این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
محمدعلی معلم حبیب‌آبادی
میرزا محمدعلی معلم حبیب‌آبادی (۱۳۰۸-۱۳۹۶ق) عالم، ادیب متتبّع و مورّخ متضلّع شاعر کامل قرن چهاردهم در اصفهان است. در ابتدا «مستعصم» و سپس «آذر» تخلّص می کرد و عاقبت آن را به «معلم» تغییر داد. معلم حبیب‌آبادی به‌دلیل سروده‌ها و کتاب‌های فراوانی که نگاشته، دارای شهرت است. او از برخی استادان خویش، اجازه روایت داشت و مشهورترین اثرش، کتاب مکارم الآثار است.
زندگی‌نامه
ولادت
در اواخر محرم الحرام یا اوایل صفر سال 1308ق مطابق با ۱۲۶۹ش در روستای حبیب‌آباد از توابع برخوار اصفهان به دنیا آمد.[۱]
خاندان
میرزا محمّدعلی معلم حبیب آبادی فرزند زین العابدین بن حسین بن علی اکبر بن محمّد بن حسین است.[۲]
از معلم حبیب آبادى یک فرزند پسر به نام احمد آقا و سه دختر باقى مانده است که همگى ازدواج کرده و داراى فرزندان صالح و عموماً ساکن حبیب آباد و احیاناً اصفهان هستند.[۳]
تحصیلات
او دروس مقدماتی را از هفت سالگی در روستای خود آموخت و تا جمادی الاولی سال ۱۳۲۲ ق ادامه داد. پس از وقفه ای چند ساله در اثر معاشرت و مجالست با بعضی از علما و فضلا در اصفهان و دیگر شهرها، ومکاتبه با برخی از رجال اهل علم در محرم سال ۱۳۲۸ ق به تحصیل ادامه داد و مرجع امور دینی شد. او برای ادامه تحصیل در سال ۱۳۵۸ق به اصفهان رفت و به اصرار جلال‌الدین همایی و میرزا رضا کلباسی در مدرسه کاسه‌گران ساکن شد و به تدریس جامع المقدّمات و سیوطی و تألیف پرداخت. و اوقات خود را بیشتر در علومی نظیر لغت ، ادبیات ، تاریخ ، تراجم ، هیئت ، ریاضیات و شعر صرف می‌نمود. وی مدتی را در کتابخانه شهرداری اصفهان به عنوان کتابدار مشغول به کار شد.[۴]
اساتید
اساتید وی عبارتند از:
- میرزا محمّدعلی رجاء زفره ای(علوم ریاضی، هیأت و نجوم قدیم و تقویم)
- آقا شیخ محمّدرضا قمشه ای(فقه و اصول)
- میرزا رضا کلباسی(فقه و اصول)
معلم حبیب‌آبادی از پنج نفر از عالمان معاصر خود اجازه روایت گرفته است:
- ملا محمدحسین فشارکی اصفهانی
- میرزا محمدرضا کلباسی اصفهانی
- سید ابوالقاسم دهکردی
- آقا بزرگ تهرانی
- شیخ محمدباقر بیرجندی
- سید محمدتقی یزدآبادی اصفهانی[۵]
شاگردان
عالمان و ادیبان ذیل از محضر معلم حبیب آبادى استفاده کرده اند که به برخی از آنان اجازه روایت داده است:
جایگاه
جایگاه علمی
او در هر رشته از فنّ رجال، ادب، نجوم و شعر که وارد مى گردید، به خوبى از عُهده اش بر مى آمد. در فنّ رجال و شرح حال دانشورانِ عرصه عرفان، فقه، اصول و ادب دست توانایى داشت و در این رشته مهم، مورد وثوق دانشمندان فنّ مذکور قرار گرفت و به همین دلیل بزرگان و اساتید برجسته حوزه اصفهان، تتبّع او را در نگارش ابعاد علمى و فکرى بزرگان معرفت و فضیلت، مورد ستایش و تحسین قرار داده اند.
وی مهم ترین مددکار در تصحیح و تهیه غلط نامه هاى کتاب الذریعه بوده است.
