تکیه میر فندرسکی

مشخصات مکان
نام	تکیه میرفندرسکی
کشور	ایران
شهر	اصفهان
قدمت	عصر صفوی
کاربری	قبرستان

تکیه میر فندرسکی از تکایای متعلّق به عصر صفوی بوده ومدفن فیلسوف بزرگ جهان اسلام میرزا ابوالقاسم فندرسکی استرآبادی(متوفّی 1050 ق) است.

قدمت تاریخی تکیه

میرزا ابوالقاسم فندرسکی استرآبادی از بزرگترین فیلسوفان و عرفای جهان اسلام بود. وی همراه شیخ بهایی و میرداماد مکتب فلسفی اصفهان را پایه ریزی نمودند.شهرت وی به اندازه ای است که در تمامی کتاب های دوره ی صفوی و دوران بعد شرح حال وی به تفصیل آمده است .ایشان پس از وفات در این تکیه دفن شد.

اما قدمت تکیه به چندین علت به دوران قبل از این فیلسوف بزرگوار می رسد:اوّل آنکه گروهی عقیده دارند این تکیه در اصل خانقاه و محل اجتماع درویشان بوده است چنانکه شاردن نیز در سفرنامه اش از مقبره و مکان های عبادت در این محل نام می برد.

این تکیه محل عبادت و ریاضت جناب میرفندرسکی بوده نشان از آن است که این تکیه، سال ها قبل از وفات آن عالم محل اجتماع عرفاء، علماء و درویشان بوده است.دوم وجود درخت کاج قدیمی در ضلع شرقی تکیه حکایت از قدمت چهارصد، پانصد ساله ی تکیه دارد.

و دلیل آخر وجود اتاقی در بالای سر قبر میرفندرسکی است که با خط زیبای میرعماد نوشته شده است از جمله غزل معروف «روضه ی خلد برین خلوت درویشان است» و قدمت تکیه را به مدّت ها قبل از دفن میرفندرسکی می رساند. زیرا میرعماد در سال (1025 ق )به قتل رسید در حالیکه تاریخ فوت میرفندرسکی (1050 ق) می باشد. بدین ترتیب تاریخ این خط به سال ها پیش از فوت میرفندرسکی باز می گردد.

موقعیت جغرافیایی

این تکیه در قسمت شمال غربی تخت فولاد واقع گردیده واز جنوب به تکیه بختیاری، از شمال به خیابان عطاءالملک دهش، از غرب به منازل مسکونی و از جنوب غربی به تکیه درویش عبدالمجید مقبره خوانین بختیاری منتهی می شود.

شمال این تکیه به خیابان شیخ مفید و بخشی ازمقبره بختیاریها و در جبهه شرقی حریم تکیه است که به گذر محدود می شود و از جبهه غربی نیز به بخشی از مقابر بختیاریها محدود می گردد.

تکیه میر و تکیه درویش عبدالمجید و مقابر سران بختیاری مجموعه مزارستانی با مساحت تقریبی 6840 متر مربع را شکل می دهند که به تفکیک تکیه میر به مساحت تقریبی 2240متر مربع و تکیه درویش عبدالمجید طالقانی با مساحتی در حدود 1600 متر مربع و مقابر سران بختیاری در پنج قطعه با مساحتی تقریباً3000 متر مربع است. صحن تکیه میر با ابعادی تقریبی 24×50 متر در حدود 1200 متر مربع مساحت دارد .

سبک معماری

سبک معماری به سبک خانه های دنیایی با حوض آب و باغچه و درخت و گل و گیاه تزیین شده است و یک اصله درخت کاج کهن خشکیده نیز در آن وجود دارد که به نظر می رسد نزدیک به یک قرن از خشکیدن آن گذشته و قطر تنه و شاخ و برگ آن حاکی از قدمت و سالخوردگی درخت است. این درخت نیز به عنوان یک اثر و نماد تاریخی مربوط به تکیه میر لازم است حفظ گردد.

قبر میر بدون هیچ گونه بنایی در صحن تکیه قرار دارد. این بدان سبب است که وصیت نمود مرقدش را در فضای آزاد و در معرض مستقیم نور آفتاب قرار دهند. قبر او روی سکوی بزرگی قرار داردکه ابعاد آن5/3 ×9/1 متر و ارتفاع یک متراست و بر روی تختگاهی به ابعاد 5×10متر و ارتفاع تقریبی5/0 متر در غرب صحن قرار گرفته است. صورت قبر تماماً با سنگ مرمر پوشیده شده و لوح قبر میر با تاریخ(1050ق )بر جبهه بالای سر قبر در طرف غربی سکو نصب است و به خط ثلث برجسته که بیانگر فضل و دانش و عرفان میر است.

کلیه بناهای تکیه در چهار جبهه دور صحن قرار دارند که این بناها مربوط به دورهای مختلف (قبل از صفویه، صفویه، قاجاریه، معاصر) است. البته بر اساس نظریه استاد همایی و استاد مهدوی که مستند به بعضی مدارک قبل از سفرنامه شاردن و آثار موجود است، این تکیه خانقاه بابالکات از خانقاه های سده های قبل از صفویه است که در دوران صفویه مدفن میر ابوالقاسم فندرسکی می گردد و در این راستا بیشتر فضاهای آن اعم از ایوانچه ها و زاویه ها و خلوتهای آن تبدیل به مقابر خصوصی می گردد.

