مدرسه شمسیه

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در عهد صفوی
آدرس	بازار ریسمان اصفهان
وضعیت:	پابرجا و طلبه نشین
علّت نام گذاری:	تأسیس در محله ی کاسه گران
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: [تاریخ فرهنگ اصفهان] بنای مدرسه کاسه گران واقع در بازار ریسمان اصفهان «منشعب از بازار بزرگ عربان» که هم اکنون نیز طلبه نشین می باشد به همت فاضل ارجمند امیر محمّد مهدی الحسنی الحسینی مشهور به حکیم الملک اردستانی به سال 1105 هجری قمری (که مصادف با آخرین سال سلطنت شاه سلیمان صفوی بوده) به اتمام رسیده است.

مرحوم جابری انصاری در کتاب «تاریخ اصفهان و ری» راجع به حکم الملک اردستانی و مدرسین کاسه گران و نیم آورد شرحی آورده که در این عبارات خلاصه می شود: حکیم الملک در هندوستان به عهد اورنگ زیب شاه مطبی داشته. اتفاقا دختر پادشاه مریض می شود و اطبّای هند از معالجه وی عاجز می شوند، حکیم الملک به معالجه او می پردازد و چون بهبودی می یابد به حکیم و زنش (زینب بیگم) جوایز بسیار می بخشد و همسرش مدرسه نیم آورد را بنا کرد و معادل پولی که خرج این دو بنا می شود املاک و مستغلاتی خریده وقف این دو مدرسه می کنند.

از خصوصیات دیگر این مدرسه تاریخی ذکر نام استادان و معماران و خطاطان مشهور و معروف کتیبه هاست که ساختمان مدرسه و کارهای تزئینی و هنری آن را بر عهده داشته اند و در کمتر آثار باستانی مشابه چنین وضعیتی به چش می خورد.

راجع به تزئینات کاشی کاری، طرح های متنوّع کتیبه تاریخی سردر گچ بری ایوان شمالی، کتیبه سردر داخلی، انواع خطوط و سایر مشخصات ساختمانی و بنایی مدرسه به کتاب «گنجینه آثار تاریخی اصفهان» مراجعه شود».

کاسه گران: رخبام طاق ایوان ها در این مدرسه از مابقی رخبام صحن مرتفع تر است این شیوه تأکید معمار بر ایوان را در نماسازی نشان می دهد.

تزئینات کاشی این مدرسه به شیوه معرّق است. مقرنس کاری ایوان شمال شرقی این مدرسه با آجر آسباب داده شده است (مجله رواق).

[گنجینه آثار تاریخی]: در ذیل و بالای در ورودی مدرسه به خط بنائی مشکی سه رگی سفید و مشکی بر زمینه آجری نوشته شده است.

در بالای سکوهای طرفین سردر به خط بنایی فیروزه ای بر زمینه ی آجر عبارت ذیل نوشته شده است «سبحان اللّه و الحمد للّه و لا اله الا اللّه و اللّه اکبر و لا حول و لا قوه الا باللّه العلی العظیم»

در اطراف پشت، بغل در یک شکل چهار ضلعی نوشته شده «طلب العلم فریضه» و به طور پراکنده اسامی اللّه، محمّد و علی نوشته شده و شکل مربع مستطیل در طرفین سردر مدرسه کاسه گران به خط نستعلیق سفید بر زمینه کاشی لاجوردی رنگ نام استاد بنا کننده، سردر مدرسه ی استاد محمّد مومن فرزند استاد علی بیک و سرکار بنای مدرسه محمّد محسن حسینی مشهدی به چشم می خورد.

در داخل سوسنهای قطار سردر داخلی مدرسه که با ایوان شمالی قرینه است در چهار شکل مربع به خط بنایی قرمز رنگ بر زمینه سفید اشعاری نوشته شده و در دو شکل مربع مستطیل به خط ثلث مشکی در زمینه سفید نام استاد سازنده در سردر داخلی نوشته شده است.

