محمدرضا جرقویه ای

محمدرضا جرقویه ای

شیخ محمّد رضا جرقویه ای(1309ق-1371 ق) از علما و فقها و مدرسین حوزه علمیه اصفهان در قرن چهاردهم قمری است. او قسمتی از تحصیلات خود را در نجف سپری کرده، سپس به اصفهان بازگشت و به تدریس در حوزه علمیه اصفهان پرداخت.

زندگی‌نامه

وی در شب جمعه 26 ذی الحجه الحرام در حسین آباد جرقویه متولّد شد. پدرش: حاج ملاّ علی جرقویه ای (متوفی 1325ق ) فرزند ملاّ محمّد تقی بن حاج علی حسین آبادی، از علمای معروف به زهد و تقوا، و از شاگردان آیت اللّه میرزا بدیع درب امامی و میرزا ابوالمعالی کلباسی بود. به نوشته مرحوم مهدوی جدّ حاج ملاّ علی، به نام حاج علی در حدود زمان  نادرشاه از سیستان به جرقویه آمده و در آن جا سکونت نموده است. مادر مرحوم حاج شیخ محمّد رضا جرقویه ای فرزند حاج ملاّ حسن شاه طوری ابن حاج ملاّ عبدالرزاق شاه طوری بود.

محمّد رضا جرقویه ای ابتدا در اصفهان تحصیل نمود و با تلاش وافر به درجه اجتهاد و استنباط احکام نایل گردید.

اساتید

اساتید ایشان در اصفهان عبارتند از:

1. سیّد محمود کلیشادی، استاد معروف مغنی اللبیب؛
3. آیت اللّه میرزا احمداصفهانی، استاد معروف شرح لمعه ؛
4. آیت اللّه حاج ملاّ عبدالجواد آدینه ای؛
5. آیت اللّه آخوند ملاّ محمّد کاشی؛
6. آیت اللّه العظمی سیّد محمّد باقر درچه ای؛
7. آیت اللّه العظمی آخوند ملاّ عبدالکریم گزی؛
8. آیت اللّه العظمی میر محمّد تقی مدرّس .

وی در 23 محرم الحرام 1334 ق از آیت اللّه العظمی آخوند ملاّحسین فشارکی اجازه اجتهاد دریافت کرد و قوّه اجتهاد و ملکه استنباط او در سنّ 26 سالگی مورد تأیید آن فقیه بزرگ قرار گرفت. او سپس به نجف اشرف مهاجرت نمود و سالیانی نیز در محضر بزرگان علم حوزه نجف تحصیل کرد.

اساتید ایشان در نجف اشرف عبارتند از آیات عظام:

1. سیّد محمّد کاظم طباطبائی یزدی؛
2. میرزا محمّد حسین نائینی؛
3. میرزا فتح اللّه شریعت اصفهانی.

وی از ابتدای ورود به نجف اشرف مورد توجّه اساتید خود به ویژه میرزای نائینی قرار گرفت و اجازه اجتهاد وی به وسیله ایشان نیز تأیید شد.این اجازه را آیت اللّه میرزا محمّد حسین نایینی نیز تأیید نموده است.

تدریس در اصفهان

محمّد رضا جرقویه ای پس از سالیانی اقامت در نجف اشرف به اصفهان بازگشت و به تدریس سطوح فقه و اصول: شرح لمعه، قوانین الاصول، فرائد الاصول (رسائل( و متاجر شیخ انصاری پرداخت.

جلسه تدریس ایشان ابتدا در منزل و سپس در مدرسه جدّه بزرگ و مدرسه صدر بازار برگزار می شد و عده ای از طلاب فاضل در آن شرکت می کردند.

درس ایشان بسیار عمیق و تحقیقی بود و با این که متون درسی سطح (رسائل و متاجر) را تدریس می کردند ولی محتوای آن فراتر از سطح بود.

ایشان همچنین با علمای بزرگی همچون حضرات آیات:سیّد حسین خادمی ، سید عبدالحسین طیّب ، سیّد مهدی حجازی فروشانی ، سیّد علی اصغر برزانی و سیّد مصطفی مهدوی هرستانی حوزه بحث اجتهادی داشت که در آن به کاوش و استدلال در مباحث فقهی می پرداختند.

شاگردان

از جمله شاگردان ایشان می توان به حضرات آیات و حجج اسلام ذیل اشاره نمود:

1. شیخ ابراهیم امینی نجف آبادی؛
2. شیخ محمّد باقر صدّیقین؛
3. میرزا محمّد تقی مجلسی؛
4. سیّد جلال الدین شریعتی زفره ای؛
5. سیّد حسن دیباجی؛
6. سیّد حسن مهاجر آدرمن آبادی؛
7. شیخ عبدالجواد جبل عاملی؛
8. میرزا عطأ اللّه اشرفی اصفهانی (شهید محراب)؛
9. سیّد محمّد علی صادقی؛
10. سیّد محمّد علی روضاتی؛
11. شیخ محمّد علی غروی؛
12. شیخ محمد علی فشارکی؛
13. میرزا مهدی نوّاب لاهیجی؛
14. شیخ مهدی فقیه ایمانی.

ویژگی های اخلاقی

آیت اللّه جرقویه ای دارای فضائل اخلاقی و صفات حمیده انسانی بود. تواضع و مناعت طبع و عزت نفس و سخاوت و دستگیری از فقرا از آن جمله است.وی عالمی عابد و صالح، متواضع، غیور در امر به معروف و نهی از منکر و حفظ شعائر دینی بود.

