محمدهاشم بن عبدالجواد کلباسی

اطلاعات فردی و علمی
نام کامل	میرزا محمد هاشم کلباسی
زادروز	1296قمری
تاریخ وفات	15ذی الحجه 1358قمری
مدفن	تخت فولاد، تکیه کازرونی
اساتید	سید میر محمد باقر درچه ای
اجازه روایت از	آقا منیر الدین بروجردی اصفهانی
آثار	رساله فی اجتماع الامر و النهی، رساله فی الاقاله، تعلیقات بر رساله لاضررشیخ اعظم،و...
فعالیت‌های اجتماعی-سیاسی
اجتماعی	ائمه جماعت

میرزا محمدهاشم کلباسی(١٢٩٦ق_١٣٥٨ق) فقيـه اصـولی، عــالم فاضل زاهد متقی از علما و دانشمندان اصفهان در قرن چهاردهم هجری است.

زندگی‌نامه

ولادت

وی حدود سال١٢٩٦ق در اصفهان در محله آبا و اجدادی اش محله مسجد حکیم دیده به جهان‌گشود.

خاندان

خاندان و والدین محمدهاشم از سوی پدر و مادر به دو خاندان بزرگ علمی شیعه و به چشمه های اصیل فقاهت و سیادت و زهد و فضیلت می‌رسد.

پدرش عالم فقیه میرزا عبدالجواد (متوفی١٣۱۴ق) پسر فقیه اصولی نامی حاج آقا محمدمهدی (۱۲۱۱ق-۱۲۷۸ق) پسر ارشد بزرگمرد جهان فقاهت و نمونه اعلای زهد و تقوی و کرامت آیت الله علامه حاجی محمدابراهیم کرباسی مشهور به حاجی کلباسی (۱۱۸۰ - ١٢٦۱ق) و مادرش دختر فقیه زاهد عابد حاج سید اسدالله شفتی (متوفی ۱۲۹۰ق) بوده اند؛ همانگونه که مادر پدرش نیز دختر فقیه و مرجع بزرگ شیعه حاج سید محمدباقر شفتی معروف به سید حجت الاسلام (١١٧٥ - ١٢٦٠ق) بوده است.

میرزا محمدهاشم خود با خاندان معروف نجفی مسجد شاهی وصلت نمود و به این ترتیب با این شجره فقاهت شیعی نیز پیوند خورد.

فرزندان

حاج میرزا محمدهاشم از دو همسر خود صاحب پنج فرزند پسر و چهار دختر گردید. دو پسر او عبدالجواد و رضا از همسر اولش بانو سكينه خانم دختر عالم فقیه آیت الله میرزا محمدعلی نجفـى مسجدشــاهـى معروف به ثقة‌الاسلام فرزند شیخ محمدباقر فرزنـد صاحب حاشیه و سه پسر دیگرش تقی، کاظم و مهدی از همسر دومش دختر آقا محمد کازرونی معروف به کمپانی بوده اند.

البته میرزا هاشم دو پسر دیگر نیز به نامهای مصطفی و مرتضی داشته است که بعد از ولادت تقی (۱۳۳۸) و قبل از ولادت کاظم (١٣٤٢) از دنیا رفته اند.

گفتنی است که دامادهای حاج میرزا محمدهاشم کلباسی عبارت بوده اند از:

۱.حــاج عبدالمهدی کلباسی (پسر علی پسر محمدحسین پسر محمدمهدی پسر حاجی کلباسی)

۲. حاج علــى محمــد پسر میرزا محمدعلی (پسر میرزا عبدالجواد پســر محمدمهدی پسـر حـاجی کلباسی)

۳. حاج شيخ محمدباقر پسر ابوتراب(پسر محمدجعفر پسر حاجی کلباسی)

۴. آقا بهاءالدین پسر محمدباقر الفـت (پسـر محمدتقی پســر محمدباقر پسر محمدتقی نجفی مسجد شاهی صاحب حاشیه).

تحصیلات

به نظر می رسد نخستین استاد و مربی او پدرش حاج میرزا عبدالجواد بـوده اسـت و محمدهاشم حدود هجده سال بیشتر نداشت که از نعمت پدر محروم شد.

سيد مصلح الدين مهدوی نیز در شرح احوال او می نویسد که «در نزد بسیاری از علما و دانشمندان این شهر شاگردی کرده» اما نامی از هیچیک از اساتید او نبرده است. فقط در بعضی منابع در شرح احوال میرزا محمد هاشم و ذکر اساتید او به نام سید محمدباقر درچه ای اشاره شده است.

محمدهاشم از همان دوران نوجوانی تلاش بی وقفه در تحصیل علوم از خود نشان داد و به اندازه ای جدیت بـه خرج داد که در سنین جوانی به مرتبه اجتهاد دست یافت.