معلم حبیب آبادى در تدریس امتیازاتی چون ادب بسیار در نشستن، نظم در وقت درس، حالات معنوی و وارستگی، احترام خاص برای رجال عملی و ادبی و تجلیل از آنها، تسلط غیر قابل وصف به تفسیر قرآن، مبهم و مهمل قرار ندادن کوچک ترین و جرئی ترین مطلب داشته اند.[۷]
معلم حبیب‌آبادی در سرودن شعر طبع روانی داشت و با توجه به تسلط در تاریخ به زندگانی و سرگذشت مردان نامی خصوصا اولاد و نوادگان امامان معصوم پرداخت. او در سال ۱۳۲۴ق زبان به شعر گشود و تخلص خود را در شعر پس از مستعصم و آذر به «معلم» تغییر داد و سپس نام خانوادگی خویش را با همان کلمه مشهور ساخت.[۸] از اشعار اوست:
| مرغ سحر چو دوش بنای ترانه کرد | شوری بپا ز زمزمه عاشقانه کرد | |
| عاشق کجا دلش نتپد در هوای دوست | چون تیر غمزه از پی صیدش روانه کرد | |
| خواندیم بس فسانه ز احوال عاشقان | ما را خراب حالت ایشان فسانه کرد | |
| جان و سرم فدای ره دوستی که او | روز ألست در دل عشاق خانه کرد | |
| یک جلوه کرد و بر دل جملگی ز دست | عرفان خود بهانه همی زان میانه کرد |
مرحوم معلم حبیب آبادى زمانى که به اصفهان مهاجرت نمود، با راهنمایى مرحوم محمدعلى مکرّم ـ هم ولایتى خود ـ در کتابخانه و قرائت خانه شهردارى اصفهان به کار کتاب دارى مشغول گردید. البته علاقه اش به کتاب و مطالعه در حدى بود که راضى شد مدتى از عمر خود را با عنوان کتابدار انجام وظیفه کند.[۹]
سیره‌ی اخلاقی
از سجایای اخلاقی که برای او بیان شده:
- ذکر و عبادت و تلاوت قرآن
- علاقه به ساحت مقدس اهل بیت(علیهم السلام)
- درستى، راستى و اخلاص
- زُهد و وارستگى
- قدرت تتبّع، دقّت و اهتمام فراوان[۱۰]
آثار
وی از سال ۱۳۲۷ق شروع به تألیف کتاب نمود و بیش از سی کتاب بزرگ و کوچک از خود به یادگار گذاشت:
- مکارم الآثار در احوال رجال دوره قاجار» است.: مشهورترین اثر او که در دوازده جلد که هشت جلد آن به طبع رسیده است.[۱۱]
- کشف الخیبیّه عن مقبرة الزینبیّه
- عراضة الاخوان در سفرنامه خراسان
- مقامات معنوى در ذکر فضلاى معاصر
- چهل حدیث
- احوال علماء مسجدشاهى اصفهان
- امالى در متفرقات رجالى
- اربعین در حدیث
- اجزایى در حدیث و مطالب متفرقه
- احوال شیخ الاسلام هاى اصفهان
- احوال شیخ محمدرضا مسجدشاهى
- مجموعه سروده ها
- اشعار متفرقه، از دیگران در دو جلد.
- جعبه
- رساله در شرح حال آقا سید محمدحسن مجتهد موسوى اصفهانى
- رشحات سمایى در شرح حال شیخ بهایى(رحمه الله).
- رساله اى در احوال و اولاد حاج سید محمدباقر بیدآبادى
- الکلمات الجامعات، شامل فهرست کامل مجلّدات روضات الجنات.
- الکلمات العالیات، در حاشیه بر کتاب روضات الجنات و نیز تعلیقاتى بر این اثر.
- فهرست تألیفات اساتید و مشایخ اجازه خود
- فهرست کتاب مجالس المؤمنین قاضى نورالله شوشترى.
- لئالى البحور در توقیعات ایام و شهور
- مختصر التواریخ
- مکمل الافهام
- مراسلات علمى
- رساله اى در احوال شیخ مرتضى انصارى و شاگردان ایشان
- حواشى و تعلیقات فراوان بر کتاب تذکرة القبور ملا عبدالکریم گزى
- حاشیه بر احسن الودیعه
- حواشى متفرقه بر بسیارى از کتاب هاى تاریخى، رجالى، ادبى، کلامى و...
