محمدابراهیم ساغر

محمدابراهیم ساغر

میرزا محمّدابراهیم(1202ق- 1302ق) متخلّص به «ساغر» شاعر ادیب و از خطّاطان نامی اصفهان در نیمه دوم قرن سیزدهم هجری است.

زندگی نامه

ولادت

وی فرزند محمّد اسماعیل سده ای اصفهانی در حدود سال 1202ق متولد شد.

خاندان

از فرزندان محمد اسماعیل چهار پسر به نام های :

• آقا عباس پدر محمد كاظم غمگين(شاعر)

• ميرزا كاظم

• ميرزا محمدرضا

• محمد ابراهيم

تحصیلات

در سنین ده، دوازده سالگی، پدرش وفات کرد و به تقریب دوستی و معاشرت گرم پدرش با آقا غلامعلی خطّاط اصفهانی تحت تربیت او قرار گرفت و خط نسخ را آموخت و به تشویق او به تحصیل فنون عربی و ادبی پرداخت و بواسطه معاشرت با شعرا و اهل ذوق و ادب، در مدت زمانی کوتاه شاعری خوش نویس و فاضلی گران مایه از کار درآمد. او در مدح اهل بیت (علیهم‌السلام) اشعاری سروده است.

سفرها

او در سال 1267ق به هندوستان رفته و به دستور آقا خان کتاب "اخلاق ناصری" خواجه نصیر طوسی و "حقایق الصنایع" میر فندرسکی را به خط نسخ کتابت کرد. سپس در سال 1271ق به اصفهان بازگشت و در سرای حاج کریم بازار حجره ای گرفته و به بازرگانی پرداخت.

فرزندان

ساغر با یکی از دختران آقاغلامعلی ازدواج کرد که داراى دو فرزند دختـر و چهـار فرزنـد پسر بوده است كه از فرزندان او:

• ميرزا اسماعيل متخلّص به دردى، شاعر و خطّـاط واهل فضل و دانش بوده

• ميرزا جعفر متخلّص به ظفر

• سوم ميـرزا غلامعلـى خطّاط معروف به غلامعلى ثانى است.وی خط نسخ را از سید بقاء و میرزا آقاجان پرتو فرا گرفته بود. او در سال 1329ق درگذشت.

• یک پسر دیگر او میرزا علی نوازنده سنتور بوده است.

ساغر تمام همت خود را به سرپرستى و تربیت برادرزادگانش مخصوصا میرزا ابوالقاسم ذوقى و حاج محمّد کاظم غمگین مصروف داشته و آنان را فرزندان خود خوانده است.

جایگاه علمی

عبدالمجید اوحدی در سبک شعری او می نویسد:

« وی در انواع شعر طبع آزمایی نموده، ولی قدرت او در قصیده سرایی بیشتر است و باید او را شاعری قصیده سرا نامید. وی از پیروان سبکی است که در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم که دوره بازگشت ادبی محسوب می شود، بوجود آمد. ساغر مانند غالب شعرای چکامه ساز معاصر خود آثار شعرای متقدم را سرمشق قرار داده و از روش آنها پیروی کرده است. وی در استخدام کلمات به سبب تبحری که در زبان فارسی و عربی داشته، بسیار نیرومند و توانا است و در ایراد تشبیهات و کنایات و به کار بردن صنایع لفظی و معنوی قدرتی از خود نشان می دهد. غالب قصایدش دارای حسن مطلع و حسن ختام است و کمتر چکامه ای دیده شده که از این صنعت عاری باشد. معهذا رعایت آن را نه تنها واجب نشمرده بلکه یک نوع تکلیف و تقید می دانسته است».

آثار و فعالیت ها

کنز المصائب تالیف محمدابراهیم ساغر

آثار

كتب زير از تأليفات اوست:

1. پارسی نامه(رساله مختصری در دستور زبان فارسی)
2. تحفه الحسینیّه
3. توحیدنامه
4. دیوان قصائد و غزلیّات
5. کنز المصائب(معروف ترین اثر مطبوع "ساغر" در مصائب و مناقب اهل بیت علیهم السلام که به طرز مجالس وعظ و روضه خوانی نوشته شده)
6. مثنوی سبعه ابحر (یا سبع المثانی و یا مظفّرنامه) که نظم کتاب جلاء العیون علاّمه مجلسی است.
7. تقریزات (در آغاز نسخه خطی آن، تقریظ آیت اللّه محمد تقی آقانجفی، آیت اللّه سید محمد علی امام جمعه، آیت اللّه میرزا محمد هاشم چهارسوقی و سید محمد هادی حسینی دولت آبادی آمده است.)
8. ماتم سرا (مقتل مفصّلی به نظم فارسی)
9. مزخرف نامه و آن رساله ای در حکایات و امثال این ها است.
10. دیوان غزلیت به نام «مكاشفات» و «مشاهدات».

از دیگر آثار خط ساغر کتاب اخلاق ناصری از خواجه نصیرالدین طوسی است که با خط نسخ به سال 1267ق نوشته است و در همان سال در بمبئی به چاپ سنگی رسیده است. همچنین حقایق الصنایع از میرزا ابوالقاسم فندرسکی به خط ساغر است.

ساغر از جمله شعرایی است که قسمت اعظم آثارش نظماً و نثراً در مدح و منقبت خاندان پیغمبر اکرم (علیهم السلام) و ذکر مصائب آنها دور می زند و در مدایح و مراثی او حسن عقیدت و خلوص نیت وی به خوبی واضح است.

این شعر در مدح امام رضا (علیه السلام) از او است:

افلاک تو را چاکر و هرکس که در آن است		آفاق تو را خادم و هرکس که در این است
یک حاجب درگاهت، گردون رفیع است		یک واقف بنگاهت، جبریل امین است

فعالیت ها

وی از اعضای انجمن ادبی ابوالفقراء و انجمن ملک الشعراء عنقا بود و معاصرانش شعرایی همچون: میرزا محمّد علی "مسکین" میرزا آقاجان "پرتو"، میرزا عبدالرحیم "افسر"، عنقا [م: 1308] دهقان سامانی، عمان سامانی، آشفته، شعری و جوزای اصفهانی بوده اند.

از شعرای نامی قرن سیزدهم که ساغر با آنها مکاتبه و معاشرت داشته به وصال شیرازی، قاآنی شیرازی، یغمای جندقی، شهاب، سروش اصفهانی و محمود خان ملک الشعراء کاشانی می توان اشاره کرده که از بین آنها با قاآنی بیش از دیگران ارتباط داشته و در مقام شاعری او را استاد خویش نامیده است.

وفات

وی سرانجام در سال 1302ق وفات کرد و در تکیه مخروبه ای در جوار تکیه فاضل هندی واقع در تخت فولاد مدفون شد.

ماده تاریخ وفات او را میرزا محمّد مانی اصفهانی چنین سروده است:

وقت رحلت گفت با ساقیّ عشق

از پی تاریخ: "یک ساغر بده"

منابع

• مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.

• لطفی، عليرضا(حامد اصفهانی)،تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان:معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان،۱۳۹۰.

• قاسمی، رحیم، گلزار فضیلت: مشاهیر تخت فولاد اصفهان (تکیه فاضل هندی)، اصفهان، ناشر کانون پژوهش، چاپ اول،۱۳۸۸.

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.