او در رساله کوچکی که در باب «اقاله» و به همین نام در سال ۱۳۱۲- یعنی در کمتر از سن بیست سالگی اش - نوشته می گوید:

«... القاصر محمدهاشـم بـن المحقق المدقق العلامه و العالم الكامـل البـارع الفهامـه عبدالجواد جعل الله الاعمال با ا: ما يوم الحساب و هـو اول ما فرغته في [...] الترتيد يف عنفوان الشباب و انى و ان كنت فى هذا الحين لا اميز السين من الشين مع بلوغ السن مقارب العشرين الا ان الفضل بيدالله يؤتيه من يشاء والله ذو الفضل العظيم»

نقـل مـی کننـد کـه فقـیـه بزرگ سید محمدباقر درچه ای که خود از تربیت شدگان عموی پدر محمدهاشم یعنی میرزا ابوالمعالی کلباسی بوده، عنایتی خاص به این شاگرد خود داشت و در امـر تربیت و تعلیم محمدهاشم اهتمام خاص می ورزید.

فقیه درچه ای صبحها درس عمومی داشت و بعدازظهرها برای میرزا محمدهاشم بطور خصوصی درس می گفت. همچنین میرزا محمدهاشم از سوی فقیه اصولی نامی آقا منیرالدین بروجردی اصفهانی دارای اجازه بوده که در آخر رساله اجتماع امر و نهی خود آن را آورده است.

سیره اخلاقی

وی از دانشمندان پرهیزکار و مقید به دستورات شرع و بی اعتنـا بـه امـور دنیوی بود، زهد و تقوا و وارستگی، همت و پشتکار در زمینه های علمی و عملی، صبر و بردباری، نیکوکاری و کمک به محرومان و مستمندان از جمله صفات نیک و فضایل پسندیده میرزا محمدهاشم به شمار می رود. از دوازده سالگی تا آخر عمر شریفش نمـاز شـب را ترک نکرد و هر روز بر خواندن زیارت عاشورا مواظبتی ویژه داشت. در هر سه وقت نماز را با کمال خضوع، خشوع و اخلاص در مسجد حکیم می خواند و مردم اعتمادی شگفت آور به او داشتند و در اقتدای به او بـر هـم پیشـی می گرفتند.

هنگامی که از استادش فقیه درچه ای دربـاره نماز خواندن پشت سر میرزا محمدهاشم، جویا شدند او در پاسخ فرموده بود «میرزا محمدهاشم جـان مـن اسـت بروید و نمازتان را پشت سر او بخوانید!»

نماز جماعت او در مسجد حکیم از جماعت‌های ممتاز اصفهان بـه شمار می رفت و گاهی بویژه در ماه مبارک رمضان جمعیت به هزاران نفر می‌رسید.

مراقبت و دقت او در امور به گونه ای بود کـه بـه کوچکترین و جزیی ترین مسایل و حقوق دیگران توجه داشت؛ تابدان جا که از فرزندانش به سبب آوردن چند میوه درخت کاج از مدرسه کلباسی بـه منـزل ناراحت و گله مند شده بود که به چه حقی مال وقف را که برای سوخت زمستانی طلبه هاست به خانه آورده اند!

میرزا محمدهاشم در رفتار و حرکات و سکناتش متواضع بود و افزون بر خودداری از محرمات، از مكروهات نیز پرهیز می نمود. اهتمام و توجه خاصـی بـه صله ارحام و دیدار از خویشان داشت، آزارش بـه هیچکس نرسید و اهل قناعت در زندگی بود و با وجود اینکه فرزندان بسیاری داشت و به اصطلاح عيـال بـار بود اما هیچگاه مقروض نمی شد؛ زیرا ذره ای از نعمتهای خدا را تضییع نکرد.

آثار و فعالیت‌ها

رسالة‌الشریفة فی جواز التطوع فی وقت المکتوبة تألیف محمدهاشم کلباسی

رساله فی ماءالغساله

آثار

محمدهاشم از سنین جوانی دست به تصنیف و نگارش زد و با اینکه عمر درازی نداشت؛ کتب و رسائل بسیاری به رشته تحریر درآورد.

بـا این حال تاکنون در کتب تراجم و شرح حال نویسان هیچ اشاره ای به آثار او نشده و شاید از علل مهـم، دوری وی از شهرت و بی اعتنایی به اسم و رسم بوده است.

