سید عبدالحسین سیدالعراقین

سید عبدالحسین سیدالعراقین

سیدعبدالحسین مدرس خاتون آبادی (1296ق- 1350ق) ملقب به سید العراقین، از علمای اصفهان و متولی مدرسه چهارباغ بود. وی از محضر مراجع بزرگ آن زمان همچون آيات‌عظام سيد محمدکاظم طباطبايی، آخوند خراسانی، ميرزا محمد تقی شيرازی کسب علم نمود و به مقام اجتهاد نائل آمد. وی از سادات جلیل حسینی خاتون آبادی و از اعقاب علاّمه میر محمّد اسماعیل خاتون آبادی بوده که در محلّه پاقلعه سکونت داشته‌اند و بدین مناسبت به سادات پاقلعه معروف شدند. او در اصفهان درباره مشروطه و لزوم حمايت از آن به فعاليت پرداخت.

زندگی‌نامه

ولادت

سید عبدالحسین سیدالعراقین فرزند میرزا مهدی بن حاج میر معصوم بن حاج میرزا محمّد علی بن میر محمّد اسماعیل بن میرزا ابوالمحسن بن میر محمّد اسماعیل بن میر محمّد باقر ملاّباشی ابن علاّ مه میر محمّد اسماعیل خاتون آبادی (م:1116ق)، متولد 1296ق است.

خاندان

جدّ اعلای او میر محمّداسماعیل بانی مدرسه و تکیه خاتون آبادی ها در تخت فولاد، عالمی فاضل و زاهد و پرهیزگار، و از شاگردان پدر بزرگوار خود و علاّمه آقا جمال الدین خوانساری بوده و در مسجد جامع عباسی امامت و در مدرسه چهارباغ تدریس می نموده است.

فرزند میر محمّداسماعیل، میر محمّدباقر بوده و منصب ملاّباشی شاه سلطان حسین صفوی را داشته است.

میر ابوالمحسن خاتون آبادی نیز از علمای و فضلای زمان خود بوده است. وی در سال 1173ق وفات یافته و در جوار جدّش میر محمّد باقر ملاّباشی در تکیه علاّمه میر محمّد اسماعیل مدفون گشت.

فرزندش حاجی میر معصوم خاتون آبادی عالمی فاضل و زاهد و پرهیزگار که در بیشتر علوم ماهر بوده و از آیات عظام: شیخ محمّد حسن نجفی صاحب جواهر و شیخ مرتضی انصاری اجازه داشته و صاحب کرامات جلیه و تالیفات فراوان بوده است. وی در ماه ربیع الاول 1285 در سنّ 65 سالگی وفات یافته و در دارالسیاده مشهد غروی مدفون گردید. از آثار او کتاب: «المواهب العلیه فی مهمّات المباحث الأصولیه» است که در کتاب «الذریعه» علاّ مه طهرانی معرّفی شده است.نسخه ای از این کتاب در کتابخانه آیت اللّه مرعشی نجفی موجود است.

فرزندش حاجی میرزا مهدی خاتون آبادی نیز عالمی فاضل و زاهد و مدرّس مدرسه جدید سلطانی (چهار باغ) بود. وی از آیات عظام: ملاّ محمّد ایروانی و شیخ زین العابدین مازندرانی اجازه داشت و تولیت مدرسه چهار باغ با او بود. وفاتش روز پنج شنبه 3 جمادی الاولی1310 ق اتفاق افتاد.

بعد از وفات او، برادرش: حاجی میرزا محمّد علی خاتون آبادی در امور تولیت و تدریس مدرسه چهارباغ مداخله می نمود تا سال 1327 که برادر زاده اش میرزا عبدالحسین پس از خاتمه تحصیلات به اصفهان مراجعت نمود امورات به او محوّل گردید.

تحصیلات

سید عبدالحسین در سن شش سالگی پدر خود را از دست داد و زیر نظر عمویش میرزا محمد علی رشد و نموّ کرد. او پس از تکمیل مقدّمات و سطوح، به همراه آیت اللّه سیّد محمّد نجف آبادی برای ادامه تحصیل در سال 1316 به نجف اشرف مهاجرت نمود و تا سال 1327 به مدّت یازده سال در آن جا به تحصیل پرداخت و پس از اخذ اجازه اجتهاد و ملقّب شدن به لقب «سیدالعراقین» از طرف استادش، آخوند خراسانى، به اصفهان بازگشت.

اساتید

برخی از اساتید ایشان در حوزه علمیه نجف عبارتند از آیات عظام:

1. آخوند ملاّ محمّد کاظم خراسانی
2. سیّد محمّد کاظم یزدی
3. حاج آقا رضا همدانی صاحب «مصباح الفقیه»
4. ملاّ علی نهاوندی صاحب «تشریح الاصول»
5. علامه سیّد محمّد فشارکی
6. میرزا محمّد تقی شیرازی

وی همچنین از علامه محّدث جلیل آیت اللّه میرزا حسین نوری صاحب «مستدرک الوسائل» اجازه نقل حدیث دریافت نموده است.