مرحوم آیت اللّه شیخ عبدالجواد جبل عاملی در خاطرات خود می گوید:

«همراه آیت اللّه شهید حاج آقا عطأ اللّه اشرفی اصفهانی درس مکاسب شیخ محمّد رضا جرقو یه ای می رفتیم. مرحوم جرقویه ای در زندگانی خود حالات و کیفیات بسیار خوبی داشتند. ایشان نسبت به دنیا به حدّاقل از ضروریّات اکتفا می کرد و با مرتبه خوبی که از مناعت طبع داشت پاکیزه می زیست».

آیت اللّه جرقویه ای عالمی متعبّد و پارسا بود. محبّت وافری به اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام) داشت و مجلس عزای حضرت ابا عبداللّه (علیه السلام) را حتّی در زمان خفقان رضا خانی بر پا می داشت و در تعظیم شعائر مذهبی می کوشید.

وی در پرتو عشق به اهل بیت (علیهم السلام) مورد عنایات و الطاف خاصّه آن بزرگواران بود، حکایت ذیل نمونه ای از الطاف موالی گرامی اوست:

زمانی ایشان در مشهد مقدس به بیماری سختی دچار شد که همه از حیات او قطع امید کردند. طبیبی بهایی مسلک، پس از معاینه او می گوید که او تا فردا ظهر می میرد. ایشان پس از رفتن طبیب به اطرافیان خود می گوید که تخت من را به حرم حضرت رضا (علیه السلام) ببرید و آن گاه در آن مکان مقدّس، پس از اندکی درد دل و گریه و اظهار حزن از سخن آن طبیب بهایی، مشمول عنایات حضرت رضا (علیه السلام) گشته و سلامتی خود را باز می یابد.

وی همچنین بسیار شجاع و غیور و باشهامت بود. گویند: وی برای ملاقات با رضا شاه و سؤال از انگیزه وی در تعرّض به لباس مقدّس روحانیت و برداشتن عمامه اهل علم به تهران رفته و با آن شاه بی دین صحبت کرده و جواز عمامه برای خود و چند تن از علمای اصفهان گرفته است.

به گفته دختر ایشان حاجیه خانم جرقویه ای: رضا شاه در این ملاقات ابتدا اعتنایی به ایشان نکرده و مدّتی با کمال تبختر و غرور به قدم زدن در قصر خود پرداخته، آن گاه رو به ایشان نموده و ضمن تحسین شهامت و شجاعت او، وی را متقاعد می کند که عمامه آقایان امثال ایشان را بر نمی دارند.

وی با عالم مجاهد آیت اللّه سیّد ابوالقاسم کاشانی مرتبط بود و از طریق نامه در جریان اقدامات و مبارزات وی قرار می گرفت.

آثار

از آیت اللّه جرقویه ای اخیراً چهار رساله فقهی استدلالی به چاپ رسیده است که عبارتند از:

1. رساله فی القبله

2. رساله فی حکم المجنب المتیمّم المحدث بالحدث الاصغر

3. رساله فی الاختلاف بین المتعاقدین

4. رساله فی الشبهات المقرونه بالعلم الاجمالی

«رساله مبسوط و استدلالی در معنی غنا و احکام آن» وی تقریرات دروس اساتید خود آیات عظام: سیّد محمّد باقر درچه ای و سیّدمحمّد کاظم یزدی را نیز به رشته تحریر درآورده بود که اکنون اثری از آن در دست نیست.

همچنین در بین آثار باقی مانده از ایشان استنساخ رساله«الروضه الغنأ»علاّمه شیخ محمّد رضا نجفی و نیز استنساخ بخشی از «تقریرات صلاه» علاّ مه میرزا محمّد حسین نایینی از آیت اللّه شیخ موسی خوانساری به چشم می خورد.

وفات

در تیر ماه 1331ش در پی کناره گیری دکتر مصدّق از نخست وزیری و روی کار آمدن قوام السلطنه با پشتیبانی آمریکا و انگلیس، آیت اللّه کاشانی اعلام کرد که اگر قوام تا 48 ساعت کنار نرود اعلام جهاد خواهد کرد. از این روی مردم به خیابان ها ریخته و خواستار سرنگونی قوام شدند.

آیت اللّه جرقویه ای در روز 28 تیر پیشاپیش تظاهرات مردمی اصفهان در حمایت از مصدّق شرکت نمود. مردم قصد داشتند که با تلگراف زدن به تهران از نخست وزیری مصدّق حمایت کنند که مأموران با مردم درگیر شده و یکی از شرکت کنندگان به ضرب گلوله مأمورین کشته شد.

سرهنگ نادری فرمانده نیروهای شهربانی پس از دستور تیراندازی، خود به جلو آمد و با قنداقه تفنگ به قلب آیت اللّه جرقویه ای ضربه ای وارد کرده که ایشان در اثر آن از پله های تلگراف خانه سقوط نموده و نقش بر زمین شده و در اثر ازدحام جمعیت و فرار مردم، بدن ایشان دچار صدمات سنگینی شده و یک ماه و اندی در منزل به حال مریضی به سر برد و سرانجام در پی همان صدمات در شب هشتم محرم الحرام 1371ق (شهریور 1331ش) چشم از جهان فرو بست و به دیدار حق شتافت.ایشان در تکیه سیدالعراقین درتخت فولاد مدفون شدند

سنگ نوشته مزار او چنین است:

هذا مرقد مطهّر خلد آشیان مرحوم آیت اللّه آقای حاج شیخ محمّد رضا جرقویه ای فرزند مرحوم حاج ملاّ علی فوت هشتم محرم الحرام 1371 مطابق شهریور  331شمسی.

زینت سجّاده و محراب رفت از کف ما گوهر نایاب رفت

منابع

برگرفته از کتاب : قاسمی، رحیم، شرح مجموعه گل، انتشارات کانون پژوهش، چاپ دوم، زمستان 1390.

برگرفته از: مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.