تکیه خاتون‌آبادی

مشخصات مکان
نام	تکیه خاتون آبادی
کشور	ایران
شهر	اصفهان
قدمت	اواخر صفوی
کاربری	قبرستان، مسجد، مدرسه

تکیه خاتون آبادی از بناهای تاریخی متعلّق به اواخر صفوی وتنها تکیه ی موجود در تخت فولاد است که خصلت مسجد - مدرسه و تکیه را دارد و همچنین منسوب به میر محمّداسماعیل خاتون آبادی (متوفّی 1116 ق.) از سادات حسینی و جدّ سادات پاقلعه ی اصفهان است. بانی تکیه نیز خود او است.

تاریخچه تکیه

تکیه خاتون آبادی منسوب به میر محمد اسماعیل خاتون آبادی است که در دوران حیات او به عنوان مدرسه علمیه از آن استفاده می شده است. با مرگ میر و دفنش داخل مدرسه این محل به تکیه تبدیل میشود. در اواخر قاجاریه نیز دو تکیه آقا میرزا عباس پاقلعه ایی و آغاباشی در مجاورت موقعیت آن تکیه ساخته می شود که مجموعا تکیه را تشکیل می دهد. موقعیت این تکیه در شمال تخت فولاد سابق در کنار کوچه غسالخانه، درست مقابل غسالخانه که امروزه ساختمان مخابرات منطقه شش است، قرار دارد. ساختار تکیه خاتون آبادی که مساحتی در حدود 675 متر مربع دارد عبارت است از: یک صحن با ابعاد تقریبی 15×11 متر و با ورودی اصلی مستقیم به صحن از طرف شمال غربی صحن که این ورودی شامل سر درب و در دو لنگه چوبی و سکوهای خسته نشین است. جبهه غربی صحن شامل یک ایوان در گوشه شمال غربی است که مدرس و مدفن میر سید محمد اسماعیل خاتون آبادی متوفی1116ق در پشت این ایوان َ قرار دارد. این مدرس به شکل چهار صفه است که قبر میر محمداسماعیل در صفه جنوبی آن قرار گرفته است.

در زیر مدرس سردابی است که محل عبادت و ریاضت میرسید محمداسماعیل بوده و بالای مدرس اطاقی است کوشک مانند که از سه جبهه شمالی و شرقی و جنوبی ایوانچه داشته و جبهه غربی آن بسته بوده است با چشم انداز و منظر بسیار عالی. روی این اطاق بالای مدفن گنبدی نار با کاشیکاری معرق و با طرح اسلیمی زیبا و با رنگ غالب لاجوردی و سفید بر زمینه فیروزهای است و در کل معماری بنا به شیوه اصفهان بسیار خوش تناسب و زیبا است. سپس در جبهه غربی صحن بعد از ایوان مذکور دو اطاق و یک سردابه است که قبر حاج میرزا * در آن سردابه قرار دارد و صورت حسین نایب الصدر قبوری در دو اطاق غربی از خاندان خاتون آبادی موجود است. همچنین جبهه جنوبی صحن فضای یک مسجد است بانضمام فضاهای مربوطه در کنار آن مثل وضوخانه و آبریزگاه و دستشوییها. جبهه شرقی صحن شامل یک دالان ارتباطی به صحن تکیه آقا میرزا عباس نعمت اللهی سید محمد و س ه اطاق که قبور اعقاب و بستگان میر سید اسماعیل در آنها هست. بناهای جبهه شمالی صحن نیز عبارت از فضای چاه و منبع آب تکیه است. در گوشه شرقی جبهه شمالی و دو ایوانچه در وسط با صورت قبوری در آنها و در ورودی تکیه و پله ارتباطی به بالا کنار در ورودی است. سطح زمین دور تکیه خاتون آبادی که بیش از 320 سال از احداث آن می گذرد، در اثر دفن مکرر اموات در اطراف خارجی بنا، بیش از یک و نیم متر بالا آمده بود و بدین علت تمامی دیوارهای بنا و پی و پاچین بقعه اصلی و اطاقهای اطراف در اثر نفوذ رطوبت آسیب فراوان دیده بود. لذا در سال (1382ش) با اقدام دفتر مجموعه فرهنگی تخت فولاد این تکیه صفوی از خطر تخریب حتمی نجات پیدا نمود و در معرض زائران و بازدیدکنندگان قرار گرفت. این مجموعه بقعه و تکیه از مجموعه آثار تقریبا دست نخورده مزارستان تخت فولاد است.

موقعیّت جغرافیایی

این تکیه از شمال به کوچه ی تکیه ی میر و آرامگاه بابافولاد حلوایی، از مشرق به تکیه ی آغاباشی و از جنوب به قبرستان عمومی محدود است.

سبک معماری

بنای تکیه خاتون آبادی از چند طبقه تشکیل شده است: طبقه ی زیرین سرداب و طبقه ی هم کف محل عبادت میر محمّداسماعیل بوده است.

صحن تکیه شامل حجرات و مقابر؛ طبقه ی دوم اطاق بزرگ مصفای سه ایوانی تکیه و طبقه آخر گنبد کاشی کاری بسیار زیبایی است که در نهایت ظرافت با اسلوبی بسیار زیبا و دلنواز ساخته شده است که گنبد زیبای مدرسه چهارباغ را در خاطر بیننده تداعی می کند.

کتیبه ی پایه ی دور گنبد به خط ثلث بسیار عالی به رنگ سفید بر روی زمینه ی لاجوردی است که آیات «فَطَفِقَ مَسحاً بِالسُّوقِ وَ الاَعْناقِ...» و «قال ربّ اغفرلی وهب لی مُلکاً لا یَنْبَغیِ لاَِحَدٍ مِنْ بَعدی...»به خوبی خوانده می شود. این گنبد گلابی شکل دارای قطری حدود 5 متر و نقوش اسلیمی بسیار زیبا و جذّاب بر زمینه ی کاشی فیروزه ای است.

سنگ مزارمیرمحمداسماعیل خاتون آبادی

نمای داخلی بقعه در ضلع جنوبی مسجد و محراب تکیه قرار دارد که محراب آن را یک مقرنس کاری ساده و بدون تزئینات تشکیل داده است. ضلع غربی بقعه در سه طبقه ساخته شده و در طبقه ی زیرین سرداب و مدفن حاج میرزا حسین نایب الصدر از علما و نیکوکاران خاندان خاتون آبادی است.

در ضلع جنوبی صحن تکیه دو اتاق وجود دارد که اتاق اوّل آن مدفن میر محمّداسماعیل خاتون آبادی و محل عبادت و مطالعه ی وی نیز بوده است.

فضای درونی اتاق از روحیه ی معنوی و روحانی خاصی برخوردار است.طبقه ی دوم همین ضلع را اتاق بسیار باصفای سه ایوانی تشکیل می دهد که بر سقف همین اتاق گنبدی ساخته شده است.

ضلع شرقی نیز متشکّل از سه اتاق متّصل به هم است. در اتاق وسط قبر میر محمّدباقر بن میر محمّداسماعیل و در دو طاق پشت و جلوی این اتاق قبور خاندان خاتون آبادی و مشاهیر دیگر تکیه قرار دارد.

در جنوب شرقی داخل تکیه ی خاتون آبادی دالانی این تکیه را به تکیه ی آغاباشی وصل می کند.

مشاهیر مدفون

1 - میر محمّداسماعیل خاتون آبادی

2 - میر محمّدباقر خاتون آبادی

3 - حاج میرزا حسین نایب الصدر

4 - حاج سیّد محمّدحسین خاتون آبادی

منابع

• عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.