این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
خاندان صدر عاملی
خاندان معروف «صدر» یا «صدر عاملی» از اصیل‌ترین بیوت سادات موسوی و همچنین روحانیت شیعه است که حدود ۲۱۵ سال پیش در شهر اصفهان بنا نهاده شد و تدریجاً در دیگر شهرهای ایران، عراق و لبنان گسترش یافت.
اهمیت خاندان صدر
در طی یک و نیم قرن گذشته، هیچ خاندان و بیتی در میان خاندان‌ها و بیوت اصیل، بزرگ و مهم شیعه ظهور نکرد که چون خاندان صدر، در بالاترین سطوح زعامت دینی، اجتماعی و سیاسی عالم تشیع از سواحل شرقی دریای مدیترانه تا مرزهای ایران و افغانستان، بطور پیوسته، تاثیرگذار و گاه در شکل و قامتی بلامنازع، نقش‌آفرینی کرده باشد.
وجه تسمیه خاندان صدر
جایگاه ممتاز دینی، علمی و حوزوی سید صدرالدین عاملی موجب شد تا اغلب فرزندان، نوادگان، احفاد و اعقاب پسری اش با اقتباس از نام او، «صدر»، «صدر عاملی»، «صدر جبل عاملی»، «صدر اصفهانی»، «صدر کاظمینی» یا «صدرزاده» نامیده شوند. شاخه‌هایی نیز البته بعدها به «عاملی»، «خادم الشریعه» و «مستجاب الدعواتی» شهرت یافتند. دو شهرت اخیر ویژه برخی فرزندان و اعقاب به ترتیب سید ابوجعفر خادم الشریعه و سید ابوالحسن صدر عاملی مستجاب الدعواتی بود که «خادمی» و «مستجابی» نیز خوانده شدند.
موسس خاندان صدر
آیت الله العظمی سید صدرالدین موسوی عاملی [۱] مؤسس خاندان صدر است. جد اعلای آنان، سید صالح موسوی عاملی(درگذشت ۱۲۱۷ق) از علمای شیعه در لبنان بود، اما به سبب دشمنی حاکمان عثمانی با تشیع مجبور به ترک لبنان و اقامت در عراق شد. سید صدرالدین موسوی عاملی حدود سال ۱۲۲۶ق از عراق به ایران هجرت کرد و پس از چند ماه توقف در مشهد و قم سال ۱۲۲۷ق در شهر اصفهان رحل اقامت افکند.
اجداد پدری
پدر سید صدرالدین عاملی یعنی سید صالح موسوی عاملی، فرزند آیت الله سید محمد(كبير) موسوی عاملی بود سلسله نسب خاندان صدر از سید محمد کبیر به قبل با سلسله نسب خاندان معروف شرف الدین در لبنان مشترک است و خاندان صدر با ۲۸ واسطه از طریق جناب ابراهيم المرتضى الاصغر به امام موسی کاظم (ع) می‌رسد.[۲]
همچنین مادربزرگ پدری وی دختر شیخ حر عاملی صاحب کتاب گرانسنگ وسایل الشیعه بود.
اجداد پدری خاندان صدر تا حدود قرن هفتم قمری در عراق بودند و سپس به لبنان آمدند. سیدصالح پدر سید صدرالدین عاملی اواخر قرن دوازدهم مجددا به عراق کوچ کرد و سیدصدرالدین در قرن 13 به ایران آمد.
