سید محمد خوانساری اصفهانی

سید محمد خوانساری اصفهانی

حاج میر سید محمد خوانساری اصفهانی ، (۱۲۲۲ق-۱۲۹۳ق) دومین پسر حاج میرزا زین العابدین، از فقها، محدثان و متتبعان قرن سیزدهم هجری است.

زندگی نامه

ولادت

وی در یازدهم ماه محرم سال ۱۲۲۲ق در خوانسار دیده به جهان گشود.

فرزندان

از ایشان چهار فرزند پسر که همگی از علما و بزرگان زمان خود بوده اند باقی ماند که عبارتند از:

۱ - حاج میر سید علی مجتهد چهارسویی (۱۲۴۷-۱۳۲۶)

۲- آقا میر محمدتقی چهارسویی موسوی زاده (۱۲۶۴- ۱۳۳۶)

۳-آقا محمد حسين چهارسویی (م:۱۳۰۷) داماد صاحب روضات

۴-آقا میر محمد داود چهارسویی (م: ۱۳۴۲ ).

داماد حاج میرسید محمد خوانساری، ملا محمد باقر فشارکی از فقها و مدرسین بزرگ اصفهان و صاحب کتاب «عنوان الكلام» می باشد.

مخفی نماند که از میان نه فرزند حاج میرزا زین العابدين فقط پسر دومش یعنی حاج میر سید محمد به سفر حج موفق گردیده و بر خلاف آنچه در برخی کتب تراجم نوشته اند هیچ یک از فرزندان دیگر آن مرحوم حج نگذارده اند.

تحصیلات

مقدمات علوم را در زادگاهش خوانسار خواند و از اینکه همراه پدر و برادرانش برای همیشه به شهر علم و حکمت اصفهان منتقل شدند، نزد علما و بزرگان حوزه اصفهان شاگردی نمود تا اینکه به درجات عالی در علوم و معارف اسلامی نایل گردید.

اساتید

اساتید و مشایخ او که در مجموعه اجازاتش به آنها تصریح فرموده عبارتند از:

• پدرش حاج میرزا زین العابدین موسوی خوانساری اصفهانی
• حاجی محمد ابراهیم کرباسی
• حجت الاسلام سید حسن مدرس اصفهانی
• سید صدرالدین عاملی

و در برخی منابع به شاگردی حاج میر سید محمد، نزد میرزای قمی ( ۱۱۵۰ - ۱۲۳۱) اشاره کرده اند؛ هر چند که سال تولد او با درس خواندنش نزد میرزا سازگاری ندارد.

سیره اخلاقی

وی دانشمندی پرهیزکار و با تقوی بوده که با قناعت، علو طبع و همت، زندگی ساده ای داشته و حکایت هایی درباره قناعت او نقل کرده اند.

در طول عمر خود، همیشه در مسجد چهارسوی کوچک و نیز مسجد شیخ بهایی ( مسجد مستهلک ) اقامه جماعت و ترویج احکام شریعت می فرمود.

آثار و فعالیت ها

شرح منظومه به کتابت خوانساری با اجازه مولف به کاتب به خط مجیز

حاج میر سید محمد خوانساری اصفهانی از علما و محققان بزرگ قرن سیزدهم و صاحب آثار و تألیفاتی چند است. وی محقق و متتبع و دارای اطلاعات گسترده از کتب شیعه و سنی بوده و دائما به مطالعه نوشتن اشتغال داشت.

او در فن کتاب شناسی، اعجوبه دهر و یگانه عصر خود بود و دقت و ممارست او در کتب و آثار علما و شناسایی خطوط آنها به اندازه ای بوده است که هر کتابی را که اول و آخر آن ساقط شده بود، وقتی به دستش میدادند با اندک تأمل و بررسی در صفحات موجود نام کتاب و نویسنده آن را بیان می فرمود.

استاد همایی در این باره مینویسد:

«از خصایص فضلی او تکمیل و اصلاح کتب بوده و کمتر کتابی در کتابخانه های موروثی این خانواده موجود است که اول یا آخرش را فقید مزبور ننوشته یا اثری از خود در آن باقی نگذراده باشد و هر کتاب ناقص را به هر وسیله که میسر بوده تکمیل می نموده و این کار دلیل کمال اهتمام و علاقه و پشت کار و وسعت اطلاع آن مرحوم است» .

این عالم محقق در احیای نسخ کمیاب و آثار نفیس، اهتمامی تمام داشته صدها کتاب و رساله به خط پخته و زیبای خود استنساخ یا تکمیل فرموده و مجموعه ها و جنگ های بسیار مرتب نموده و همه را خود مقابله و تصحیح و سپس به صحافی و تجلید رسانیده است. بسیاری از این گونه آثار در کتابخانه های شخصی نوادگان او و احفاد سایر برادرانش و بلکه در کتابخانه های خصوصی و عمومی اصفهان و سایر جاهای دیگر موجود است.

بیش از صد مجلد از کتاب‌هایی که اول یا وسط یا آخر آنها ناقص بوده و حاج میر سید محمد نقائص آنرا بر طرف نموده است، نزد نوه اش سیّد محمد علی روضاتی و نیز برخی کتب استنساخ شده توسط آن مانند حواشی جدش آقا سید حسین خوانساری بر شرح لمعه در کتابخانه میر سید احمد روضاتی موجود است.

نسخه کاملی از کتاب الجمل و العقود به خط حاج میر سید محمد را نیز آغا بزرگ تهرانی مشاهده کرده و کتب جعفریات نیز به خط او در کتابخانه سید ابوتراب خوانساری موجود است.

بواقع در فن کتاب شناسی کسی از دانشمندان دوران اخیر و این سامان به پایه آیت الله حاج مير سيد محمد خوانساری اصفهانی نرسیده اند.نزدیک به هزار نسخه خطی در کتابخانه های مختلف وجود دارد که تمام یا قسمتی از آنها به خط خوش این عالم بزرگ است.

از همین رو هنگامی که برادرش صاحب روضات به نوشتن این کتاب مشغول بود، کمک و معاون بسیار خوبی برای تهیه منابع و مصادر روضات بود و برای جمع آوری آنها از گوشه و کنار تلاش می کرد و از هیچ کوششی برای گردآوری اسناد و مدارک این کتاب شریف کوتاهی نکرد و بلکه برای مقابله نسخهٔ پاکنویس شده از آن کتاب با اصلش هم زحمت کشیده و در خیلی از جاها حواشی مفیدی به خط خود بر اصل روضات نگاشته است.

صاحب روضات از تبحر و مهارت و هنرمندی این برادر دانشور در تألیف کتابش بســی استفاده برده است.

وفات

سرانجام وی در روز ۲۸ ماه رمضان سال ۱۲۹۳ق در اصفهان بدرود حیات گفت و در تخت فولاد، تکیه مادر شاهزاده پشت دیوار غربی بقعه آرام گرفت.

منبع

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج۲، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۸۹.