این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
زین‌العابدین موسوی خوانساری
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
ميرزا زين‌العابدين موسوی خوانساری (۱۱۹۰ق-۱۲۷۵ق) فرزنـد سید ابوالقاسم جعفر ثانی معروف به( آقا میرزا بن آقا سید حسین خوانساری)، فقيه و محدث و دانشمند جليل القدر عالمی عامل، فقیهی کامل و ادیبی توانا در قرن سـيزدهم هجـری بود.
زندگی نامه
ولادت
وی در 8 ذیقعده 1190ق در خوانسار متولّد شد .
فرزندان
از وی هشت فرزند پسر- که اکثرشان از علما و برخی از آنها از مراجع بزرگ شیعه بوده اند- و یک دختر بر جای ماند که به ترتیب تاریخ ولادت عبارت بودند:
- آقا میر سید محمد جواد( 1219 -قبل از 1264)
- حاج میر سید محمد (۱۲22-1293)
- آقا میر سید علی (متولد 4ذی حجه 1225ق)
- آقا میرزا محمدباقر(۱۲۲۶-۱۳۱۳)
- آقا میرزا محمدصادق(۱۲۲۸-۱۲۸۹)
- آقا میرزا محمدهاشم (1235-1318)
- آقا سید محمدکاظم (1230 -حدود1266)
- آقا سید محمدحسن مجتهد(۱۲۷۳)[۱]
سفرها
حاج میرزا زین العابدین نخستین فرد از سر سلسله سادات موسوی چهارسویی و خاندان روضاتیان اصفهان است که برای همیشه از خوانسار به اصفهان آمد.[۲]
هنوز بیست سال نداشت که راهی عتبات عالیات شد و مدت کوتاهی نزد علمای نجف به تحصیل پرداخت و سپس به زادگاهش خوانسار بازگشت. پس از دیدار و تجدید عهد با پدر و خاندان خود، جهت استفاده از محضر علمای اصفهان، که در آن روزگار از بزرگترین و مهمترین حوزه های علمیه شیعه بود، راهی اصفهان شد.[۳]
او تا حدود شصت سالگی و حوالی 1250هـ . ق در خوانسار زندگی مـی كـرده اسـت و پس از آن راهی اصفهان شد ودر محله چهارسوی شيرازی هـا مقـيم گرديـد .وی در زهد و علم و عمل و تقوا كم نظير بود و مردم را به وی ميل و رغبت تمام بود.
اساتید
وی از محضر اساتید زیادی در خوانسار ، اصفهان ، نجف اشرف بهره مند شد و از برخی از اساتیدش اجازه دریافت کرده است، از جمله:
- پدر دانشمند خود
- پسرعمویش سیّد ابوالقاسم بن سیّد حسن خوانساری
- سیّد محمّد مهدی خوانساری (صاحب رساله ابوبصیر)
- میرزا محمد مهدی خراسانی
- حاج محمّد ابراهیم کلباسی
- حاج سيد محمدباقر شفتی
- ملا علی اكبر اژه ای
- ملا علی نوری
- میر محمدحسین امام جمعه
- حاج سید محمدباقر حجه الاسلام
- آقا سیّد محمّد قصیر رضوی مشهدی
- سید صدرالدین محمد عاملی
- شیخ حسین بحرانی
- آقا مير محمدحسين خـاتون آبـادی
- آقـا سـيد صـدرالدين جبل‌عاملی
- میرزای قمی [۴]
اجازه اجتهاد
حاج میرزا زین العابدین که خود از علمای بزرگ زمان اجازه های بلندی داشت، از مشایخ صاحب اجازه معتبر جهان تشیع نیز به شمار می رود. گروهی از علما و مجتهدان بزرگ از آن مرحوم اجازه اجتهاد یا روایت گرفته اند که برخی از مشاهیر آنها عبارتند از:
- علامه حسن مدرس اصفهانی
- صاحب روضات
- آقا سید محمد صادق بن محمد مهدی خوانساری که اجازه در سال 1273ق توسط مجیز برای او نوشته شده است
- سید محمد حسن مجتهد موسوی یزدی اصفهانی که اجازه نامه او مورخه بیستم رجب 1253ق است.[۵]
دیدگاه علما
1 -شیخ اجازه حاج میرزا زین العابدین، آیت الله حاج میر سید محمدحسین خاتون آبادی در دهه اخیر 1222ق، در اجازه به شاگردش وی را چنین وصف کرده است:
»...السید الاید النجیب الحسیب النسیب االادیب الفطن الالمعی المتوقد الذکی البارع الزکی العالم العامل الصالح حاوی فنون کماالت حائز قصب السبق فی مضامیر السعادات سالک مسالک البر و التقی مجتنب مهاوی الغری والردی المشتغل بطاعة رب العباد« .[۷]
2 -آیت الله میر سید حسن مدرس اصفهانی خود آیت الله حاج میرزا زین العابدین را چنین وصف کرده است:
«السید الجلیل ذوالحب النبیل و الفضل الجمیل صاحب المناقب الجلیله و المحاسن الجمیله و الفضائل الکامله و الاخلاق الحسنه و الآداب المستحسنه الفاضل الکامل و العالم التقی و الزکی العالمعی الزاهد العابد الامیر زین العابدین المعروف بالخوانساری».[۸]
3 -آیت الله میرزا سید محمدهاشم مجتهد چهارسویی در وصف پدر، استاد و شیخ اجازه اش می نویسد:
»اشرف مشایخی و اجلهم و اعز اساتیدی و اکملهم الامام الهمام العلاّمه و الحبر الخبیر الفهامه عمدة العلماء الراسخین و زبدة الفضلاء البارعین جامع مراتب المعقول و المنقول محقق مراتب الفروع و الاصول شجرة العلم و التقوی و ثمرة ریاض الفضل و العلی اکمل العارفین و ازهد الزاهدین و المترقی من حق الیقین والدی المبرور الحاج میرزا زین العابدین الموسوی الخوانساری اعلی الله مقامه و اجزل بکرمه فی الخلد مقامه و قد کان قدس الله روحه من ازهد اهل زمانه و کان فیها (اصبهان)مرجعا للخواص و ً العوام و کان فی اواخر عمره مشغولا بالعلوم الادبیه و التفسیر و الحدیث و کان افضل اقرانه من اهل زمانه فی تلک العلوم و کان حثیثا علی الریاضات و المجاهدات و العبادات و التجنب عن اهل الدنیا و الاعتزال عن الناس...« )[۹]
4_جلال الدین همایی در اوصاف حاج میرزا زین العابدین خوانساری چهارسوی می نویسد:
»حاج میرزا زین العابدین فرزند دوم هم از اعاظم علما و سادات صالح متورع صاحب تألیفات بود که جمعی کثیر از اهالی چهارسو و لنبان بدو ارادت قلبی داشتند و نذر و نیاز او را در قضای حاجات مؤثر می دانستند و به مدد دعا و توجه باطنی وی به درگاه خداوند جلیل توسل می جستند. آثار این اعتقاد هم اکنون نسبت به قبر او باقی است که به زیارتش اخلاص به خرج می دهند و با نذر و نیاز بر سر قبرش از خداوند حاجت می طلبند «.[۱۰]
5_آخوند ملا عبدالکریم گزی حاج میرزا زین العابدین خوانساری چهارسویی را چنین ستوده است:
»این بزرگوار از کسانی است که مردم کمال اعتقاد و اخلاص به او داشته بلکه فعلا بر سر قبر او استمداد می جویند و از خداوند حاجت میخواهند و به تجربه رسیده بود که نذر ایشان زود اثر می بخشیده و نذورات برای او می آورند و از اهل علم و عمل و تقوی و در دعایی که می نوشته اثر تامی یافته بودند ]...[ و گویا از برکات انفاس شریفه آن مرحوم است که با اولاد امجاد او از رؤسای علمای ایران و در اصفهان مرجع احکام و ملجاء انام و بعضی در علم و عمل و فضل کم نظیرند «.[۱۱]
6_شیخ آقا بزرگ تهرانی نیز درباره مقامات علمی حاج میرزا زین العابدین می نویسد:
»کان احد رجال العلم الاعلام و فقهاء الامة النحاریر؛ و من اکبر رؤسا العلماء فی اصفهان بوقته؛ و هو من زعماء الدین بحق فقد کانت مکانه مرموقه و شأن کبیر والیه ینتمی کافة السادة الخوانساریین فی اصفهان المعروفین بالچهارسوقیه... « .[۱۲]