کتیبه ای هم در سردر داخلی مدرسه کاسه گران «قرینه ایوان شمالی به خط ثلث لاجوردی رنگ بر زمینه سفید نقاشی شده»

کتیبه گچ بری ایوان شمالی مدرسه کاسه گران:

در اطراف ایوان شمالی مدرسه کاسه گران به خط ثلث سفید بر زمینه قهوه ای به قلم جعفر بن عبد اللّه و مورّخ سال 1103 هجری قمری کتیبه هایی وجود دارد.

ابعاد مدرسه 41* 41 با سی حجره است. این مدرسه دارای نقشه ای مفصل و تزئینات پرهزینه می باشد و از نظر ابعاد در اندازه ها، شیوه ی ساختمان، مصالح گنجایش و جادهی و تنوّع و مناسب تزئینات با مدارسی همانند شمس آباد، جلالیه، اسماعیلیه قابل مقایسه نیست.

در این مدرسه برای ایجاد نمازخانه ایوان سمت قبله را محرابی می ساختند و به عنوان نمازخانه استفاده می شده و به علت اهمیت نمازخانه بر تزئینات این ایوان ها توجه خاصی مبذول شده است. کتیبه تاریخی سردر مدرسه به خط ثلث با کاشی سفید معرق بر زمینه لاجوردی به قلم عبد اللّه رجال و مورخ سال 1105.

- در خلف میدان کهنه قرار دارد.

- این مدرسه طلبه نشین بوده و از بناهای دوره سلیمان صفوی در بازار ریسمان واقع است. میر محمّد مهدی ملقب به حکیم الملک بانی آن است که آن را در 1105 ه. ق. ساخته است.

معماری مدرسه:

کاشیکاری های متنوع و دارای طرح های گوناگون آن، از آثار هنری آن دوران محسوب می باشد. سردَرِ بلند و شکوهمند آن، که در بازار ریسمان می باشد، مشتمل بر کتیبه ای جالب و عباراتی قابل توجه است، بدین ترتیب :

حَمداً لِمَن وَقَفَ حُجُراتِ القُدسِ فِی السَّمواتِ ، وَ مَدارِسَ الحِکمَهِ فِی الأرَضینَ ، عَلی مُحَمَّدٍ فَخرِ المُرسَلینَ وَ عِترَتِهِ المَهدیّینَ صَلَواتُ اللهِ عَلَیهِم أجمَعینَ، وَ بَعدُ لَقَد وَفَّقَ أللهُ تَعالی فی ظِلَّ حِمایَهِ أشرَفِ السَّلاطینَ ، رافِعِ ألوِیَهِ الشَّرعِ المُبینِ ، مُشَیَّدِ؛ أساسِ العِلمِ و َالیَقینِ ، فَرعِ الشَّجَرَهِ الطَّیَّبَهِ الأحمَدیَّهِ ، غُصنِ الدَّوحهِ العَلَّیهِ العَلَوِیَّهِ ، ألخاقانِ بنِ الخاقانِ ، ألسُّلطان سُلَیمانَ الحُسَینِیَّ المُوسَوِیَّ ألصَّفَوِیَّ ، مَتَعَ اللهُ المِؤمِنینَ ببَقائِهِ إلی آخِرِ الزَّمانِ ، لِبناءِ هذِهِ المَدرَسَهِ الرَّفیعَهِ ، وَ المَأنَسَهِ المَنیعَه، السَّیَّد الأید ، النَّجیبَ الفاضِلَ ، ألأمیرَ مُحَمَّد مَهدِیّ الحُسَینِیَّ الحُسَینِیَّ ، الشَّهیرَ بِحَکیمِ المُلکِ ، أطالَ اللهُ بقائَهُ ، وَ جَعَلَها مِن بُیُوتٍ أذِنَ اللهُ أن تُرفَعَ وَ یُذکَرَ فیهَا اسمُهُ ، یُسَمَّحُ لَهُ فیها بِالغُدُوَّ وُ ألأصالِ ، رِجالُ - کَتَبَهُ عَبدُ اللهِ 1105 .

