تکیه آغاباشی

تکیه آغاباشی منسوب به میرزا سلیمان آغاباشی بانی تکیه و از بستگان دربار ظِلُ السُّلطان و از خواجه سرایان اواخر قاجاریه است که مردی عارف پیشه و نیک نهاد بود و نسبت به علما، به ویژه صوفیان خاندان نعمت اللّهی خاتون آبادی اظهار ارادت می نمود و این تکیه را جهت عرفای این سلسله بنا نمود.

مشخصات مکان
نام	تکیه آغاباشی
کشور	ایران
شهر	اصفهان
دوره ساخت	عصر قاجار
کاربری	قبرستان

موقعیّت جغرافیایی

این تکیه از طرف شمال به کوچه تکیه‌ی میر، از طرف جنوب به قبرستان عمومی، از طرف شرق به تکیه‌ی سیّدالعراقین و از طرف غرب به تکیه‌ی خاتون آبادی محدود می‌شود. دسترسی به این تکیه نیز از طریق دالانی از تکیه‌ی خاتون آبادی صورت می گیرد.

سبک معماری

معماری ساختمان وسط تکیه آغاباشی عبارتست از  بنای چهارگوش آرامگاهی بدون گنبد که این نوع معماری با سبک کاخ سازی در ایران سابقه ای دیرینه دارد.

اين تكيه در دوران حکومت ظل السلطان بر اصفهان حدود سال های 1324-1323ق بنا گردید. به این جهت از بناهای تاریخی ارزشمند عصر قاجار محسوب می شود. تکیه از دو قسمت شمالی و جنوبی تشکیل شده است. در قسمت شمالی صوفیان و دراویش خاندان نعمت اللّهی و وابستگان این خاندان مدفون هستند. وسط تکیه سردابی است که آرامگاه صوفیان سلسله نعمت اللّهی به شمار می آید.

قرار گرفتن این تکیه در یک مکان مذهبی نشان از اجرای معماری اسلامی و سنتی در آن دارد و قرار گیری بقعه در وسط تکیه، توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می کند. علاوه بر این، بنای مرکزی سبب ایجاد دو صحن متفاوت از هم، در داخل تکیه گردیده است. این تفاوت را می توان در اختلاف سطح دو صحن و طرز بازسازی و مرمت هر یک از آن دو به خوبی مشاهده کرد.

ساختمان وسط تکیه و سرداب و بالاخانه آن توسط میرزا عبدالحسین میرپنجه جرقویه‌ای یکی از فرماندهان قشون ظِلُ السّلطان ساخته شده و خودش نیز در سرداب این ساختمان مدفون است. میرزا سلیمان آغاباشی پس از درگذشت مير محمد اسماعيل خاتون آبادى در جنب تكيه خاتون آبادى بقعه اى براى او بنا كرد. قبر آغاباشی در یکی از اتاق های صحن شمالی قرار دارد.

معماری بقعه را «اتینگهاوزن» چنین توصیف نموده است:

معماری بقعه وسط تکیه عبارت است از:

بنای چهار گوش آرامگاهی بدون گنبد، که سابقه این نوع معماری به دوران سلجوقی می‌رسد. در آن آرامگاه‌ها، بقعه به صورت برج یا بنای مربع شکل ایجاد می‌شود. این مکان ها به تدریج تبدیل به زیارتگاه های عمومی می‌شد که می توانست پذیرای زائران از نقاط دور به سمت خود باشد. بنای وسط تکیه پلان مربع شکلی است که از دو طبقه تشکیل یافته است.

سردابی به عنوان طبقه زیرین برای دفن اموات و ساختمان اصلی که بنای وسط تکیه محسوب می شود. ساخت نیم طاق‌ها و پنجره‌ها به سبک هلالی است و کاربرد طرح‌هایی چون، استفاده از سِکُنج سبب ایجاد طاقچه‌های متنوع در این سرداب شده است. چفت یکی از طرح‌های به کار رفته در سرداب است که از تکرار آن طاق ایجاد شده و آن را به صورت جناغی درآورده است.

این امر با استفاده از تویزه ها که در جوانب مختلف با آجر پر شده، مانع شکستن طاق می شود. مصالح به کار رفته در طاق بندی سرداب به سبك آجری و با وجود سادگی طرح هم تزیینی است و هم اساس و چهار چوب سایر طرح ها به شمار می آید.

از آثار هنری موجود در این تکیه، سنگاب ارزشمندی است که در صحن جنوبی قرار دارد. این سنگاب در دوران قاجاریه حجاری و نصب شده است که بر اساس متن حک شده بر سنگاب، تاریخ آن سال 1210ق است.

صحن شمالی تکیه از لحاظ الگوی معماری با صحن جنوبی یک تفاوت دارد. وجود اتاق ها و حجره ها در چهار طرف صحن شمالی و یک ایوان شاه‌نشین در بالاخانه وسط تکیه مشرف به صحن شمالی، سبب تمایز این صحن با صحن جنوبی گردیده که فاقد چنین ویژگی هایی است.

تکیه آغاباشی را می توان جزو تکایای محصور و بسته تخت فولاد به شمار آورد و همین ویژگی باعث شده تا در مقایسه با تکایای باز و بدون حصار تخت فولاد ویژگی های تاریخی و معماری خویش را بیشتر حفظ نماید و کمتر در معرض دخالت های طبیعی و انسانی قرار گیرد؛ هر چند تأثیر این عوامل امروزه سبب تغییراتی در بافت معماری این تکیه نیز گردیده است.

مشاهیرمدفون

الف ) مدفونین در تکیه آغاباشی اوّل(قسمت جنوبی)

1. میرزا عباس صابر علی شاه
2. میر محمّدهادی نعمت اللّهی خاتون آبادی
3. میر محمّد اسماعیل
4. دکتر ابراهیم نعمت اللّهی
5. باقر حمیدی
6. میرزا زین العابدین نعمت اللّهی
7. میر ابوطالب نعمت اللّهی
8. حاج میرزا علی اکبر پاقلعه ای

ب ) مدفونین در قسمت شمالی تکیه ی آغاباشی

1. میرزا سلیمان آغاباشی
2. محمّدرضا شکیب
3. استاد شکراللّه صنیع زاده
4. حسین شجره
5. عباسعلی موزون
6. استاد محمّدابراهیم نعمت اللّهی

منابع

• عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.
• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج1، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.