7-آقای حاج سید محمدعلی روضاتی حفید آن جناب درباره جد گرامیاش می نویسد:
»علامه مقدس عظیم الشأن حجت الاسلام آقای حاج میرزا زین العابدین موسوی خوانساری اصفهانی عالمی پرهیزکار و مجتهدی عالی مقام از بزرگان علما و مقدسین عصر خود در اصفهان بوده اند. خواص و عوام را درباره آن مرحوم عقیدتی خالص و در مشکلات امور از روح مقدسش استمداد می کنند «. .. و تا پایان عمر همی به استمرار در ترویج شرع انور و هدایت و ارشاد عباد و مصاحبت علما عاملین و فقها صالحین -که بخصوص در آن اواسط قرن سیزدهم فضاء روحانی اصفهان رشک جنان کرده بودند- و همچنین به تألیف و تصنیف کتب و رسائل و استنساخ و استکتاب اشتغال داشت«. [۱۳]
جایگاه
جایگاه علمی
حاج میرزا زین العابدین خوانساری چهارسویی از بزرگان علما و فقها و ادبا و محدثان قرن سیزدهم هجری است که در فقه و اصول و رجال و حدیث و تفسیر و علوم عقلی و علم کلام متبحر بوده است. وی از مراجع تقلید در اصفهان و دارای تدریس و زعامت دینی در این شهر بوده است. علاوه بر مقام علمی از قدس و تقوی نیز برخوردار بود. او را دانشمندی زاهد، عابد و صاحب کرامات به شمار آورده اند. مردم اصفهان به پرهیزکاری و کرامت او اعتقاد داشته و میگویند حتی یهود و نصاری در مشکلات امور خود ، برای وی نذورات می آوردند. [۱۴]
آثار و فعالیت ها
آثار
از او آثار و تأليفات متعددی باقی مانده است كه برخی از آنها عبارتند از:
1 ـ شرح اصول المعالم
2 ـ شـرح زبدةالاصـول
3 ــ رسـاله در قواعـد عربيات
4 ـ رساله در اجماع
5 ـ رساله در تـداخل اسبـاب
6 ــ رسـاله در نـوادر احكـام
7 ـ رساله در احباط و تكفير
8 ـ رساله در نيـت
9 ــ رسـاله در تعـارض حقيقـت مرجوحه با مجاز راجح
10 ـ خطب و اشعار و صلواتی كه انشاء كرده است.
11. «رساله در قرائت مالک و ملک در نماز»
12. «بهجه النّاضر و سرور الخاطر»
13. « -مناقب المعصومین«، بنا به گفته آقا میرزا محمد هاشم مجتهد چهارسویی، این کتاب را مؤلف مطابق با » طریقه صلوات« منسوب به خواجه نصیر طوسی نوشته است.[۱۵]
۱۴. خطبه ها و اشعار بسیار در صلوات و تحیات[۱۶]
علاوه بر اين تعليقات و حواشی زيادی بر كتب كثيره داشته است.[۱۷]
فعالیت ها
وی امامت مسجدی را در محله چهارسـوق شـيرازی هـا بـه عهده داشت.ايشان شعر نيز می سروده و اشـعاری بـه عربـی و فارسـی دارد كـه آقـای سـيد محمدعلی روضاتی در كتاب زندگانی حضرت آيت‌اللّه چهارسوقی بـه دو بيـت از آن اشاره می‌كند و می‌نويسد:
اشعار عاليه او كه مشـعر بـر مقـام شـامخش در ادبيات و عربيات است موجود و آنچه به دست نگارنده سطور رسيده در «ديوان الاكـابر » درج نموده است. این دو بیت را زینت کتاب قرار می دهیم:
| لب لعل شكرباری كه از يـارم درخشـان اسـت | شرف دارد بر آن لعلی كه در كوه بدخشان است | |
| نيستان شكرها را به هندُسـتان ثمـر قنـد اسـت | به از آنهـا لـب شـيرين تركـان سـمرقند اسـت |
حاج میرزا زین العابدین علاوه بر ترویج احکام شرعی و تدریس علوم و معارف دینی و ارشاد بندگان و نیز تألیف و تصنیف آثار، با خط خوش و بسیار شیرین و پخته ای که مانند دیگر آبا و خاندانش داشت، استنساخ و استکتاب نیز می کرده است.
