حوزه علمیه صدر بازار اصفهان

حوزه علمیه صدر بازار اصفهان
تصویری از مدرسه علمیه چهارباغ عباسی
تصویری از مدرسه علمیه چهارباغ عباسی
تأسیس	سال تاسیس
طلاب	** طلبه
فارغ‌التحصیلان سرشناس	دانش آموختگان حوزه علمیه اصفهان
مکان	اصفهان 32.65446623015101, 51.67424141187633
نشانی	اصفهان، حوزه علمیه اصفهان
تلفن	32223636
وابسته به	حوزه علمیه اصفهان
وب‌گاه	سایت رسمی
پانویس

‎

حوزه علمیه صدر بازار اصفهان یکی از مدارس حوزه علمیه اصفهان می باشد .

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در دوره صفوی (احتمالا 1220 ه. ق.)
آدرس	در بازار گلشن یا جارچی
وضعیت:	دایر است.
علّت نام گذاری:	به نام بانی حاج محمّد حسین خان صدر
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند:

تأسیس و بنای مدرسۀ صدر و مؤسّس آن:

[تاریخ فرهنگ اصفهان] مدرسه صدر که در حدود سال 1220 هجری قمری بنا گردیده و از جمله آثار فراوان و باقیات صالحات مرحوم حاج محمّد حسین خان صدر اعظم اصفهانی می باشد که در بازار گلشن یا بازار جارچی باشی واقع است.

به موجب مدارک تاریخی، بعد از انقراض سلسله ی صفویّه تا طلوع سلطنت قاجاریه که افاغنه و افشاریه و زندیه بر سر کار آمدند، به آثار خیر و گرانبهائی نظیر آثار گذشته برخورد نمی کنم، لکن در دوران قاجاریه با ظهور رجال نامی و بزرگی مانند

1. قائم مقام فراهانی،
2. حاج محمّد حسین خان صدر
3. میرزا تقی خان امیر کبیر-

که در زمره ی مفاخر کشور کهن سال ایران می باشند- در بعضی از شئون فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تحرّک و تحوّلی به وجود آمد. افسوس که بدخواهان و دشمنان ترقّی و تعالی مملکت نگذاشتند این تلاش ها و مجاهدت ها به ثمر برسد! و مخصوصا شادروان حاج محمّد حسین خان صدر ملقب به امین الدّوله علاوه بر انجام تعمیرات اساسی، در تعدادی از مساجد و مدارس و ابنیه ی متعلّق به ادوار گذشته، شخصا نیز آثاری خیر از خود به یادگار گذاشته است.

مشهورترین بنای تاریخی بازمانده از دوره حکومت حاج محمّد حسین خان صدر اصفهانی، مدرسه ی صدر است که بعد از انقضای عصر صفوی تا به امروز از مدارس باشکوه و دایر اصفهان و در شمار مهم ترین مدارس قدیمه به شمار می رود. این مدرسه همیشه مرکز تدریس و افاضه ی علما و حکما و مدرسین والا مقامی بوده است، از جمله مدرسین معروف آن مرحوم آقا شیخ علی یزدی که کتاب مغنی اللبیب را در نحو و معالم را در اصول تدریس می کرد و مخصوصا در تدریس این دو تخصص بسزایی داشت. این مدرسه در شمار مهمترین مدارس اصفهانی است که در آن رشته های مختلف علوم و معارف اسلامی از فقه و اصول و حدیث و تفسیر کلام و منطق «اعم از معقول و منقول» و حکمت تدریس می شود و از بین طلّاب فاضل و با فضیلت این مدرسه شخصیت های بزرگ علمی به جهان تشیّع عرضه شده است که شرح حال آنها مبحث جداگانه ای می طلبد و نباید از نظر دور داشت که این مدرسه هم اکنون هم از معروف ترین آموزشگاه های دینی ایران به شمار می رود. از ایّام قدیم برای اشغال حجرات این مدرسه دائما بین طلّاب علوم دینیّه کشمکش وجود داشته است.

