم هایی که در نوشته های او دیده می شود مانند« قرآن کریم» که این عبارت است: « و انا العبد الاثم الجانی ابن مرحوم مغفور آقا محمّد، محمّدعلی اصفهانی» نام جدّ میرزا عبدالحسین قدسی آقا محمّد است.»

میرزا محمّدعلی خوشنویس صاحب چندین فرزند به اسامی میرزا عبدالحسین، میرزا حسن، میرزا ابوالقاسم، میرزا مهدی، فاطمه سلطان و صغراسلطان بود و میرزا عبدالحسین فرزند ارشد میرزا محمّدعلی است. صغری سلطان به همسری شیخ محمّد باقر واثق همدانی از علمای اصفهان درآمده و از او صاحب دو فرزند به نام های میرزا حبیب الله نیّر شاعر، ادیب، عالم خوشنویس متخلص به «نیّر» و میرزا عبدالله نیّر، خوشنویس هنرمند، شده است.

فرزندان

از فرزندان عبدالحسین قدسی یک پسر «آقا جمال الدین» و یک دختر «محترم خانم» به جا ماندند.

تحصیلات

او دانش های ادبی و دینی را نزد علمای برجسته آن روزگار اصفهان آموخت و خوشنویسی را نزد پدر مشق کرد و به راهنمایی او، از روی خطوط اساتید نسخ و ثلث، بویژه میرزا احمد نیریزی مشق نمود و به مقام استادی رسید. عبدالحسین قدسی هرچند تربیت یافته مکتب خوشنویسی میرزا زین العابدین اشرف الکتّاب بود، اما سبک آقا غلامعلی اصفهانی را بر سبک اشرف الکتّاب ترجیح می داد، بلکه درباره آقا محمّد علی مبالغه می کرد و خط او را بر خط میرزا احمد نیریزی رجحان می داد. او را خاتم نسخ نویسان ایران به سبک نیریزی و اشرف الکتاب دانسته اند و نوشته‌اند که پس از میرزا عبدالحسین قدسی هیچ یک از معاریف خطّه خط، خط نسخ را به پایه و مایه وی نرسانده و ننوشته اند.

او به هنگام تأسیس مدرسه قدسیه به لحاظ این که خود معلمی کامل عیار باشد، رو به آموختن علوم و معارف جدید آورد و با آن که چهل سال از سنش می گذشت با فروتنی در نزد اساتید به تحصیل پرداخت و مخصوصاً یک دوره کامل ریاضیات، هندسه، جغرافیا و طبیعیات را به آن اندازه که در متوسطه قدیم می‌خواندند، فرا گرفت.

اساتید

اساتید وی عبارتند از:

1. حاج میرزا بدیع درب امامی
2. آخوند ملا محمّد کاشانی
3. آخوند ملا عبدالکریم گزی
4. حاج آقا منیرالدین بروجردی
5. آقا سیّد محمّدباقر درچه ای
6. شیخ محمّدتقی آقا نجفی

سیره اخلاقی

قدسی جامع فضائل و کمالات صوری معنوی بود و در انواع فنون شعر خصوصا غزل و مادّه تاریخ مهارت داشت. او در راستی و درستی و صداقت و پاکدامنی به حدّ کمال و در نگاهداشت دوستی بی اندازه باوفا و ثابت قدم بود.وهمچنین او ده ها جلد کلام اللّه مجید را کتابت کرد.

در هنرنمـايى خط او نقل شده است سوره ى اخلاص را برروى يک دانـه بـرنج مـى نگاشـت؛ وى درتقويم و شناختن خطوط و تذهيبات اسـاتيدقديم مهارتى بسزا داشت به فنـون و علـوم ادبى عربى و فارسـى و حسـاب و هندسـه آشنايى خوبى داشت.

تحفه‌الفاطمیه

شرعیات نبوی

قرآن قدسی

قرآن به خط قدسی

آثار و فعالیت‌ها

آثار

از آثار مرحوم قدسی :

1. «تحفه الفاطمیه» در مناقب حضرت زهرا (س) بـه چـاپ و کتاب رسیده است.
2. «شرعیات نبوی» جهت مدارس جدید به طبع رسیده است.
3. « ساحل زاینده رود»(مثنوی مفصل و طنزآمیز )

از آثار کتابت او:

1. « قرآن به قطع وزیری کوچک به خط نسخ عالی و کتابت خفی و رقاع عالی بلکه ممتاز با رقم « عبدالحسین اصفهانی» که برای امام جمعه اصفهان نوشته است.
2. « قرآن» شصت پاره ای خطی، به خط اعلای نسخ که به هزینة حاج محمّدصادق صراف اصفهانی به انجام رسیده است.
3. « قرآن» صمصام الملکی که به هزینه صمصام الملک عراقی به چاپ رسیده که در کتابت آن هنری به خرج داده و آیات را طوری مرتب ساخته است که حرف اول هر سطری با سطر قرینه اش یکی است. مثلاً حرف اول از سطر اول و آخر یک صفحه و همچنین قرینه آنها در صفحة دیگر همگی الف است و حرف اول سطر دوم و سطر ماقبل آخر هر دو ب است و همچنین هر سطری با قرینه اش مطابق است.
4. «زادالمعاد» نوشته علامه ملا محمّدباقر مجلسی که در سال 1312ق در تهران چاپ سنگی شده است.
5. « محجة البیضاء» نوشته شیخ هادی طهرانی که به خط نسخ خوش میرزا عبدالحسین قدسی در سال 1320ق چاپ سنگی شده است.
6. « زبدة الاصول» شیخ بهایی، که محمّدباقر صدرالافاضل سه دهی اصفهانی آن را تصحیح کرده و میرزا عبدالحسین قدسی به خط نسخ کتابت نموده و در سال 1316ق در چاپخانه اصفهان، چاپ سنگی شده است.
7. «نجاة العباد» تألیف شیخ محمّدحسن نجفی که به خط نسخ کتابت شده و در سال1321ق در مطبعه مرتضی تهران چاپ سنگی شده است.

در ثلث جلی نیز آثاری ارزشمند از خود به یادگار نهاده است، از جمله خطوط برخی کتیبه های کاشیکاری ابنیه و سنگ لوح ها در مقابر اصفهان همچون:

1. سنگ لوح قبر میرزا ابوالقاسم محمّدنصیر طرب در امامزاده احمد اصفهان.
2. سنگ لوح قبر رضاقلی خان همای شیرازی به خط ثلث در امامزاده احمد اصفهان.
3. سنگ لوح مزار میرزا عباس پاقلعه ای در تکیه آغاباشی در تخت فولاد اصفهان
4. قسمتی از کتیبه داخلی زیر گنبد زینبیه اصفهان از « یهدی الله لنوره من یشاء...» الی آخر.
5. کتیبه تعمیری سمت راست مدخل مسجد امام ( مسجد شاه) اصفهان که در زمان ریاست جواد مجدزاده صهبا بر اداره کل آثار باستانی اصفهان در سال 1322ش انجام گرفت و به دیواره طرفین ورودی مسجد بدین صورت «قال النبی صلی الله علیه و آله انا مدینة العلم و علی بابها» نصب گردید.
6. کتیبه تعمیری بیرونی دور گنبد مدرسه چهارباغ.

میرزا عبدالحسین قدسی در سرودن انواع فنون شعر خصوصاً غزل و ماده تاریخ و مثنوی مهارت داشت. به حکیم نظامی عشق می ورزید و گاهی خود به تفنن شعر می گفت و در هنگام اخذ شناسنامه، همان نام را برای نام خانوادگی خویش انتخاب کرد. در بدیهه گویی تبحّری به سزا داشت. همچنین تعدادی از اشعار وی در مجموعه « دانشنامه»، «سالنامه دبیرستان سعدی» و «تذکرة شعرای معاصر اصفهان» چاپ شده است.

این اشعاراز اوست:

گر عرش شود فرش ره سم سمندش		بر خویش ببالد ز چنین بخت بلندش
ماه نو و بدر فلک و خوشه پروین		عکسی بود از فعل و سم و میخ سمندش
****
هـــواى ســـاحل زاينـــده رود اصـــفاهان		هماره چون دم عيسى به مرده بخشد جـان
خصوص موسم ارديبهشت بـر لـب كشـت		كه مى وزد بـه مشـام خـرد نسـيم بهشـت

فعالیت‌ها

استاد قدسی سالیان دراز مانند پدرش از راه کتابت و تعلیم خط معیشت می کرد و برای فضل و کمال و هنر خویش سفری هم به طهران رفت.مرحـوم نيـر خوشنويسـى و خـط را از او فراگرفته است؛ اما دوره استادی او با کسادی بازار این گونه هنرها مصادف شد؛ پس به کار مدرسه داری و تعلیم نوآموزان پرداخت.