اجداد مادری
مادر سید صدرالدین عاملی دختر شیخ علی فرزند شیخ محی الدین فرزند شیخ علی فرزند شیخ محمد فرزند شیخ حسن صاحب کتاب معروف معالم در علم اصول فرزند شیخ زین الدین معروف به شهید ثانی بود.[۳]
فرزندان
سید صدرالدین عاملی پنج فرزند پسر و شش فرزند دختر از خود به یادگار گذاشت:
۱- آیت الله سید محمدعلی صدرعاملی معروف به «آقا مجتهد» (۱۲۳۹-۱۲۷۴ق)
۲- آیت الله سید ابوالحسن صدرعاملی معروف به مستجاب الدعواتی (۱۲۴۳ - ۱۳۱۴ق)
۳ حجت الاسلام سید حسین صدر عاملی (۱۲۵۰ - ۱۳۳۱ق)
۴- آیت الله سید ابوجعفر خادم الشریعه (۱۲۵۲-۱۳۲۴ق)
۵- آیت الله العظمی سید اسماعیل صدر (۱۳۳۸/۱۲۵۸ق)
۶- بانو سیده فاطمه بیگم (اول) موسوی عاملی، همسر شیخ عبدالهادی قاضی (د۱۲۷۳ق)
7- بانو سیده زهرا بیگم موسوی عاملی، همسر ملا محمد صالح مازندرانی (د ۱۲۸۵ق)
8- بانو سیده حبیبه بیگم موسوی عاملی (د ۱۳۰۸ق) همسر میرزا محمدهاشم چهارسوقی (۱۲۳۵-۱۳۱۸ق)
۹- بانو سیده زمزم بیگم موسوی عاملی (د ۱۲۸۲ق) همسر شیخ محمدباقر نجفی مسجد شاهی (۱۳۰۱-۱۲۳۵ق)
۱۰ - بانو سیده فاطمه بیگم (ثانی) موسوی عاملی همسر میر محمدتقی خاتون آبادی (د ۱۳۰۸ق)
۱۱ - بانو سیده مریم بیگم موسوی عاملی همسر شیخ محسن معزی دزفولی (د ۱۲۴۵ق)[۴]
بدین ترتیب شاخه‌هایی تنومند از خاندان‌های نجفی مسجدشاهی، چهارسوقی، خاتون آبادی، جویباره‌ای، مدرس مطلق، قاضی، رجال، روضاتی، حسینی بهشتی، اژه‌ای، دستغیب شیرازی فال اسیری، مزارعی شیرازی، وصال شیرازی، معزی دزفولی، امام اهوازی و آل یاسین، در پیوند با خاندان صدر پدید آمدند.
جغرافیای خاندان صدر در ایران
خاندان صدر اگرچه در اصفهان بنیان گذاشته شد اما پیرو وصلت‌هایی که با خاندان‌های دیگر صورت داد همچنین سفرهای تحصیلی و برخی اسباب دیگر، تدریجاً حضورش را در پهنه ایران و حتی خارج از آن گسترش داد. پس از اصفهان شهرهای قم، تهران، همچنین شیراز در استان فارس و دزفول و اهواز در استان خوزستان، مهمترین نقاطی هستند که اعقاب خاندان صدر در آنجا رحل اقامت افکندند. بعدها شهرهای ابهر، اردبیل، رودسر، کرج و نهایتاً کشورهای عراق، لبنان، اروپا، آمریکا و کانادا نیز به این فهرست پیوستند.
شاخه دوم خاندان صدر
شاخه دومی نیز از خاندان صدر در ایران و خارج از آن وجود دارد که نه فرزندان، بلکه برادرزادگان سید صدرالدین عاملی را شامل می‌شود. آیت الله سید محمدعلی موسوی عاملی (۱۱۹۵-۱۲۴۱ق)- عالم برجسته شهر بغداد- برادر ابوینی سید صدرالدین عاملی بود.[۵] که همراه خانواده به اصفهان هجرت کرد. مدت کوتاهی نگذشت که در اصفهان بیمار شد و به طور نا به هنگام درگذشت وی سه فرزند ذکور به نامهای سید عیسی صدر، سید موسی صدر و سید هادی صدر به یادگار گذاشت. این سه برادر در کنف حمایت عمو سید صدرالدین عاملی بزرگ شدند و مانند فرزندان عمو به نام «صدر» شهرت یافتند. سید عیسی صدر عالمی ربانی و عارفی ادیب بود که در اصفهان و خصوصا تهران زندگی کرد و نهایتا در همدان درگذشت. او پدر سیدابراهیم طبیب و سید جمال الدین واعظ اصفهانی است.[۶]
آیت‌الله سیدهادی صدر (۱۲۳۵-۱۳۱۶ق) بـه عراق بازگشت و زعامت دینی شهر کاظمین را عهده‌دار شد. فرزند بزرگ او، آیت الله العظمـى سيد حسن صدر کاظمینی، شاگرد میرزای شیرازی محقق و نویسنده‌ای برجسته بود که در کاظمین زیست و پس از سید اسماعیل صدر به مرجعیت رسید. آیت‌الله سید محمد صدر، فرزند بزرگ سید حسن، از رهبران مبارزه مردم عراق با استعمار انگلیس بود و بعدها به ریاست مجلس اعیان و سپس به نخست وزیری عراق رسید.