شاگردان

مرحوم سیّد العراقین از مدرّسین مدرسه چهار باغ بود و شاگردانی در درس او شرکت می نمودند که برخی از آنان عبارتند از حضرات آیات و حجج اسلام:

1. شیخ مرتضی شمس اردکانی
2. سیّد روح اللّه خاتمی اردکانی
3. شیخ جلال الدین رشیقی فیروزآبادی
4. حاج شیخ عباسعلی ادیب
5. میرزا کمال الدین مجلسی متخلّص به «عاکف»
6. محمّد حسن بحرالعلومی بفرویی
7. سیّد محمّد حسین مهدوی اردکانی
8. شهید محراب میرزا عطا اللّه اشرفی اصفهانی
9. شیخ عطا اللّه فرادنبه ای (قاضی عدلیه)
10. سیّد علی محمّد کازرونی یزدی
11. شیخ محمّد علی عالمی یزدی
12. سیّد مرتضی آیت اللهی یزدی
13. شیخ نور اللّه وحید هرندی
14. شیخ هبه اللّه هرندی
15. شیخ محمّد هادی فرزانه قمشه ای

برخی از کسانی که از ایشان اجازه دریافت نموده اند عبارتند از:

1. شیخ علی محمّد فقیه حبیب آبادی
2. شیخ مرتضی قمشه ای
3. استاد جلال الدین همایی
4. آیت اللّه العظمی سیّد شهاب الدین مرعشی نجفی
   

فرزندان

مرحوم سیدالعراقین پنج اولاد پسر و دو دختر داشت به نام های:

سیّد مصطفی، سیّد مهدی، سید رضا، سیّد ضیأ الدین و سیّد ابراهیم و دو دختر که یکی از آنان همسر دانشمند فقید مرحوم حیدر علی خان برومند و دیگری همسر مرحوم سیّد محمّد ازهر بود.

جایگاه

جایگاه اجتماعی

وی در ماه رجب سال 1327 پس از اخذ اجازه اجتهاد و ملقّب شدن به لقب «سید العراقین» از طرف استادش آخوند خراسانی به اصفهان بازگشت و به امامت و قضاوت و تدریس در مدرسه چهارباغ و تولیت موقوفات آن پرداخت .

در آن زمان زعامت دینی و اجتماعی اصفهان را مرحوم آیت الله شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی و سپس برادرانش آیت الله حاج شیخ محمّد علی ثقه الاسلام و آیت الله حاج آقا نور الله نجفی عهده دار بودند . مرحوم سیّد العراقین نیز چون دیگر علمای اصفهان در کنار آنان به خدمات دینی و اجتماعی مشغول شد.

از جمله فعالیت های مرحوم سیّد العراقین می توان به این موارد اشاره کرد:

1. عضویت در هیئت علمیه و انجمن معارف اصفهان

آیت اللّه سیّد العراقین در سال 1328ق به عضویت انجمن معارف اصفهان درآمده و هر هفته عصرهای جمعه در چهلستون در انجمن معارف حضور یافته و در تنظیم مدارس و ترتیب مکاتب و نشر قانون معارف مذاکره و تصمیم گیری می نمودند.

هیئت علمیّه اصفهان نیز در سال 1342ق به وسیله آیت اللّه حاج آقا نور اللّه نجفی و با عضویت جمعی از علمای بزرگ اصفهان جهت رسیدگی به امور حوزه علمیّه و نظارت بر اجرای صحیح احکام و مقررات اسلامی در جامعه تشکیل شد و برخی از اعضای آن عبارت بودند از حضرات آیات: آخوند ملاّ محمّد حسین فشارکی، سیّد ابوالقاسم دهکردی، سیّد عبد الحسین سیّد العراقین، علاّ مه میر محمّد صادق خاتون آبادی، علامه شیخ محمّد رضا نجفی، میرزا ابراهیم شمس آبادی،حاج میرزا علی هسته ای.

2. ریاست و حفظ حوزه علمیه اصفهان

مرحوم سیّد العراقین پس از وفات شهادت گونه آیت اللّه حاج آقا نوراللّه نجفی به عنوان رئیس العلمأ و رئیس حوزه علمیه اصفهان شناخته شد و در آن دوران منحوس به یاری دین و حوزه های علمیه پرداخت. در زمانی که قانون اتّحاد لباس را در اصفهان عملی شد، به واسطه وجود او عدّه بسیاری موفّق به گرفتن جواز گردیده و بدین وسیله حفظ سلسله دیانت و روحانیت نمود.

3. تولیت مدرسه چهارباغ

تولیت و تدریس مدرسه چهارباغ در اعقاب علاّمه میر محمّد باقرملاّباشی امتداد و در نهایت به مرحوم سیّدالعراقین رسید.