وی از پیشروان آموزش پرورش نوین در اصفهان بود. او در3 ربیع الاول1326ق برابر 16فروردین 1286ش مدرسه قدسیه را تأسیس کرد وی در زمانی به تأسیس خود اقدام کرد که مدارس جدید به سبب تدریس علوم جدید مورد سوء ظن و گاه تکفیر واقع می شدند و کمتر کسی جرأت داشت مدرسه ای به سبک نوین افتتاح نماید. اما حسن رفتار و مراتب فضل و کمال و نجابت و شرافت و سایر ملکات فاضله قدسی باعث شد که نه تنها با این مدرسه مخالفتی صورت نگیرد، بلکه روحانیان و اشراف و بزرگان شهر کودکان خود را به این مدرسه فرستادند. مدرسه قدسیه در حقیقت راه فرهنگ جدید را در اصفهان هموار ساخت و تشکیلات و اسلوب تازه معارف را که مولود عهد مشروطیت بود، از بدنامی و هجوم مخالفان نجات داد و از این رهگذر خدمت بزرگی به فرهنگ نوین اصفهان کرد.

مدرسه قدسیه ابتدا در منزل میرزا عبدالحسین قدسی واقع در نزدیکی امامزاده درب امام تأسیس شد و شامل سه کلاس بود که به نام اتاق می خواندند: 1. اتاق ابتدایی 2. اتاق فارسی 3. اتاق عربی یا علمی. شاگردان هم دور اتاق می نشستند و میز و صندلی در کار نبود و سپس به کوی زرگرها نزدیک بازارچه حمام وزیر انتقال یافت و سرانجام به خانه ای نزدیک بازارچه حاج محمّدجعفر در محله دردشت منتقل شد. مدرسة قدسیه خانه ای متعلق به دوره صفویه است که در طول حیات خود تا امروز در دوره های زندیه و به طور عمده قاجاریه الحاقاتی را به خود پذیرفته است. خانه ای است بزرگ به مساحت عرصه1493 متر مربع و اعیانی1625 مترمربع بخش جنوبی آن در دوره صفویه ساخته شده است و ضله شمالی از دوره قاجار است. این مدرسه دارای دو مقطع ابتدایی و متوسطه بود که قسمت متوسطه آن چند سال پس از تأسیس منحل شد و قسمت ابتدایی مدرسه، به صورت دولتی درآمد.

میرزا عبدالحسین قدسی حدود چهل سال مدیریت این مدرسه را بر عهده داشت و فرزندش آقا جمال الدین و سه برادرش میرزا ابوالقاسم، میرزا حسن و میرزا مهدی در آنجا تدریس می کردند. از دیگر معلمان این مدرسه می توان به میرزا عباس نحوی (ادبیات عرب)، میرزا عبدالجواد خطیب (خوشنویسی)، موسیو ژوزف (زبان فرانسه)، و میرزا فضل الله مجلسی ( زبان فرانسه) اشاره کرد. شماری از دانشمندان و مفاخر اصفهان نیز در این مدرسه درس خوانده اند که برخی عبارتند از: جلال الدین همایی، آقا جمال الدین قدسی، ابوالفضل همایی، سیّد ابوالعلی درچه ای، سیّد ابوالمعالی درچه ای، سیّد ضیاءالدین تجویدی، عباس بهشتیان، میرزا عباس خویی، علی ابریشمکار، علی محزون، محمّدعلی اولیا، حیدرعلی خان برومند گزی و استاد علی حیاتی.

وفات

قدسی سرانجام در ۵ صفر ۱۳۶۶ق [مطابق با ۸ دی ۱۳۲۵ش] وفات یافته و در صحن تکیه تویسرکانی در تخت فولاد مدفون شد.
پس از درگذشت او شماری از سخنوران اصفهان از جمله میرزا حبیب الله نیّر، میرزا حسن خان جابری انصاری، کمال الدین مجلسی(عاکف) ، سیّد علی بدیع زادگان(هور) ، حسام الدین دولت آبادی، میرزا محمّدعلی معلم حبیب آبادی(اشعار بر سنگ مزار حک شده است) و استاد جلال الدین همایی در مرثیه درگذشت او شعر و ماده تاریخ سرودند.

استاد همایی ضمن مرثیه ای ماده تاریخ درگذشت او را در این دو بیت آورده است:

یادگار از خط قدسی چون به سنگ لوح داشت		سال فوت او همایی خواست از لوح همای
مرغ طوبی از بهشت آورد سر بیرون و گفت:		طایر قدسی به بام عرش علوی کرده جای

منابع

• مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.

• لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۰.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.