تکیه فیض

مشخصات مکان
نام	تکیه فیض
نام‌های دیگر	بقعه چهارطاقی
کشور	ایران
شهر	اصفهان
قدمت	عهد زندیه
کاربری	قبرستان

تکیه ی فیض از تکایای عهد زندیه است که پس از فوت میرزا عبدالحسین اصفهانی( متوفّی 1194ق) ملقّب به «فیض علیشاه»، به دستور علیمردان خان زند بنای آجری زیبا بر مزار او ایجاد کردند. قدمت تکیه به سال ها قبل از این تاریخ می رسد و از تکیه های بزرگ تخت فولاد محسوب می شود.

وجه تسمیه

در سمت غرب راه قدیم شیراز و پس از کاروانسرای ملک بقعه ای مکعب مستطیل شکل مشاهده می گردد که متعلق است به میرزا عبدالحسین، صوفی و عارف معروف به فیض علیشاه فرزند ملا محمدعلی طبسی خراسانی که ساکن اصفهان بوده و پس از فوت در این محل به خاک سپرده شده است. علیمراد خان زند جهت او این بقعه را بنا کرده است و عده ای از عرفا و صوفیه نیز در اطراف بقعه مدفونند؛ لذا بقعه حاضر به چهارطاقی یا بقعه فیض معروف است.

تاریخچه

غیر از این بقعه و تکیه ای که احتمالاً محیط بر آن بوده است( به خاطر وجود قبور زیادی از اهل عرفان و تصوف دور بقعه)، در تاریخ آمده که خانقاه و تکیه ای در سال 1068ق به دستور شاه عباس دوم صفوی به نام تکیه فیض در تخت فولاد ساخته می شود. از ویژگی های جالب هنری این تکیه دو سنگ قبر زیبا و باارزشِ داخل بقعه است و دیگر آنکه اکثر مدفونین در اطراف بقعه از عرفاء و صوفیان سلسله ی نعمت اللّهی اصفهان می باشند، از این رو از تکیه های مورد توجّه عرفاء و صوفیان است.

در کتاب «نصف جهان فی تعریف اصفهان» یکی از وقایع زمان شاه سلطان حسین صفوی را ذکر می کند مبنی بر تخریب تکایا و خانقاهها:

« دیگر حکم نمود که طایفه متصوفه را که در آن وقت زیاد شده بودند، از شهر اخراج نمودند. تکیه و خانقاهها را همه خراب نمودند و از تکایای معروف یکی تکیه فیض بود که به نام یا گفته ملا محسن فیض کاشانی ساخته شده بود؛ آن را زیرورو کردند و احدی از جماعت صوفیه را باقی نگذاشتند».

بر این اساس شاه عباس دوم صفوی(1052ق-1077ق) در سال1068ق خانقاه و تکیه ای را برای ملا محسن فیض کاشانی(1006ق-1090ق) در تخت فولاد احداث نموده است. شاه سلطان حسین صفوی(1106ق-1135ق) کلیه خانقاهها و تکایا از جمله تکیه فیض را خراب و زیر و رو نموده است. در دوران زندیه (1161ق-1203ق) در سال 1194ق میرزا عبدالحسین فیض علیشاه فوت می کند و در تخت فولاد دفن می شود و پس از فوت او علیمراد خان زند بقعه ای و احتمالاً تکیه ای برای او می سازد که همین بقعه موجود می باشد. بنابراین می توان گفت به استناد مصرع مادّه تاریخ ( این مکان باد جای فیض علی1193ق) که در اطاق غربی تکیه میرفندرسکی گچبری شده، اطاق مذکور همانطور که سیّد مصلح الدین مهدوی نیز حدس زده، خانقاه میرزا عبدالحسین فیض علیشاه هم بوده است که در بقعه موجود مدفون است، ولی تکیه فیض مورد نظر در زمان شاه سلطان حسین صفوی معدوم گردیده است.

موقعیت جغرافیایی

این تکیه از شرق به خیابان فیض، از شمال غرب به کاروانسرای تخت فولاد، از غرب به تکیه یزدخواستی و از جنوب به تکیه زرتشتی ها منتهی می شود.

سبک معماری

این بقعه با طرح پلان مستطیل شکل به صورت شرقی- غربی با ابعاد تقریبی5×8 متر و ارتفاع چهار متر تشکیل شده از هشت جرز و لنگه طاقهای بین جرزها و یک چشمه طاق و هولی(هواگیر) در وسط چشمه طاق مرکزی بقعه و دو طاق باریکه در طرفین هست. هواگیر وسطی از خارج با مقطع دایره و از داخل با مقطع هشت ضلعی منظم ساخته شده است و چهار ناودان سنگی متناسب، دو عدد در سمت غربی بام و دو عدد در سمت شرقی بام، آب باران را به پائین جاری می سازند. سکویی در زیر طاق وسطی متمایل به جنوب غربی شامل سنگ مرمر کوچکی روی قبر میرزا عبدالحسین فیض علیشاه و همچنین در کنارش قبر میرزا محمّدصادق طریقت نمازی اصفهانی ملقب به فیض علیشاه ثانی (متوفی1302ق) که نسب خانواده های نمازی شیراز به وی می رسد، هست.

مشاهیر مدفون

• سید محمدحسین اصفهانی
• رضا الیکی
• شیخ غلامعلی بکایی
• سید خلیل خلیفه سلطانی
• محمد تقی ذوفن
• ملا محمدحسین زفره ای
• میرزا محمدحسین سررشته دار
• محیی الدین محمد سهای اصفهانی شیرازی
• آقا محمدهاشم شکسته نویس اصفهانی
• یدالله شوقی
• نایب اسدالله
• آقا محمدتقی صحاف اصفهانی
• نادر صدری پور
• میرزا عبدالحسین فیض علیشاه اول
• میرزا محمد صادق فیض علیشاه ثانی
• میرزا علیرضا مصحف
• میرزا مهدی مطمئن
• میرزامحمد معروفی
• ملامحمدابراهیم مقدس
• میرزا هدایت الله نجفی
• آقامحمد نصرآبادی جرقویه ای
• ملّا محمّدباقر قمشه ای
• سیّد حسین: متوفّی 1235ق، عالم بزرگوار و فاضل جلیل. سنگی راست بالای سر قبر او است که القاب عالمانه بسیاری بر آن حکّ شده است.
• سیّد مصطفی بن محسن: متوفّی 1241 ق، از علمای وارسته که قبرش مورد توجه مردم است.
• شیخ ابوالحسن ابراهیم بن صالح

منابع

• عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.