در این باره گفته شده است که »توفیق عظیمی که از کثرت خلوص و زهد و تقوای حقیقی نصیب آن بزرگوار گردیده، مایه حیرت و عبرت است تا آنجا که آگاهیم دو نسخه بزرگ و کوچک در سالهای جوانی در سال 1217ق نسخه ای از قرآن کریم را کتابت کرده و در حاشیه آن مطالب تفسیری نوشته است.[۱۸]
- »مجمع البحرین« معروف،
- »قوانین االصول « مشهور،
- »تعلیق عراقی«،
- » شرح قصیده دعبل«،
- »تفسیر صافی« در دو جلد،
- »مفاتیح الاحکام« فیض،
- »عاشر بحاراالنوار« با ترجمه و زیر نویس در دو جلد و کتابها و رساله های بزرگ و کوچک دیگر به منظور ارتکاز در ذهن و استحضار خاطر و نشر معارف، همه را به خط خوش استنساخ و تحشیه فرموده است .[۱۹]
- همایی نیز چند رساله از رسائل ملا اسماعیل خواجویی به خط زیبای حاج میرزا زین العابدین دیده است. از دیگر آثاری که وی به خط خود نوشته است میتوان به »من لایحضره الامام«(موجود در کتابخانه دانشگاه اصفهان به شماره 143) ،مفاتیح الشرایع« فیض کاشانی (در کتابخانه رضوی مشهد به شماره788 ) و »المنقذ من التقلید و المرشد الی التوحید « (کتابخانه مرعشی به شماره8737 ) اشاره کرد.[۲۰]
وفات
وی سرانجام در 9 جمـادی الثانی سـال 1275ق بیماری استسقاء [۲۱] وفـات يافـت و در تكيـه مادرشاهزاده واقع در تخت فولاد به خاک سپرده شد.[۲۲]خط ثلث زیبای سنگ لوح مرمرین مزار او به خط خوشنویس توانا میر محمّد حسین حسینی قائنی است.
پانویس
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۲۳۶.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۲۳۴.
- ↑ روضاتی، مناهج المعارف ،ص221؛ روضاتی،زندگانی حضرت آیت الله چهارسوقی،ص15.
- ↑ الخوانساری االاصفهانی،تصدیر حفیده المیر سیداحمد روضاتی ، ص8-136؛ روضاتی، مقدمه مناهج المعارف،ص221-222؛ حرزالدین معارف الرجال،ج1 ، ص329.
- ↑ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار ،ج2،ص383؛ روضاتی، نخستین دوگفتار ،ص47 ، 1351 ،ص199-200؛ روضاتی شرح روضات الجنات،ص10 .
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۲۳۴.
- ↑ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار ،ج6 ،ص2086.
- ↑ استادی، شرح حال دانشمندان گلپایگان ، ج3 ،ص84-85.
- ↑ ابن الرضا، ضیاءالابصار فی ترجمه علماء خوانسار ، ج2 ،ص 602-603
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان،ج2 ،ص 113-114.
- ↑ روضاتی، مقدمه مناهج المعارف ،ص221؛گزی، تذکره القبور، ص46.
- ↑ الطهرانی، الکرام البرره ،ج2 ،ص591.
- ↑ روضاتی، نخستین دو گفتار ،ص128-129.
- ↑ روضاتی، مقدمه مناهج المعارف ،ص220-222.
- ↑ روضاتی، مقدمه مناهج المعارف ،ص۲۲۳.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۲۳۳.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، صص247-249.
- ↑ روضاتی،مناهج المعارف (مقدمه)، صص 220-225؛ روضاتی،زندگانی آیت اللّه چهارسوقی، صص 97-100؛ حبیب آبادی،مکارم الآثار، ج6، صص 2084-2090؛ روضاتی ،دو گفتار، ص104؛ مهدوی،تاریخ اصفهان (تکایا و مقابر)، صص 112-116؛مهدوی، رجال اصفهان (دکتر کتابی)، صص 128 و 129؛آقا بزرگ تهرانی، الکرام البرره، ص590؛مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج2، ص190؛یزدی،علوی، زمانی نژاد، دانشمندان خوانسار، صص 367-375؛ کشوری،فرزانگان خوانسار، صص 83-85؛ آقا بزرگ طهرانی،الذریعه، ج1، ص280 و ج13، ص300 و ج11، ص141؛ گزی ،رجال اصفهان یا تذکره القبور، ص49؛مهدوی دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص 339 و 340؛مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، ص65؛ شفتی،بیان المفاخر، ج1، صص 322 و 323.
- ↑ روضاتی،نخستین دو گفتار ،ص129 .ج2 ،ص114.
- ↑ درایتی،فهرستواره دست نوشته های ایران، ج9 ، ص992؛ج10 ،ص242 و 247
- ↑ روضاتی، زندگانی حضرت آیت الله چهارسوقی ،ص13؛ همایی، تاریخ اصفهان ،ج2 ،ص114.
- ↑ بخشی، شعرای خوانسار، ص3 ـ 182.
منابع
- لطفی(حامد اصفهانی)، علیرضا، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان،اصفهان:سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1390. ص 288
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.