- رساله اشعریین قمیین
- فهرست کتب ملکى خود (معلم حبیب آبادى)
- کتاب قبور عتبات عالیات و قبور واقعه در بین راه آن از اصفهان به طریق نطنز و کاشان و قم و کرمانشاه تا برسد به کاظمین، کربلاى معلّى و نجف اشرف.
- شرح حال شیخ الرئیس ابوعلى سینا
- رساله اى در شرح حال خاندان حاج محمدابراهیم کرباسى
- استدراکات و مطالب اصلاحى و تکمیلى براى کتاب الذریعه
- مقدمه نویسى و توضیحات[۱۲]
وفات
معلم حبیب‌آبادی سه‌شنبه ۲۲ رجب سال ۱۳۹۶ق برابر با ۲۹ تیر ۱۳۵۵ش به علت بیماری کلیوی درگذشت و در قبرستان حضرت زینب حبیب‌آباد به خاک سپرده شد. به مناسبت درگذشت او، سید محمدصادق بحرالعلوم از نجف، پیام تسلیتی در۲۶ شعبان سال ۱۳۹۶ق ارسال نمود.[۱۳] استاد میرزا فضل اللّه خان اعتمادی خوئی متخلّص به «برنا» ضمن قطعه ای مادّه تاریخ وفاتش را گوید:
| نوشت از پی تاریخ فوت او «برنا»: | «اجل ز دست معلم ربود کلک و کتاب» |
استاد مرتضی هادوی فرد متخلّص به «نامی» نیز ضمن قطعه ای سروده است:
| خواست چو «نامی» کند سال وفاتش بیان | گفت که: «از دار دون رفته معلم برون»[۱۴] |
پانویس
- ↑ رجایى زفره‌اى، به یاد مرحوم محمدعلى معلم حبیب‌آبادى، مجله وحید، شماره پیاپى 195، ص 384 ؛ مشیری، وفیات معاصران، مجله گوهر، سال چهارم، شماره هشتم، ص 724.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج4، ص789.
- ↑ یادنامه حبیب‌آبادى، کتابخانه الکترونیکی شیعه، ص 10 و 6.
- ↑ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ص۲۶.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج4، ص 789؛ روضاتی، زندگانی آیت الله چهارسوقی، صص59و148؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج۷، ص۲۳۵۲.
- ↑ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام، گلشن ابرار، ج 4، ص 483 .
- ↑ با استفاده از نوشتار حاج آقا سید حسن فقیه امامى، مندرج در یادنامه معلم حبیب‌آبادى، ص 62 ـ 60.
- ↑ یادنامه مرحوم معلم حبیب‌آبادی، کتابخانه الکترونیکی شیعه
- ↑ رجایى زفره‌اى، به یاد مرحوم محمدعلى معلم حبیب‌آبادى، مجله وحید، شماره پیاپى 195، ص 386 .
- ↑ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام، گلشن ابرار، ج 4، ص 483 .
- ↑ رجایی، بیاد مرحوم علی معلم حبیب‌آبادی، ۱۳۵۵ش، ص۳۸۵
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج4، ص791؛ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام، گلشن ابرار، ج 4، ص 483 .
- ↑ یادنامه مرحوم معلم حبیب‌آبادی، کتابخانه الکترونیکی شیعه
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج4، ص790.
منابع
- اصفهانی، محمد رضا، معلم حبیب‌آبادی و اثر ماندگارش: مکارم الآثار، کتاب ماه دین، شماره ۶۸ و ۶۹، خرداد و تیر ۱۳۸۲ش.
- رجائی زفره‌ای، محمد حسن، بیاد مرحوم علی معلم حبیب‌آبادی، مجله وحید، شماره ۱۹۵، شهریور ۱۳۵۵ش.
- یادنامه مرحوم معلم حبیب‌آبادی، کتابخانه الکترونیکی شیعه، تاریخ بازدید: ۵ آذر ۱۳۹۹ش.
- پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم علیه السلام، گلشن ابرار، ج 4،قم: پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم (ع)، 1397.
- پایگاه اطلاع رسانی فرهیختگان تمدن شیعی، دریافت شده در تاریخ 1401/9/22.
- مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1386.