مؤلف کتاب «تاریخ اصفهان و ری» درباره مدرسه صدر چنین می نویسد:

بعد از صفویه نیز مدارسی بنا شده و مهمتر از همه مدرسه صدر بوده و آن به همت حاج محمّد حسین خان، صدر اعظم ایران، که در زمان دولت قاجاریه بوده، بنا شده است

مرحوم صدر چهارباغ خواجو و مدرسه اش را در مقابل بنای چهارباغ کهنه یا چهارباغ شاه عباس و مدرسه بازار را در مقابل مدرسه چهارباغ و تذهیب عمارات صدری را برابر تزیین عمارات صفویّه و هفت دست فتحعلیشاهی را در جنب هفت دست شاه عباس احداث نموده، اما اگر دقت شود از یک وزیر که بیست سال در برابر پنج پادشاه به نمایش قدرت بدهد، هنری شگرف و گوهری بالاتر از وصف و حرف است.

این مدرسه که ساختمان و تزئینات نماهای خارجی آن ناتمام مانده و عمر صدر برای انجام این مهم کفایت نکرد، با کاشت درختهای کهن کاج، صفا و طراوت مخصوصی دارد، دارای یک طبقه و فضا و حجرات آن شبیه مدرسه چهارباغ است و همچنین چهار ایوان در چهار سمت آن ساخته اند.

مدرسۀ صدر ، با أراده و همّت بلند و روح با سخاوت مرحوم مغفور، محمّد حسین خان صدر اصفهانی ، در قطعه زمینی در حدود هشت جریب ساخته شده و تأسیس آن ، در أواسط نیمه أوّل قرن سیزدهم انجام یافته است ، زیرا فوت آن بزرگمرد ، در سال 1239 قمری اتّفاق افتاده ، و تأسیس چنین بنای عظیمی ، به مدّت زمانی قابل توجّه ، نیاز داشته است ، بنابراین می توان به نحو تقریبی ، حدود زمان پایه گذرای این بنای عظیم و تاریخی را به دست آورد و بر همین مبنا است که ، در کتاب « آثار ملّی اصفهان » به نقل از ( بخشی از گنجینه آثار ملّی)، و نیز در کتاب « فرهنگ اصفهان » ، تاریخ بنای مدرسه را ، سال 1220 ذکر کرده اند .

مدرسۀ صدر ، با نقشه ای مشابه نقشۀ مدرسۀ چهارباغ « مدرسۀ سلطانی » پایه گذاری شده ، ولی مرحوم صدر در زمان حیات خود ، نه تنها موفّق به ساختن طبقه دوم آن نگردیده ، بلکه نماکاری و کاشی کاری و تزیینات و تکمیل سردر آن را نیز ، انجام نداده ، و بدرود حیات گفته است .

در طبقۀ أوّل مدرسۀ صدر 36 حجره در حیاط بزرگ ، و 22 حجره در چهار زاویۀ آن ساخته شده ، و 6 حجره در طبقه دوّم بنا گردیده ، و در طرف شمالیِ مدرسه ، یک ایوان بزرگ با سقف بسیار بلند ، به عنوان مَدرَس ساخته شده ، و در طرف شرقی و جنوبیِ مدرسه ، هرکدام یک ایوان ( کوچکتر از ایوان شمالی ) بنا گشته ، که آنها هم به عنوان مدرس می باشد ، و در طرف غربی مدرسه ، به جای ایوان ، کتابخانه مدرسه صدر است ، که در زمان مرحوم آیه الله خراسانی تأسیس گشته ، و در بخش های بعدی ، از آن بحث خواهیم کرد .

شکل حجره ها و ایوان های جلو آنها ، و مدرس ها ( ایوان های بزرگ با سقف بلند ) و حیاط بسیار وسیع ، و باغچه های متناسب ، و نسبتاً بزرگ ، بسیار جالب است و نشانه بلند نظری و همّت والای بانی مدرسه می باشد، و معماری و طرح و نقشه مدرسه ، موجب جلب توجه ، و از آثار هنر و اندیشه و ابتکار مردم با هوش و هنرمند و مبتکر اصفهان ، در نیمه اول قرن سیزدهم می باشد ، و درختهای کاج کهن و بسیار بلند ، بر زیبائیِ مدرسه أفزوده است .

