این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
محمدحسین عنقا
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
ميرزا محمدحسين عنقا (۱۲۶۰ق-1308ق) ملقّب به ملك الشعراء، خطاط، شاعر و ادیب ایرانی، متخلص به عنقا، از هنرمندان و سخنوران قرن سیزدهم هجری بود.
زندگی نامه
ولادت
او در روز جمعه، ٢٤ رجب ۱۲٦۰ق در اصفهان زاده شد.[۱]
خاندان
میرزا محمدحسین عنقا ، فرزند ارشد مرحوم رضاقلى خان هماى شيرازى است. پدر او، هماى شيرازى( متوفى 1290ق)، از بزرگان علـم و ادب به شمار مى آيد.
برادرش، ميـرزا ابوالقاسـم، متخلص به طـرب( متـوفى 1330ق) است که پدراستاد همايى، متخلّص به سنا، می‌باشد و برادر ديگـرش، مرحـوم ميـرزا محيـى الـدين محمـد، متخلّص به سها است كه او نيـز لقـب ملـک الشـعرايى گرفته و در تكيه ى فيض مدفون است.[۲]
عنقا به دلیل سرگرم بودن به کارهای ادبی و سرپرستی بازماندگان پدرش، تا پایان عمر ازدواج دائم نکرد. تنها فرزندش حسن نیز در جوانی درگذشت.[۳]
تحصیلات
وی در اصفهان علم و ادب آموخت. او ادبیات فارسی، عربی، فلسفه، عرفان و خط نستعلیق را نزد پدرش آموخت و شکسته نستعلیق را از میرزا عبدالحسین گلستانه فراگرفت. آنگاه از آموزش فن استيفا و خط و حساب سیاق غفلت نورزید.[۴]وی به خط شکسته نستعلیق روی آورد و از خط گلستانه پیروی نمود و این خط را خوش می نوشت.
اساتید
- عبدالجواد حکیم خراسانی( علوم عقلی و نقلی)
- آقامحمدرضا قمشه ای( علوم عقلی و نقلی)
- آخوند ملاحیدر اصفهانی( کلام و فقه و اصول)
- محمدباقر نجفی( کلام و فقه و اصول)
- ميرزا حسن دوست محمد( هیأت و نجوم و تقویم)[۵]
- تاج الشعراء، نصر الله شهاب اصفهانی( قواعد شعر و شاعری)[۶]
- پدرش، همای شیرازی،( دیوان خاقانی و انوری)[۷]
جایگاه
جایگاه علمی
وی به دلیل انس زیاد با دیوان شاعران، اقتباس های شعری و ادبی را زود تشخیص می‌داد.[۸]در غزل گویی زیر تأثیر پدرش و در قصیده زیر تأثیر شهاب بود. معنی را فدای لفظ نمی کرد و به سادگی و روانی توجه داشت.[۹]در بحر و قافیه از متقدمان پیروی می کرد و در قصاید بیشتر از قافیه ها و ردیفهای طبع آزما بهره می جست.[۱۰]
جایگاه اجتماعی
عنقا به سال ۱۲۹۲ق برای اختلالی که در مستمری موروثی اش پیش آمده بود برای نخستین بار راهی تهران شد و در آن جا ضمن برطرف کردن مشکل خود از ناصرالدین شاه لقب ملک الشعرا و خلعت گرفت.[۱۱] او در دستگاه ظل السلطان با سمت شاعر، حضور داشت و قصیده ســـــلام رســــــمـی را می خواند.[۱۲]
آثار و فعالیت ها
آثار
- دیوان شعر: ۲۵۰۰ بیت از آن در « برگزیده دیوان سه شاعر» از ص ۷۳۱ تا ۹۱۳ می‌باشد.[۱۳]
- حواشی و تعلیقات بر کتاب های ادبی گوناگون[۱۴]
- ترتیب، حاشیه و کتابت دیوان اشعار پدرش، هما، به نام «معدن الجواهر »[۱۵]
- گردآوری، تدوین و کتابت اشعار سرگشته در دو نسخه و سپس چاپ آن به سال ۱۳۰۱ق[۱۶]
- کتابت انیس العشاق اثر حسن بن محمد رامی[۱۷]
- تذکره شاعران[۱۸]
- جمع و ترتیب و گزینش اشعار شهاب اصفهانی[۱۹]
- کتابت «دیوان حافظ»[۲۰]
این اشعار از اوست:[۲۱]
| بر چلیپای سر زلف تو تا دست زدم | پای بر عالم و بر هرچه دگر هست زدم | |
| مطلع شعر بلند است به حکمت «عنقا» | دم به مدحش به چنین شاعری پست زدم |
| راز جانان را مگو با كس كه شرط عشق نيسـت | كـــز رمــوز آشـــنا آگــه شـــود بيگانـــه اى | |
| چون برافروزى جمـال اى شـمع بـزم عاشـقان | نى عجب گر آتـش انـدر جـان زنـد پروانـه اى | |
* * * | ||
| آینه ی جان صیقلی کن از ولای مرتضی | منظر دل منجلی کن از ثنای مرتضی | |
| گر وصال حورعین خواهی و فردوس برین | رو مجاور باش در ایوانسرای مرتضی | |
| درد بیدرمان اگر داری تو در دل زینهار | رو بجو درمانش از دار الشفای مرتضی | |
فعالیت ها
وی در منزل خود انجمن ادبی برپا می‌نمود.[۲۴]او از سال ۱۲۸۶ تا ۱۲۸۸ق و باز از سال ۱۲۹۲ق، انجمن عنقا را، عصرهای جمعه در منزل خود برپا می‌کرد.[۲۵]عنقا در انجمن ابو الفقراء گزی حضور می یافت.