آیت الله العظمی سیدعبدالحسین شرف الدین نواده‌ی سید هادی صدر، فقیهی اصولی، متکلمی برجسته، مصلحی بزرگ و محقق و نویسنده‌ای پرکار و رهبر دینی شیعیان لبنان را عهده‌دار بود.
آیات عظام شیخ محمدرضا آل‌یاسین و شیخ مرتضی آل‌یاسین(۱۳۱۱-۱۳۹۸ق) از فقهای بزرگ و از مراجع مهم نجف از دیگر نوادگان سید هادی صدر هستند. آیت الله شیخ محمد حسن آل یاسین (۱۳۵۰-۱۴۲۷ق) فقیه بزرگ و معاصر کاظمین فرزند شیخ محمدرضا آل یاسین است. آیت الله شیخ راضی آل‌یاسین برادر دیگر شیخ محمدرضا آل یاسین نیز از علمای بزرگ نجف و کاظمین بود.
مشاهیر خاندان صدر
نام‌آوران حوزوی
در میان دیگر مشاهیر خاندان صدر می‌توان دهها مجتهد حوزوی را برشمرد که طی 150 سال گذشته در حوزه‌های علمیه ایران و عراق در عرصه‌های فقه، اصول، رجال، فلسفه، کلام و عرفان بوده و آثار ماندگار فراوانی به یادگار گذاشتند:
- آیت الله آقا مجتهد
- سید ابوالحسن صدر عاملی
- سیدابوجعفر خادم الشریعه
- سیدهادی صدر
- سیدعیسی صدر
- سیدبهاءالدین صدر عاملی(۱۲۷۰-۱۳۲۱ق)
- سید محمد جواد صدر عاملی
- میرزا محمدمهدی جویباره‌ای
- شیخ محمدحسن معزی دزفولی
- شیخ محمدحسین نجفی مسجدشاهی
- شیخ محمدعلی نجفی مسجدشاهی(۱۲۷۱- ۱۳۱۸ق)
- سید صدرالدین صدر عاملی
- سید محمدمهدی صدر
- سید محمدجواد صدر
- سید حیدر صدر
- سید علی صدر (۱۳۰۳-۱۳۸۰ق)
- شیخ مرتضی آل یاسین
- شیخ محمد باقر معزی دزفولی
- سید ابوالحسن صدر(۱۳۲۰-۱۳۹۸ ق)
- سید محمدصادق صدر(۱۳۲۴-۱۴۰۴ق)
- سید اسماعیل(حیدر) صدر (۱۳۴۰-۱۳۸۸ق)
- شیخ مهدی نجفی مسجد شاهی (۱۲۹۸-۱۳۹۳ق)
- سید علاء‌الدین مدرس مطلق
- شیخ مجدالعلماء نجفی مسجدشاهی
- شیخ محمد حسن آل‌یاسین
- شیخ محمد کلباسی(۱۳۴۴-۱۴۲۴ق)
- سید محمدعلی روضاتی
- سید حسین(محمدهادی) صدر (م ۱۳۶۴ق)
- سید رضا صدر
- شیخ هادی نجفی(م ۱۳۸۲ق)
- سید محمد صدر( از مراجع تقلید عراق -متوفی ۱۳۷۷ ش- پسر عموی محمدباقر صدر)
روشنفکران دینی
خصوصیت برجسته مشترک برای اعقاب خاندان صدر استقلال رأی، آزاداندیشی و آزادمنشی است. بر همین اساس روشنفکران دینی متعددی طی یک و نیم قرن گذشته از این خاندان برخاستند و برداشت‌های جدیدی در حوزه فکر و اندیشه مطرح ساختند. از برجسته‌ترین عالمان حوزوی روشنفکر دینی این خاندان:
- حاج آقا نورالله نجفی مسجد شاهی
- سید جمال الدین واعظ اصفهانی
- سید صدرالدین صدر
- محمد باقر الفت
- سید محمدباقر صدر
- سید موسی صدر معروف به امام موسی صدر
- سید حسین خادمی
- سید محمد حسینی بهشتی
- سید حسین(اسماعیل) صدر
- سید مقتدا صدر، از رهبران شیعیان عراق.[۷]
بانوان نام آور
بانوان فرهیخته نیز در خاندان صدر حضور دارند که طی حدود صد و پنجاه سال گذشته در عرصه‌های، علم، ادب، فرهنگ، طب و حتی سیاست خوش درخشیده و خدمات شایانی بـه جامعه و مردم ارائه کرده‌اند. از آن جمله:
