فعالیت های حوزه اسلامی در اصفهان از قرن 1 تا 5 هجری

دوران پیش از غیبت کبری معمولا شاگردان اهل بیت علیهم السلام به عنوان عالمانی سرشناس فعالیت داشته و مورد رجوع مردم بوده اند. بالاخص در شرایط سخت سیاسی که فشار ها به اوج خود رسیده است اهل بیت صلوات الله علیهم مردم را به عالمان مور تائید ایشان ارجاع داده و شاگردان خاص خود را امر به فتوا داده اند که می توان از آن به عنوان آغاز دوره فقاهت و اجتهاد یاد نمود.

دوره اول: دوران حضور: زمان تقریبی: قرن ۱ تا ۳

ویژگی

توجه برخی از بزرگان علمی به اصفهان و تلاش در جهت ایجاد زمینه ها و شرایط لازم برای طرح مباحث شیعی و کاشتن بذر محبت اهل بیت علیهم السلام در دل مردم شهر اصفهان در این دوره وجود داشت.

در این دوره بالاخص در دوران حکومت حضرت امیر (ع) می توانیم به فعالیت افرادی چون امام حسن (ع) اشاره نماییم که ظاهرا مدتی برای سرکشی از طرف پدر بزرگوارشان به اصفهان آمده اند.

از دیگر شخصیتهای تاثیر گذار در دوران حکومت علی بن ابی طالب (ع)، حاکم اصفهان «مخنف بن سلیم»، جدّ اعلای ابومخنف لوط بن یحیی، صاحب مقتل الحسین (ع) می باشد که كارگزار حضرت در اصفهان، ری و همدان بود ه و قبل از جنگ صفّین به كوفه بازگشته و «حارث بن ربیع» را جانشین خود در اصفهان و «سعید بن وهب» را جانشین خویش در همدان قرار داده است.

«سعید بن جبیر» شخصیت سرشناس دیگری است که در دوران امامت امام سجاد (ع) ظاهرا مدت 12 سال در اصفهان مخفیانه زندگی کرده است.

همچنین در این دوره مهم باید یاد کنیم از »ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال ثقفی» صاحب کتاب ارزشمند الغارات که در قرن سوم برای تبلیغ معارف شیعی به اصفهان سفر کرده است.

«ابومسعود رازی» از محدّثین اصفهان در قرن سوم هجری که در اصفهان بقعه ایشان معروف بوده و البته راجع به شیعه یا سنی بودن ایشان اختلاف وجود دارد.

نكتة در خور توجه اينكه ثقفی کوفی برای نقل کتاب «المعرفة» در کوفه معروف به تشیع اجازه نمی یابدو برای همین به اصفهان مهاجرت می کند. اگر بگوييم اين از شجاعت مثال زدني ثقفی بـوده، که کتاب خود را در اصفهان سنی زده نقل نکند، فقـط يك طرف قضيه را حل كرده ايم، ولي طرف ديگر قضيه، حـوزه علميـه اصـفهان اسـت كـه به راحتی اجازه داده باشند يك عالم شيعی فضاي علمي اصفهان را در اختيار خود بگيرد و مجلس درس حديث مثالب و مناقب داشته باشد!

از دیگران بزرگان شیعی در این دوره که شخصیتی فوق العاده و تأثیر گذار بوده است؛ مورخ بزرگ «ابن واضح یعقوبی» است.

نكتة دیگر اينكه چنين شهري با اين اشتهار به سنّي بودن و دوري از اهلبيت (عليهمالسلام) چگونه در برابر اين حركت فرهنگي معارض خـود، هـيچ عكـس العملـي در تـاريخ از آن گزارش نشده است؟! اینها مطالبی است که در مسئله صد در صد سنی آن هم سنی متعصب بودن مردم اصفهان باید ما را به تامل وا دارد.

دوره دوم: دوران غلبه بر حنبلی گری و تلاش در قالب تقیه، زمان تقریبی: قرن ۴ و ۵

ویژگی

حنابله جریانی تند رو می باشد که نه تنها شیعه بلکه فرقه های دیگر اهل سنت نیز در طول ناریخ از آنها آسیبهای جدی دیده است و به آتش کشیده شدن کتابخانه شیخ طوسی رحمه الله علیه در محله کرخ بغداد از جمله اقدامات ایشان است.

غالب فعالیتها در این دوران سخت در قالب تقیه بوده و با وجود شرایط خفقان موجود دست آورد های مهمی توسط علمای فعال در شهر اصفهان حاصل گردیده که غلبه بر حنبلی گری از جمله این دست آوردهاست که البته برای رسیدن به این مرحله فرقه های حنفی و شافعی در اصفهان نیز نقش ایفاء نموده اند.

تلاش های بزرگانی چون «صاحب بن عباد»، کاتب و وزیر دولت آل بویه ، «ابونعیم اصفهانی»، جد اعلای علامه مجلسی رحمه الله علیه، حسین بن عبدالله بن سینا، معروف به «ابو علی سینا»، پزشک و فیلسوف بزرگ، و دیگر بزرگان در این دوره شهره عام و خاص می باشد.

برخی آغاز فعالیتهای علمی شیعیان در اصفهان را اواخر قرن چهارم می دانند که علاءالدین کاکویه مدرسه ای با نام مدرسه علائی برای ابن سینا تأسیس کرد. مدرسۀ بزرگی که شیخ الرئیس ابو علی سینا در زمانی که در اصفهان بوده و وزارت علاء الدوله کاکویه را بعهده داشته در آن تدریس می نموده است ولی اکنون از آن مدرسه فقط گنبدی باقیمانده که امروزه در محله در دشت،بنام گنبد مدرس ابن سینا معروف است.

جستارهای وابسته

1. دوره سوم: دوران خفقان فکری و سیاسی: زمان تقریبی: قرن ۵ _ ۷
2. دوره چهارم: دوران بستر سازی فرهنگی: زمان تقریبی: قرن ۷ - ۱۰
3. دوره پنجم: دوران رشد و بالندگی: زمان تقریبی: قرن ۱۰ - ۱۱
4. دوره ششم: دوران مهاجرت: زمان تقریبی: قرن ۱۲
5. دوره هفتم: دوران رشد و افول مجدد: زمان تقریبی: قرن ۱۳ و ۱۴
6. دوره هشتم: دوران انقلاب اسلامی: زمان تقریبی: قرن ۱۵

منابع

• معینی، محسن، دانشنامه جهان اسلام: مقاله حوزه علمیه اصفهان، جلد ۱۴، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۳.
• موحد ابطحی، سید حجت، آشنایی با حوزه های علمیه شیعه در طول تاریخ، اصفهان: حوزه علمیه اصفهان، 1365.