تعمیر گنبد و مناره های مدرسه چهارباغ در زمان آن جناب شد، و چون مدرسه حوض نداشت و در ایام تابستان که جوی ها خشک می گردید مدرسه دچار بی آبی می شد مرحوم سیّد العراقین در مدرسه حوض بزرگی طرح انداخت، امّا متأسفانه پس از وفات او بر حسب پیشنهاد اداره معارف و اوقاف اصفهان که در از بین بردن وقف ید طولایی دارد، مدرسه از تصرّف ولد جلیل و نجل نبیلشان خارج شده، حوض را باغچه نمودند و هر کجا در کاشی ها نامی از تعمیر در زمان ایشان بوده برداشته به نام پادشاه وقت کردند.

سید العراقین آخرین مدرس معروف مدرسه چهارباغ بود که پس از وفات او سال ها مدرسه تعطیل و خالی از سکنه گشته و امور وقفی آن زیر نظر اداره اوقاف اداره می شد تا پس از وقایع شهریور 1320ش مجدداً مدرسه در اختیار علما و طلاب قرار گرفت.

مرحوم سیدالعراقین همچنین تولیت مدرسه صدر پاقلعه را به عهده داشت و پس از وفات او، تولیت مدرسه مزبور به فرزند ایشان رسید.

4. کتابخانه سیدالعراقین

مرحوم سیدالعراقین کتابخانه بسیار نفیس و ارزشمندی در اختیار داشت که مشتمل بر نسخ خطّی فراوان و سلطنتی از عهد صفوی بود. این کتابخانه در منزل شخصی ایشان قرار داشت و از حیث کمیت و کیفیت در اصفهان کم نظیر بود. گفتنی است که به نقل مرحوم سید ابراهیم میرعمادی، آیت اللّه سیدالعراقین کتابی فقهی در بحث قضا و شهادات نگاشته بوده که نسخه آن در دست نیست.

جایگاه سیاسی

وی که دارای بیانی شیوا بود به توصیه استاد که رهبر دینی نهضت مشروطه ایران بود، در مسیر راه، مردم را با فواید و لزوم برقراری مشروطه آشنا کرده و آنان را به تلاش در راه برپایی آن، تحت نظارت علما و مراجع شیعه ترغیب می نمود.

همراهی با قیام آیت الله حاج آقا نورالله نجفی به قم بر علیه ظلم و فساد رضاخانی که تاریخی در 15 ربیع الاول 1346ق به عمل آمد و نزدیک به سیصد نفر از زعما و پیشوایان روحانی شهرهای ایران در آن شرکت کردند. از جمله علمایی که در این مهاجرت شرکت داشتند سیدالعراقین بود. پس از سه ماه اقامت علمای کشور در قم، دولت ناچار به عقب نشینی موقّت شد و منافقانه، تقاضاهای علمای مهاجر را که ضمن شش مادّه به دربار و دولت اعلام شده و مهم تر از همه آن ها اعزام پنج مجتهد طراز اول به مجلس و اصلاح قانون نظام وظیفه بود پذیرفت.

حاج آقا نور اللّه پس از موافقت دولت با خواسته علما، تصمیم گرفت که پیش از تحقّق یافتن موادّی که بین طرفین امضا شده بود قم را ترک نکند، امّا برخی از علمای همراه ایشان همچون مرحوم فشارکی، سیّد العراقین و دهکردی به اصفهان بازگشتند و چندى بعد نیز حاج آقا نوراللّه به طور مرموزى چشم از جهان فرو بست.

سیره اخلاقی

سید العراقین عالمی جلیل و بانفوذ، و در ابتلائات پشت و پناه مردم اصفهان بود. وی دارای یک جنبه اعیانیّت و اشرافیّت خاصّی بود که رؤسای دوایر دولتی، اجرای اوامرش را منّتی به سزا می دانستند و در اجرای منویّاتش مفتخر بودند. او دارای منابر و مواعظ خاصّی بود که عارف و عامی را قابل استفاده، و بیاناتش محتوی معانی بسیار، و در عصر خود وحید روزگار بود.

خدمات آن جناب به دین و ملّت به قدری است که نمی توان انکار آن نمود. در زمان حیات و بعد از فوتش از احدی شنیده نشد که آن جناب کاری خلاف شریعت و عملی مخالف اسلام نموده باشد، و حال آن که چندین سال مرجع کلّیه مرافعات و مورد اطمینان دولت و ملّت بود».

وفات

سید عبدالحسین سیّد العراقین سرانجام در شب چهارشنبه 10 شوال 1350ق وفات یافت و در تکیه سید العراقین مدفون شد.

استاد جلال الدین همایی در فقدان آن زعیم ارجمند مادّه تاریخی به عربی سروده که بر سنگ مزار او با خطّ زیبای مرحوم شیخ محمد رضا حسام الواعظین حک شده است.

مرحوم میرزا حسن خان جابری نیز مادّه تاریخ وفات او را چنین گفته است:

تو هم پا بکش از عراق و بگو:

«عراقین بی سیّد و سرور است»

منابع

• قاسمی، رحیم، شرح مجموعه گل: مشاهیر مدفون در تکیه سیدالعراقین تخت فولاد اصفهان، اصفهان، انتشارات کانون پژوهش، زمستان 1390.
• مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج۲، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.