این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
تکیه مادر شاهزاده
 | |
| مشخصات مکان | |
|---|---|
| نام | تکیه مادر شاهزاده |
| نام‌های دیگر | تکیه شیخ محمد تقی رازی |
| کشور | ایران |
| شهر | اصفهان |
| قدمت | دوره قاجار |
| کاربری | قبرستان |
تکیه مادر شاهزاده یکی از تکایای ارزشمند بازمانده از دوره ی قاجاریه است که به نام تکیه شیخ محمّدتقی رازی نیز معروف است.این تکیه از تکایای اوائل دوران قاجاریه یعنی زمان فتحعلی شاه قاجار، در تخت فولاد است.
میرزا حسن خان جابری انصاری می نویسد: «مریم دایه سیف الدوله شیخ علی را وصایت داده و تکیه مادرشاهزاده از اموال او ساخته شده است». جابری انصاری تکیه مادرشاهزاده را از آثار سیف الدوله می داند که در زمان حکومتش بر اصفهان ساخته است.
جلال الدین همایی اصل بنای تکیه و بقعه وسط آن را مربوط به سالهای1250-1258 در عهدحکومت سیف الدوله می داند که به علت اشتغال سیف الدوله به امور مهمتر به خصوص پیش آمد مرگ فتحعلی شاه در اصفهان ناتمام ماند و بعد از چند سال در سالهای 1262-1258 در عهد حکمرانی معتمدالدوله عمارت و تزئیناتش تمام شد.[۱][۲]
وجه تسمیه
علت این نام آن است که تکیه در اصل متعلق به «مریم بیگم»(متوفی ۱۲۴۶ق) دایه ی محمدمیرزا سیف الدوله فرزند فتحعلی شاه و حاکم اصفهان بود. وی پیش از فوت، شیخ محمدتقی رازی را وصی خود اعلام کرد و وصیت نمود که در این تکیه دفن شوند.
به این ترتیب بود که بنای تکیه و بقعه توسط شیخ محمّدتقی رازی از فقهای بزرگ اصفهان و جد خاندان نجفی اصفهان، ساخته شد.به همین مناسبت نام بقعه و تکیه را تکیه مادرشاهزاده یا تکیه شیخ محمدتقی رازی می نامند.
در بیرون تکیه عده ای از علما و بزرگان دیگر نیز مدفون می باشند.[۳]
موقعیت جغرافیایی
تکیه مادر شاهزاده در شمال تکیه آقا حسین خوانساری در سالهای ۱۲۵۰-۱۲۴۶ق زمان حکومت سیف الدوله محمدمیرزا حاکم اصفهان و ۱۲۶۲-۱۲۵۸ق زمان حکومت منوچهرخان گرجی احداث گردیده است.
سبک معماری
اصل تکیه و سبک معماری آن از عهد صفوی است.با توجه به سردر بلند پیش آمده بنا و طبقات شاه نشین فوقانی اش که از مشخصه های بارز معماری دوره صفویه است و در بسیاری از کاروانسراهای این دوره دیده می شود، می توان بنای اولیه بنا را به این دوره نسبت داد.[۴]
سردر تکیه در وسط ضلع شمالی تکیه قرار گرفته با پیش ورودی متناسب و سکوهای خسته نشین و تزئینات طاربندی بسیار زیبا و در مجموع معماری ای عالی دارد که توسط دالان کوچکی به صحن متصل می گردد. چند اطاق نیز بالای سردر ساخته شده که از الحاقات بعدی اواخر قاجاریه است و این الحاقات به ساختار و معماری سردر آسیب زیادی وارد آورده بود. لذا در عملیات مرمتی که اخیراً انجام گرفت مجموعه سردر مرمت و به حالت اولیه برگردانده شد.
در ضلع شمالی تکیه غیر از بنای سردر و دالان ورودی چند اطاق نیز در طرفین ورودی به عنوان فضای مقابر ساخته شده است. دیوار شرقی به صورت جرز و دهانه است و در وسط آن مقبره ای است که از دیوار تکیه به حالت ایوانچه ای بیرون زده است و ضلع جنوبی تکیه نیز دیواری با معماری جرز و دهانه که قسمتی از این دیوار نیز مجاور دیوار تکیه آقاحسین خوانساری است و ایوانچه کوچکی نیز در وسط این دیوار موجود است که در زیر آن یک اطاقک مخصوص عبادت و چله نشینی (چله خانه) موجود است و انتهای دیوار جنوبی به طرف دیوار غربی دری به تکیه آقاحسین خوانساری دارد.
ضلع غربی صحن تکیه نیز دیواری است به صورت جرز و دهانه که در وسط آن نیز ایوانچه کوچکی در تقارن با ایوانچه شرقی وجود دارد و در انتهای جنوبی این دیوار هم دری به مسجد کوچکی باز می شد که آن مسجد قدیمی را تخریب کردند. صحن این تکیه با ایوانچه های شرقی و جنوبی و غربی و ورودی شمالی به حالت صحن چهار ایوانی است و بنای بقعه وسطی با پلان هشت الماس تراش یا نگینی است. به این صورت که اضلاع به صورت یک در میان چهار متری و دو متر و هفتادی هستند که هشت ستون سنگی بسیار ظریف و زیبا در داخل بقعه مقرنس پرکار و هنرمندانه بقعه را حفظ می نمایند.