فعلاً جبهه غربی تکیه شامل پنج اطاق است و یک راهرو ،که از این پنج اطاق یک باب در سمت شمالی این جبهه بازسازی شده و بقیه مربوط به دوران قبل از صفویه است.در اطاق وسطی این جبهه مقابل قبر میر است .جبهه شمالی تکیه نیز شامل ده اطاق و پنج راهرو بین اطاقها و یک راهرو ارتباطی به فضای پشت تکیه است یک باب از این ده اطاق قبلاً تخریب و بازسازی شده؛ ولی در برنامه تعمیرات اخیر تمامی این اطاقها مرمت و هماهنگ سازی شده اند.

به نظر می رسد که در اصل اطاقهای این جبهه ایوانچه های مربوط به خانقاه بوده اند مزین با کتیبه ها و تزیینات داخلی که بعضاً این تزیینات از زیر قشر رنگها تشخیص داده می شوند. همچنین درخت کاج اخیرالذکر نیز در مجاورت این جبهه قرار دارد که در اقدامات مرمتی اخیر این درخت نیز استحکام بخشی شد.

جبهه شرقی تکیه میر نیز تشکیل شده از پنج اطاق و دو راهرو است و در منتهی الیه طرفین این جبهه اطاق وسطی بزرگتر و با سقفی مسطح و نمای بلند قوس دار و قرینه با اطاق مرکزی جبهه غربی است و ایوانچه هایی در مقابل این پنج اطاق است که به یکدیگر ارتباط دارند. سقف و نمای اطاق مرکزی این جبهه در برنامه تعمیرات اخیر به شکل اصلی و با همان معماری بازسازی گردید. چهاراطاق کوچک این جبهه نیز از اطاقهای اصلی تکیه و خانقاه قدیمی اند.

فضاهای جبهه جنوبی تکیه میر به ترتیب از غرب به شرق عبارت است از یک اطاق اصلی سپس سردر ورودی اصلی تکیه که از تکیه درویش عبدالمجید راه دارد. بعد یک اطاق اصلی و در کنار آن اطاق مخصوص چاه و منبع آب تکیه و اطاق مجاور آن که همه از بناهای صفوی تکیه هستند .

جلوه های هنری

از آثار هنری زیبا و بی نظیر این تکیه عبارت است از:

• کتیبه ای به خط نستعلیق میرعماد در اتاق غربی غزل حافظ «روضه خلد برین خلوت درویشان است....» به شکل گچ بری تزیین شده است. همچنین مقرنس کاری های بسیار زیبا به رنگ قهوه ای که سردر ورودی تکیه و کتیبه سنگ نوشته مقبره نقش بسته است.

• اطراف صحن تکیه حجراتی وجود دارد که از آن جمله حجره ای است که خط میرعماد در آن گچ بری شده و مشهور است . همچنین کتیبه خوشنویسی میرعماددر ضلع جنوبی تکیه سقاخانه که کاشی کاری شده و بسیار زیبا است قرار دارد.که این اتاق مکانی بوده که هنرمندان و استادان بزرگ خط در آن حضور می یافتند و مستقیماً از روی این خط زیبا مشق می نمودند. از آن جمله میرزا رضا کلهر که بارها به این تکیه آمده و این خط را سرمشق خویش قرار می داده است.
• در ضلع غربی سکو ی بزرگ قبرعالم جلیل القدر،متن سنگ نوشته وی به خط ثلث بسیار عالی نصب شده است.کتیبه ای بسیار زیبا شامل چند بیت از اشعار خواجه حافظ غزل (روضه خلد برین خلوت درویشانست) در ارتفاع بالای دوال اطاق که به خط و امضاء میر عماد حسنی نوشته و گچبری گردیده، موجود است.
• در صحن تکیه نیز یک سنگاب مکعبی شکل از عهد صفویه وجود دارد که با وجود آسیب بسیار هنوز سالم باقی مانده است.
• سردر اصلی تکیه میر بسیار زیبا و خوش تناسب با قطاربندیهای عالی و در دولنگه چوبی و سکوهای خسته نشین است که از زمان صفویه احداث گردیده است.

تکایای الحاقی به تکیه میر فندرسکی

• تکیه ی درویش عبدالمجید طالقانی

• تکیه ی بختیاری ها

مشاهیر مدفون

1. میر ابوالقاسم فندرسکی
2. سیّد روح اللّه کشفی
3. عباس بهشتیان
4. حسین شهناز
5. میرزا محمّدحسین عنقا
6. سیّد محمّدطاهر تویسرکانی
7. داراب افسر بختیاری
8. میرزا تقی خان سرتیپ حکیم باشی
9. کمال الدین مجلسی
10. علی اکبر احتشامی

منابع

• عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد،زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.