اقدامات تکمیلی و نماسازی مدرسه بعد از فوت مرحوم صدر :

در زمان تولیت حاج محمّد حسین خان بن میرزا علیخان صدری ، سال 1341 قمری ، سر دَرِ أصلیِ مدرسه ، به سوی بازار بزرگ ، کاشی کاری و تزیین گشته ، و أشعاری جالب ، مشتمل بر مادّه تاریخ از مرحوم استاد ( جلال الدّین همائی ) متخّلص به (سنا) باخطّ زیبای خطاط و شاعر و أدیب و خطیب نامدار زمان ، ( میرزا عبد الجواد خطیب ) در آن گنجانیده شده ، که هنوز جلب توجّه می نماید ، و مادّۀ تاریخ این نما سازی و کاشی کاری ، در شعر استاد همائی (سنا) چنین می باشد :

نوشت کِلک ( سنا ) از برای تاریخش

«گشوده شد بِرَهِ دل ، دَر از مدینۀ علم »

1341

در سال 1364 قمری ، مرحوم آیه الله ، آقا سیّد محمّد رضا خراسانی قدس سره زمینی را که ، در طرفِ غربیِ مدرسه ، به جای ایوان ، قرار داشت به منظور تأسیس کتابخانه در نظر گرفتند، و به صورت دو طبقه و به شکل جالب و با نما سازی باشکوه ، ساختمان نمودند .

در سر دَرِ کتابخانه ، به خطّ سفید بر زمینه کاشی خشت لاجوردی ، این جمله ها نقش بسته است:

بَعدَ الحَمدِ وَ الصَّلوهِ عَلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه وآله فَقَد أقدَمَ السَّیَّدُ السَّنَدُ الفَقیهُ وَ آیَهُ اللهِ المَلِکِ الجَلیلِ ، السَّیَّدُ مُحَمَّد رِضَا الخُراسانی ، لِتَأسیسِ هذَا البِنَاءِ وَ تَکمیلِه إحیاءً لِلعُلُومِ وَالمَعارِفِ الدّینیَّهِ وَ حِفظاً لِلکُتُبِ العِلمِیَّهِ ، حَرَّرَهُ خَلیقی پُور

و در اطراف نمای خارجیِ کتابخانۀ ، أشعاری جالب از شاعر و استاد نامدار، جلال الدّین همائی (سنا ) نوشته شده ، درباره أهمیّت علم و ارزش کتابخانه و تجلیل از آیه الله خراسانی ( بانی کتابخانه ) و در آخرِ آن أشعار ، چنین آمده است :

بشنو دو جمله از پی تاریخ این بنا

کان هر دو ، یادگار ، زِ طبع ( سنا) بود

« از این کتابخانه بجو علم دین » سپس

برگو «بنای علم ز سعی رضا بود »

که جملۀ ( از این کتابخانه بجو علم دین ) و جملۀ (بنای علم ز سعی رضا بُوَد)

هر دو ، مادّه تاریخ می باشد ، و هر کدام مستقلاًّ مساوی با عدد 1363 است .

و هم چنین در نماسازی کتابخانه ، نوشته شده :

قَد تَمَّ هذَا البِناءُ فی مُنتَصَفِ شَعبان 1365 ، که مربوط به آخرین مرحله نما سازی و کاشی کاریِ این ساختمان ، می باشد .

تعمیرات گسترده و کاشی کاری مدرسۀ صدر:

به وسیلۀ ادارۀ اوقاف اصفهان در دهۀ آخر قرن چهاردهم هجری قمری ، تعمیراتی گسترده در حجره ها و مَدرَس های مدرسۀ صدر أنجام گرفت ، و أطراف مدرسه و مَدرَس ها به وسیلۀ کاشی تزیین گردید ، که در این کاشی کاریها ، در کتیبه أطراف مَدرَس بزرگ مدرسه ، در طرف شمال ، سورۀ هل أتی ( دهر ) به خطّ استاد حبیب الله فضائلی ، نوشته شده ، و در کتیبۀ أطراف مَدرس جنوبی ، سورۀ عمّ یتسائلون ( نبأ ) به خطّ آقای حسین سلطانی به تاریخ رمضان المبارک 1394 قمری ، نوشته شده، و در کتیبه أطراف مدرس شرقی ، سورۀ جمعه ، با خطّ آقای فضائلی ، به تاریخ 1394 دیده می شود .

