این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
ابراهیم ثقفی کوفی
ابواسحاق ابراهیم ثقفی کوفی بن محمّد بن سعید بن هلال بن عاصم بن سعد بن مسعود ثقفی، از مشاهیر محدّثان و دانشمندان شیعه در قرن سوم هجری است.
زندگی نامه
ولادت و خاندان
تاریخ ولادت ثقفی در دست نیست، اما بنا بر روایت وی از اَبان بن عثمان بَجَلی و دیگر مشایخی که در دهه دوم قرن سوم درگذشته‌اند، احتمالاً در حدود ۲۰۰ق یا اواخر سده دوم به دنیا آمده است.
نیای اعلای ابواسحاق سعد بن مسعود ثقفی، عموی مختار ثقفی و از یاران امام علی(ع) بود که آن حضرت وی را والی مداین کرد. از جد او، سعید بن هلال، نیز در شمار اصحاب امام صادق(ع) یاد شده است.[۱]
ثقفی در کوفه به دنیا آمد. در همانجا رشد کرد و به شنیدن حدیث پرداخت و محضر برخی مشایخ این شهر را درک کرد. ثقفی در اوایل عمر زیدی مذهب بود و سپس به امامیه گروید.
سفرها
مهاجرت به اصفهان
وی بعدها از کوفه به اصفهان مهاجرت کرد. ازاین رو، ابن ندیم وی را اصفهانی خوانده است.[۲] روایت نجاشی و دیگران درباره سبب هجرت ثقفی به اصفهان، از پایداری او در اعتقاد به تشیع حکایت دارد. بنا بر این روایات، برخی از علمای کوفه، کتاب المعرفة را، که ثقفی در مناقب اهل بیت(ع) و مثالب دشمنان ایشان تألیف کرده بود، موافق تقیه ندانستند و از وی خواستند از نشر آن صرف نظر کند لیکن وی، که از صحت روایات خود در این کتاب مطمئن بود، سوگند خورد که این کتاب را در اصفهان، که گفته می‌شد دورترین شهر از آرا و عقاید شیعه است، نشر و روایت کند و چنین کرد.[۳]
جایگاه علمی
دیدگاه علما
ثقفی اگرچه زمان ائمه(ع) را درک کرده، مستقیماً از آنان حدیثی روایت نکرده، اما برخی از احادیث ائمه را به صورت مُرسَل روایت کرده است. رجالیان شیعه ثقفی را ستوده و از وی در شمار راویان موثق و معتمد یاد کرده‌اند. خویی قرار گرفتن نام او در اِسناد تفسیر قمی و در طریق روایی ابن قولویه را در دلالت بر وثاقت او کافی دانسته است. هرچند که برخی از علمای اهل سنّت، وی را به سبب شیعه بودن، «جرح» و حدیثش را ترک کرده‌اند، ابونُعَیم اصفهانی وی را از شیعیان غالی دانسته است. ابن ندیم نیز ثقفی را از علمای موثق می‌داند.[۴]
مشایخ
برخی از مشایخ ثقفی عبارتند از:[۵]
- اَبان بن عثمان بَجَلی کوفی (اَبانِ اَحمَر)، مورخ اخباری و از صحابه امام صادق و امام کاظم
- ابونُعیم فضل بن دُکَین؛
- اسماعیل بن ابان وَرّاق ازدی؛
- علی بن مُعلّی؛
- عبّاد بن یعقوب؛
- عباس بن بکّار.
راویان
از برجسته‌ترین راویان ثقفی، احمدبن محمدبن خالد برقی و صفّار قمی هستند. به جز این، ثقفی شاگردان و راویان بسیاری داشته است.
از جمله راویان تألیفات او عبارت‌اند از:[۶]
- عبدالرحمان بن ابراهیم مُسْتَمْلی
- احمدبن علویه اصفهانی معروف به ابن اَسوَد
- حسن بن علی بن عبدالکریم زعفرانی
- عباس بن سَری (سِندی)
- محمدبن زید رَطّاب.
آثار و فعالیتها
آثار
آثار تاریخی
- المبتدأ و السیرة و المغازی
- تاریخ ثقفی (مشتمل بر جزئیاتی درباره ظلمهایی که بر امام علی(ع) شده و نیز مثالب خلفا، ظاهراً در دسترس ابن طاووس بوده است.)[۷]
- اخبار زید بن علی
- اخبار کشته شدگان از اولاد ابی طالب (ع)،
- قیام حسین بن علی (ع)،
- مقتل الحسین (ع)،
- مقتل امیرالمؤمنین (ع)،
- الجمل،
- فدک،
- صفّین،
- حکمین،
- نهروان،
- ما نزل القرآن فی امیرالمؤمنین (ع)،
- المودّه فی ذوی القربی،
- الغارات (تنها اثر باقی مانده ثقفی است در آن حملات پراکنده و غافلگیرانه سرداران معاویه به مناطقی از قلمرو امام علی(ع) را گزارش کرده است. الغارات از کهن‌ترین متون تاریخی شیعه به‌حساب می‌آید. این کتاب حاوی مطالبی گزیده از زندگانی امیرالمؤمنین علی(ع)، حیات عملی، خطبه‌ها، نامه‌ها و سفارش‌های حضرت و نیز جنگ‌ها و کشمکش‌ها در زمان خلافت امام علی و پس از آن است. از آن‌جهت که در این اثر به غارت‌های معاویه در قلمرو امیرمؤمنان پرداخته شده، به الغارات شهرت یافته است. مؤلف در این اثر از راویان شیعه و سنی بهره برده است. این کتاب بارها به زبان فارسی ترجمه شده است.)