علاوه بر تاریخ یاد شده، در سه مورد (یکی در سردر مدرسه به سوی بازار، و دیگری در سردر داخلی مدرسه، و سوّم در ایوان شمالی مدرسه، که مسجد می باشد) تاریخ 1103 ثبت شده است ، و نشان دهنده مرحله دیگری از گچبری و کاشی کاری و تزئینات مفصّل مدرسه می باشد، که نیازمند به زمان طولانی بوده است .

تاریخ شروع تأسیس مدرسه مشخّص نیست، و احتمال دارد سال 1096 قمری باشد، که در کتاب تاریخچه أبنیه تاریخی اصفهان، صفحه 148 به عنوان تاریخ بنای مدرسه یاد شده بیان گردیده است .

وقف نامه مدرسه و موقوفات:

وقفنامه مدرسه و موقوفات آن، در شوّال 1104 تنظیم شده، و عدّه ای از علماء آن عصر، و در رأس آنها علاّمه بزرگ، ملاّ محمّد باقر مجلسی أعلی الله مقامه، در سال 1106، وقفنامه را امضاء و تأیید نموده اند.

در کتاب آثار ملی اصفهان ، از صفحه 487 تا 493 ، شرح مفصّلی راجع به رقبات موقوفه . و مصارف وقف ، و تولیت وقف ، و تنفیذ کنندگان وفقنامه ، ذکر نموده است.

حکیم الملک أردستانی، همسر زینب بیگم، (سازنده و تأسیس کننده مدرسه نیم آور) می باشد، و به همین جهت، در معماری و کاشیکاری و تزیینات این دو مدرسه، مشابهت زیاد وجود دارد .

در سال 1345 شمسی، تعمیراتی گسترده و اساسی، زیر نظر اداره اوقاف اصفهان، در این مدرسه انجام گرفته است.

در حال حاضر، از مدارس دینی حوزه علمیه اصفهان و محل دروس حوزوی طلاب است.

نام های دیگر مدرسه:

از نام‌های دیگر مدرسه، «شمسیه» است. گفته شده چون مدرسه ویرانه‌ای بوده و بانی‌اش شمس‌الدین محمد یزدی بود، آن را شمسیه می‌خواندند.

و بعد از تجدید بنا به‌دست حکیم‌الملک، «حکیمیه» نام گرفت، اما بعدها در میان عامه مردم، به ‌نام محله آن یعنی کاسه‌گران مشهور شده است.

چهره های علمی مدرسه:

1. میرزا ابوالحسن جلوه
2. میرزا ابوالقاسم قمی (معروف به میرزای قمی)
3. شیخ عباسعلی ادیب
4. شیخ محمد علی حبیب آبادی (معروف به معلم حبیب آبادی)
5. آخوند ملا علی نوری اصفهانی
6. ملا هادی سبزواری
7. ملا عبدالجواد مدرس خراسانی
8. سیدمحمد باقر ا بطحی سدهی
9. میرزا سید محمد ابطحی (حاج آقا سدهی دوم)
10. سیدحسن موسوی دهسرخی
11. ملا محمد حسن اردستانی
12. صادق بن محمد خلیل
13. محمد علی صبوح اصفهانی
14. سیدعبدالعلی عقدایی
15. حاج سید علی ابطحی
16. علی اکبر احتشامی
17. ملا علی نوری
18. محمد علی صانعی
19. محمد علی مکرم حبیب آبادی
20. شیخ علی محمد فقیه حبیب آبادی
21. محمد حسن بحرالعلومی بفرویی
22. ملا علی کهیازی (شیخ الاسلام)

آثار علمی مدرسه:

آقای سیّد مصلح الدّین مهدوی نوشته اند ، در کتابخانه ایشان نسخه ای خطّی از کتاب ترکیب خالد ، موجود می باشد ، که آن را شخصی به نام محمّد باقر بن لقمان نیریزی ، در سال ۱۱۰۵، در مدرسه حکیمیّه ، نوشته است.