و هم چنین در نیمه دوم قرن چهاردهم ، در حدود سال 1385 قمری ، در پشت مدرس بزرگ شمالیِ مدرسۀ صدر ، در زمین های برف أنداز مدرسه ، سالنی بزرگ برای محلّ تدریس و اقامۀ جماعت تأسیس گردیده، زیر نظر مرحوم آیه الله ، آقای حاج آقا حسین خادمی و مرحوم آیه الله ، آقا سیّد عبدالحسین طیّب ( قدس سرّهما) ، به وسیلۀ کمک مالی مرحوم حاج میرزا محمّد جعفر کازرونی ، و این سالن بزرگ ، برای تشکیل جلسات درس خارج فقه و اصول و نیز نماز جماعت و مراسم دینی و تبلیغی که در مدرسه صدر تشکیل می شود، مورد استفاده قرار می گیرد .

تعمیرات اساسی و نوسازی های دورۀ معاصر:

در دوره أخیر ، از اواخر دهۀ أوّل از قرن پانزدهم هجری ، چهار اقدام مهم به وسیلۀ سازمان اوقاف و امور خیریّۀ اصفهان ، و با نظارت امام جمعۀ محترم شهر اصفهان ، آیه الله طاهری و هیئت امناء مدرسه صدر و با نظارت فنّی سازمان میراث فرهنگی استان اصفهان ، و معماری حاج أحمد أعظمی ، و با بودجه های موقوفات وابستۀ به مدرسه ، در حال أنجام است ، که ذیلاً ، اشاره می نمائیم :

1- تعمیرات أساسی حجرات و سایر قسمتهای مدرسه و ایجاد کانال و هواکش بسیار جالب و أساسی ، برای برطرف نمودن نَم و رطوبت ، از ساختمان مدرسه.

2 - ساختن طبقۀ دوّم مدرسه ، با طرح و نقشۀ سنّتی مدارس ، مطابق أهداف بانی أصلیِ مدرسه ( مرحوم صدر ) ، که تاکنون بخش أعظم آن أنجام شده ، و قسمتی از آن در حال انجام می باشد .

٣- تأسیس یک ساختمان سه طبقه ( با محاسبۀ زیر زمین ) در پشت حجره های ضلع شمالِ غربی مدرسه ، به جای حیاط خلوت و حوضخانۀ قدیمی، که این ساختمان جدید ، برای کتابخانه ای مفصّل و ملحق و متّصل به کتابخانۀ سابق ، و نیز ، سالن اجتماعات و سخنرانی ، و هم چنین برای تأسیسات بهداشتی و سایر احتیاجات مدرسه ، در نظر گرفته شده است .

4- تأسیس دو مدرس نسبتاً بزرگ در پشت حجره های ضلع شمالِ شرقی ( در دو طبقه ) که از یک طرف به زاویۀ ضلع شمال شرقی ، راه دارد و از طرف دیگر ، به مَدرَس بزرگ و أصلیِ طرف شمالی مدرسه ، راه پیدا می کند .

علاوه بر موارد یاد شده ، وضوخانه و سرویس بهداشتیِ مدرسه ، که در مجاورت درب أصلیِ مدرسه می باشد ، نوسازی و تجدید بنا گردیده است . از زمان تأسیس مدرسۀ صدر تاکنون، جمع زیادی از مجتهدین، فقهای بزرگ، حکماء، فلاسفه و ادباءِ جلیل القدر ، در این مجمع با برکت تحصیل علم نموده، و یا تدریس و تألیف داشته اند، که احصاء کامل نام مبارک همه آنها ، مقدور نیست ، و تنها به ذکر شماری از آنها ، اکتفا می کنیم.

چهره های علمی مدرسه

مدرسه علمیه صدر بازار/علمای مدرسه علمیه صدر بازار

شهدای مدرسه

مدرسه علمیه صدر بازار/شهدای مدرسه

موقوفات مدرسه علمیه صدر بازار

حوزه علمیه صدر بازار اصفهان/موقوفات مدرسه علمیه صدر بازار

پانویس