آثار روایی
- کتاب المعرفة، (این کتاب به طرق روایی مختلف در میان علمای شیعه تداول داشته تنها نقل قولهایی در برخی منابع دیده می‌شود از جمله طَبْرِسی در اِعلام الوَری حدیث پیامبراکرم(ص) را که روز غزوه خیبر در فضیلت علی(ع) فرمود، از آن روایت کرده است. به گفته ابن طاووس، که نسخه‌ای کهن و ظاهراً به خط مؤلف از المعرفة را در اختیار داشته، کتاب دارای چهار جزء و مشتمل بر احادیثی به روایت رجال اهل سنّت بوده است. وی قسمتهایی از این کتاب را درباره فضائل امام علی(ع) و اینکه پیامبر اکرم(ص) آن حضرت را امیرالمؤمنین نامید، نقل کرده است. ابن طاووس در کتابهای دیگر خود نیز از المعرفة استفاده کرده و مطالعه آن را به منزله کتابی مهم به فرزند خویش سفارش نموده است.[۸]
آثار فقهی
ثقفی را در زمره فقهای شیعه نیز به شمار آورده‌اند. فهرست آثار فقهی وی از این قرار است؛[۹]
- الجامع الکبیر فی الفقه،
- الجامع الصغیر
- جامع الفقه و الاحکام
- الحلال و الحرام، (ابن طاووس نسخه‌ای کهن از آن را در اختیار داشته و از آن نقل کرده است.) احتمالاً نام دیگر یکی از کتابهای پیشین بوده است.
پاره‌ای روایات فقهی ثقفی در کتب اربعه و دیگر منابع فقهی محفوظ مانده است.[۱۰]
فعالیت
تبلیغ شیعه
ثقفی در اصفهان به تبلیغ و ترویج تشیع پرداخت. گفته شده که گروهی از علمای شیعه در قم، از جمله احمد بن محمد برقی، به اصفهان نزد ثقفی رفتند و از او خواستند به قم نقل مکان کند، اما وی نپذیرفت و ظاهراً تا آخر عمر در اصفهان به سر برد و در ۲۸۳ در همانجا درگذشت.[۱۱]
وفات
وی در سال 280 (و یا سال 283ق) وفات یافت. [۱۲] [۱۳]
پانویس
- ↑ طوسی، رجال الطوسی، ص۲۰۵
- ↑ ابن ندیم، الفهرست، ص۲۷۹
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۲؛ صَفَدی، الوافی بالوفیات، ج ۶، ص۱۲۱.
- ↑ ابونُعَیم اصفهانی، ذکر اخبار اصفهان، ج ۱، ص۱۸۷ و ج ۲، ص۷، ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج ۱، ص۵۸؛ علامه حلّی، ص۴۹ـ۵۰؛ مجلسی، الوجیزة فی الرجال، ص۱۵؛ مازندرانی حائری، ج ۱، ص۱۹۶، به نقل از تعلیقة وحید بهبهانی.
- ↑ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۴۷، ابونُعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج ۱، ص۱۸۷؛ سمعانی، الانساب، ج ۱، ص۵۱۱.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۸؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۴ـ۱۵؛ ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج ۱، ص۱۰۳.
- ↑ ر.ک: ابن طاووس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج ۲، ص۲۱۱.
- ↑ ابن طاووس،کشف المحجة، ص۸۲، ۱۲۵.
- ↑ نجاشی، رجال، ص۱۷؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة، ص۱۳.
- ↑ ابو نعیم، ذکر اخبار اصفهان، ج1، ص19؛ ر.ک:کلینی، کافی، ج ۲، ص۱۷، ج ۳، ص۷۰، ج ۷، ص۲۶۲، ۴۲۸ـ۴۲۹؛ ابن بابویه، ج ۳، ص۱۹، ج ۴، ص۵۱۴؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۶، ص۵۴، ۱۵۷، ۲۹۰؛ شهید اول، ج ۴، ص۱۶۱
- ↑ ذهبی، حوادث و وفیات، ۲۸۱-۲۹۰، ص۱۱۲ـ۱۱۳؛ طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم، ص۱۳.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج 1 ، ص 131- 132.
- ↑ برگرفته از پایگاه ویکی شیعه، تاریخ دسترسی 28 آبان 1401.
منابع
- ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان، حیدرآباد، چاپ افست بیروت، ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
- ابن طاووس (علی بن موسی)، اقبال الاعمال، چاپ جواد قیومی اصفهانی، قم ۱۴۱۴-۱۴۱۵.
- ابن طاووس، کشف المحجة لثمرة المهجة، چاپ محمد حسون ، قم، ۱۳۷۵ ش.
- احمدبن عبداللّه ابونعیم، کتاب ذکر اخبار اصفهان، چاپ افست تهران، بی‌تا.
- محمدبن حسن طوسی، فهرست کتب الشیعة و اصولهم و اسماءالمصنفین و اصحاب الاصول ، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، قم، ۱۴۲۰.
- محمدباقربن محمدتقی مجلسی؛ الوجیزة فی الرجال، چاپ محمدکاظم رحمان ستایش، تهران، ۱۳۷۸ ش.
- احمدبن علی نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر به رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم، ۱۴۰۷.
- مهدوی، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- پایگاه ویکی شیعه