جریان آشکار شدن آثار علمی حاج ميرزا محمدهاشم از این قرار بود که روزی نگارنده که به اتفاق چند نفر از آقایان کلباسی هـــا - از احفاد حاج آقــا محمدمهدی فرزند ارشد حاجی کلباسی - که از نجف آمده بودند به دیدار و عیادت عالم متقی و زاهــد وارسته حاج شیخ کاظم کلباسی رفته بودیم به مناسبت سخن از آثار پدرش حاج میرزا هاشم به میان آمد و او مخطوطات و مکتوبات پدرش را در اختیار ما قرار داد.

تألیفات حاج میرزا محمدهاشم در زمینه‌های فقه، اصول و اخلاق و اعم از رسائل جداگانه یا حواشی بر کتب علما - تا آنجا که می دانیم - عبارتند از:

۱.رساله فی اجتماع الامر و النهی

۲.رساله اصوليه فی التقريرات المتعلقه بمسأله الاستصحاب

۳. رسا" اقتضاء النهی عن العباده الفساد

٤. رساله فی اق عن المعاملة الفساد

٥.رسالة فی الاقالة

٦. رساله حسين والتقبيح العقليين(و به دنبال آن پاره ای مباحث لغوی آمده و کتاب حجیم و مبسوطی است).

۷.تعلیقه بر رسائل شیخ اعظم (شامل رساله قطع رساله ظن، رساله شـک، رسالهٔ استصحاب و رساله تعارض می شود).

۸. تعلیقـه بـر مکاسب شیخ اعظم

۹.تعلیقات بر رساله لاضرر شيخ اعظم

۱۰. رساله فی جواز التطوع فـی وقـت المكتوبـه

١١.رساله فقهيه فى اشتباه حال المكلـف مـن الخنثى و غیره.

۱۲. رساله فی اللباس المشكوك بكونه من مأكول اللحم

۱۳. رساله فی مسألة الاجزاء

١٤.رساله فـی مـاء الغساله

۱۵.مجموعه مواعظ

۱۶. مکتوبات، تقریرات و اوراق پراکنده.

گفتنی است که حاج شیخ کاظم فرزند مؤلف، آثــار نامبرده را به نگارنده تحویل داد که عموزادگان وی- ساکن در نجف- به گونه مشروط همراه خـود بـه نجـف برده‌اند. تهیه فهرست آثار توسط حجت الاسلام آقای حاج شیخ حیدر کلباسی صورت گرفته که در مقدمه ای که بر کتاب جواز تطوع فی وقت المكتوبه نوشته آمـده کـه نگارنده به ترتیب حروف الفبا تنظیم نموده است. همچنین گفتنی است که در بین آثار نامبرده رساله های شماره اول، ششم، دهم و چهاردهم کامل و تمام بوده و بدون نقص موجود است، اما سایر رسايل نامبرده ناتمام بوده و احتمالاً برگه‌هایی از آنها مفقود شده است.

فعالیت‌ها

میرزا هاشم در راه کمک رسانی و امداد نسبت بـه مردم و بویژه اهل علم نیز کمکهای شایانی نمود. از جمله خدمات وی می‌توان به احیای مدرسه الماسيه اشاره کرد. در« تاریخ انساب خاندان‌های نایین» در ایــن باره آمده است که مدرسه دارای وقفیاتی از جمله دکاکین بوده ولی بـا ایـن حـال میرزا هاشم کلباسی از علمای بزرگ اصفهان در اواخر دوره قاجاریه از عواید حمام جارچی پول روشنایی طلاب مدرسه الماسیه را می داده است»

وفات

حاج میرزا محمدهاشـم کـه حـال جسمانی خوبی داشت ناگهان در اثر بیماری فراگیری که در شهر شایع شده بود، به سختی بیمار شد و در حدود ٦٢ سالگی روز پانزدهم ذی حجه ١٣٥٨ق مطابق با چهارم بهمن‌ماه 1318ش دار فانی را وداع گفت. پیکر وی را در تکیـه کازرونی تخت فولاد زیر بقعه استادش درچه ای و نزدیک قبر او بـه خـاک سپردند.

گویند که نزدیک وفات میرزا محمدهاشم، عموزاده اش شیخ عبدالمهدی - ساکن نجف- در خواب میرزا هاشم را می بیند که می‌خواهد به عراق (نجف) برود و منتظر است که عبدالمهدی وسیله ای برای او بفرستد تا اینکه یک مرتبه می بیند محمدهاشم با لبـاس سـفـيـد بـه نجف اشرف رسیده است. از او می پرسد چگونه آمدی؟ و او می گوید با من سخن نگویید، رنج و زحمت بسیار دیده ام و در فلان ساعت به نجف رسیدم. عبدالمهدی از خواب بیدار و بعداً متوجه می شود که در همان وقت و ساعتی بوده که حاج میرزا هاشم از دنیا رفتـه بـوده است.

منبع

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج۳، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.