عمان سامانی در قصیده انجمنیه خود از او یاد می کند:
| وان دگر پور هما عنقا که در دانشوری | هست زیر شهپرش از قاف تا قاف سخن |
او همچون پدر به عرفان روی آورد و به لباس اهل تصوف در آمده و مرید مشایخ این طریقت شده بود.[۲۶]او به آثار تاریخی علاقه داشت و ظل السلطان را از ویران کردن عمارت سرپوشیده سیف الدوله باز داشت.[۲۷]
وفات
یکی از دست اندرکاران دستگاه ظل السلطان، وی را قهوه ای قجری خوراند و عنقا در روز سه شنبه 23جمادى الثانی 1308 هجرى قمـرى در ٤٨ سالگی درگذشت. وی را در اطـاقى اختصاصی، جانــب جنــوبى تكيـه ميرفندرسكى واقع در تخت فولاد به خاک سپردند، همان جایی که در زمان حیات، با خود خلوت می کرد.[۲۸]
در برخی منابع تاریخ فوت او طبق این شعر، ذکر شده است:
به تاريخش گفته شده:«عنقا بقاف قرب احد كرد آشيان 1305»
جلال الدین همایی، برادرزاده او، این ماده تاریخ را برای وی سرود:[۲۹]
| رضوان سر از بهشت برین زد برون و گفت | عنقا بقاف قرب احد کرده آشیان |
مزار او از جنس مرمریت و بالین دار و روی آن شعر همایی به خط نستعلیق آمده است.[۳۰]
متن سنگ مزارش چنين است:
| عنقاى قاف عشقم فـارغ ز بنـد هسـتى | لاقيدي ام رها كـرد از قيـد خودپرسـتى |
پانویس
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص ۷؛ رفیعی مهر آبادی، آثار ملی اصفهان، ص ۱۹۷.
- ↑ لطفی، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان، ص424.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 48 -74.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 10-9.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 16-22.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص ٤٧؛ هادوی، تذکره شعرای استان اصفهان، ص ۵۳۲.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص 56.
- ↑ نصری، پایان شب سخن سرایی، زندگی، آثار و اندیشه های استاد جلال‌الدین همایی، ص ٤٩.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 52-55.
- ↑ همایی، مقدمه دیوان طرب، صص ۳۳۲ - ۳۳۳.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 28-27.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص ٦٢؛ دیوان بیگی شیرازی، حدیقة‌الشعراء، ج ۲، ص 1237.
- ↑ تهرانی، الذريعه الى تصانيف الشيعه، ج 9، صص 774-773.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص 9.
- ↑ همایی، مقدمه دیوان طرب، ص ۱۷۷؛ همایی، برگزیده اشعار سه شاعر، ص ١١؛ مقصود همدانی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه فرهنگ اصفهان، ص ١٠٤- ١٠٥.
- ↑ همایی، برگزیده اشعار سه شاعر، صص 40-42.
- ↑ همایی، برگزیده اشعار سه شاعر، ص 12.
- ↑ همایی، برگزیده اشعار سه شاعر، صص 46-47و73-74.
- ↑ همایی، برگزیده اشعار سه شاعر، صص 48-73.
- ↑ گلچین معانی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه آستان قدس، ج8، ص 120.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج ۲، ص ۶۸۰.
- ↑ بهشتيان، گنجينه ى آثار ملی، صص53-54.
- ↑ بهشتی‌نژاد، شعرای حوزه علمیه اصفهان، ص۳۹۶؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، ص۲۰۴.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان،ج2،ص679
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 23و24و30؛ اوحدى يكتا، تاريخ انجمن های ادبی اصفهان، ص 165؛ سپنتا، انجمنهای ادبی اصفهان، ص 389؛ قدسی، کانون های ادبی و شعرای اصفهان، ص 369.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان،ج2،ص679؛ گزی، تذکرة‌القبور، ص 210.
- ↑ خوانساری، «زندگی نامه استاد جلال الدین همایی»، محرم اسرار، ص ۹.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، صص 8-7؛ بهشتیان، بخشی از گنجینه آثار ملی اصفهان، ص۵۳؛ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، ص ۲۱۱؛ فقیه میرزایی، تخت فولاد یادمان تاریخی، ج ۱، ص ٣٥٦؛ لطفی، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان، ص ٤٢٤؛ زادهوش، راهنمای پژوهش درباره میرفندرسکی، ص ۵۰؛ زادهوش، احوال و آثار میرفندرسکی، صص 111-110.
- ↑ همایی، برگزیده دیوان سه شاعر، ص 8.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج3،صص 266-264.
منابع
- لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان، سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۹۰.
- مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.