سیده زهرابیگم موسوی عاملی و سیده زمزم بیگم موسوی عاملی هر دو فقیه بودند. سیده بدرالشریعه خاتون آبادی(۱۳۴۰-۱۴۳۲ق) نیز فقیه بود. بانو سيده مريم بیگم صدر(د ۱۳۴۷ق)، بانو مریم جویباره‌ای(۱۳۰۸-۱۳۸۹ق)،[نوه سیده زهرا بیگم عاملی از شاعران معروف در شهر اصفهان]، سیده بنت الهدی صـدر (۱۴۰۰-۱۳۵۶ق)، نویسنده داستان نویس و شاعر ، دکتر سیده رباب صدر (م۱۳۶۳ق) - خواهر امام موسی صدر- از موفق‌ترین فعالان اجتماعی امروز لبنان و فخرالسادات ابطحی سدهی، دخترخاله شهید بهشتی و بنیان‌گذار مدرسه علمیه حضرت فاطمه محدثه اصفهان.[۸]
بسیاری از چهره‌های تاثیرگذار خاندان صدر در عرصه‌های دین، اجتماع و سیاست عمدتا توسط حکومت‌های وقت و گاهی نیز به دست فرقه‌های منحرف یا متعصب عواقبی چون اسارت، تبعید و شهادت حذف شدند.[۹]
پانویس
- ↑ کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، صص ۵96-537.
- ↑ نوری، خاتمه مستدرک الوسائل، ص ۴۲۱؛ شرف الدین، بغية الراغبين، صص19-15؛ مرعشی نجفی، سید شهاب الدین، روضاتی، زندگانی حضرت آیت الله چهارسوقی روضاتی، ص211؛ آقا بزرگ تهرانی، الكرام البرره، صص ۶۶۸-۶۶۹؛ مهدوی، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان، ص ۲۱۸؛ همایی، تاریخ اصفهان، صص ۵۲۹-۵۳۰؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ص۷.
- ↑ صدر، تکمله امل الآمل، ج1، ص236؛ موسوی خوانساری،روضات الجنات فی احوال العلماء و السادت، ج4، ص ۱۲۶؛ نوری، ۴۲۱؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ص9؛ خسروشاهی، یادنامه امام موسی صدر، فصلنامه تاریخ و فرهنگ معاصر، شماره 5، ص۱۱۲؛ مصاحبه با آیت الله العظمی سید موسی شبیری.
- ↑ کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج1، صص892-89؛ ج2، صص168-159.
- ↑ کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج18، ۱۹۵-۱۹۶.
- ↑ کمالیان، سفرنامه خاندان صدر، صص174-145.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات، قسم ۱، ص۳۱؛ آقابزرگ طهرانی، الذریعه، ج ۱۱، ص۳۱۰ ؛ مفرّج، لسّلالة الهاشمیة فی لبنان، ص۲۴۸- ۲۴۹ ؛ یاران امام به روایت اسناد ساواک، ص هفده؛ کمالیان، مشاهیر خاندان صدر، ج1، صص875-807؛ ج18، صص205-93.
- ↑ روزنامه اطلاعات، گفتگو با محسن کمالیان، دوشنبه ۹ شهریور، ۱۳۹۴؛ پایگاه اطلاع رسانی ویکی شیعه، مقاله خاندان صدر.
- ↑ کمالیان، خاندان صدر در ایران، فصلنامه ایران شناسی، صص69-47.
منابع
- کمالیان، محسن، خاندان صدر در ایران، فصلنامه ایران شناسی، شماره دوم، تابستان 1399.
- پایگاه اطلاع رسانی ویکی شیعه، مقاله «خاندان صدر»، تاریخ دسترسی 6 بهمن ماه 1401.