ساختار بیرونی بقعه به صورت جرزهای گوشه و دهانه هایی است که به وسیله آجرتراش و کاشی، مشبک شده و نور و هوای داخل بقعه را تأمین می‌نماید.
در ورودی بقعه نیز از ضلع شمال شرقی بقعه در یکی از اضلاع ۷۰/۲ متری است و کلاً این بقعه بر روی سکوئی با ارتفاع ۷۰/۰ متری از کف تکیه قرار گرفته است. این تکیه نیز در سالهای اخیر توسط مجموعه فرهنگی تخت فولاد ساماندهی شده است.
مساحت کل تکیه در حدود ۲۳۰۰ متر مربع است که شامل یک سردر و ورودی زیبا و برازنده در شمال تکیه و یک صحن با مساحتی در حدود ۱۴۰۰متر مربع و یک بقعه عالی در وسط صحن است.
سنگ لوح ارزشمند قبر شیخ محمدتقی رازی در سال ۱۲۵۸ق یعنی ده سال پس از فوت وی با شعر و خط ملا محمدحسین ابن محمداسماعیل اصفهانی متخلص به ضیاء و حجاری استاد محمدرضا ابن محمدعلی حجار اصفهانی آماده و نصب شده است و سنگ لوح بسیار ارزشمند قبر مادرشاهزاده در سال ۱۲۶۲ق یعنی شانزده سال پس از فوت او به خط آقا محمد سمسوری و شعری از محمدحسین ابن محمداسماعیل ضیاء اصفهانی و حجاری استادمحمدحسین اصفهانی آماده و نصب گردیده است.
جلوه های هنری
همچنین زیباترین سبک معماری دوره ی قاجار و جلوه های برجسته ی هنری را در این تکیه می توان مشاهده کرد. نخستین قسمت معماری تکیه، سردر ورودی آن در قسمت شمال شرقی تکیه با مقرنس کاری کتیبه های گچ بری می باشد. پس از سردر، راهرو ورودی آن دارای دو سکوی سنگی است که جای خنکی برای تازه وارد است که خسته و تشنه از راه می رسد. در کنار سکوها سنگابی است که درون آن را پر از آب می کردند تا افرادی که وارد تکیه می شوند از آب آن بیاشامند.در حال حاضر دیگر از این سنگاب استفاده نمی شود.
به محض ورود به تکیه بقعه هشت ضلعی تکیه فرد زائر را به سمت خود می کشاند. پنجره های مشبک آجری منظره ی بیرونی بقعه را جالب و زیبا نشان می دهد. با ورود به بقعه با دو عنصر زیبای معماری دیگر برخورد می کنیم. ابتدا شاهکار معماری قاجار در سر ستون های سنگی حجاری شده که در هیچ یک از تکایای تخت فولاد وجود ندارد؛و دیگر سقف مقرنس کاری بقعه که با گچ بری هنرمندانه و بی نظیر تزیین شده است.
خارج از بقعه در ضلع جنوبی تکیه، یک سرداب برای چلّه نشینی ایجاد شده که آیات قرآنی و ادعیه بر دیوار آن نوشته شده است. چلّه خانه خصوصی ترین مکان عبادت افرادی بود که جهت تهذیب و تزکیه ی نفس خود به آن وارد می شدند.
از بهترین نمونه های هنری این تکیه سنگ قبور برجسته و ممتاز آن است که از شاهکارهای هنری موجود در تخت فولاد به شمار می رود.
سنگ مرمرهای نفیسی، با زیباترین هنر حجاری، بهترین یادگارهای خط خوشنویسان بزرگ قرن سیزدهم مانند خط ثلث آقا زین العابدین اشرف الکتاب و خط نستعلیق آقا محمدباقر سمسوری و استاد میرزا عبدالرحیم افسر که در این تکیه مدفون می باشد، زیباترین اشعار ضیاء اصفهانی مدفون در تکیه فاضلان را می توان در داخل بقعه مشاهده نمود و از دیدن آنها به آفرینندگان این هنر آفرین گفت.[۵]
مشاهیر مدفون
مدفونین در بقعه وسطی عبارتند از:
۱.مریم بیگم[۶]
۴.میرزا ابوالحسن سلطان الاطباء
۵.آقا سید زین‌العابدین خوانساری
۸.شیخ محمدحسین مشهور به امام نجفی
۱۰.صدرالعلماء سید ابوالحسن صدرعاملی
۱۱.میرزا ابوالقاسم طبیب«ناصر حکمت»
۱۳.آقا میرزا محمّدجواد حسین آبادی
۱۴.زهرا بیگم عاملی
۱۵.میر سید محمد موسوی خوانساری
پانویس
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج4، ص38.
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان مجلد ابنیه و عمارات ،ص96؛ بهشتیان، بخشی از گنجینه آثار ملی اصفهان، ص83.
- ↑ بهشتیان، بخشی از گنجینه آثار ملی، ص ۸۳ ؛ و مهدوی، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان، ج ۳، ص ۲۷۱ .
- ↑ فقیه میرزایی، تخت فولاد یادمان تاریخی اصفهان ،ج۳، ص۱۸2.
- ↑ عقیلی، تخت فولاد، ص 124
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان، ص۱۰۲.
- ↑ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار،ج۷، ص۲۶۶۴.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان، ص۲۳۶
- ↑ قاسمی، گلشن اهل سلوک،ص۲۶۴و۲۶۵.
منابع
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1394.
- عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.