زینت السادات همایونی

زینت‌السادات علویه همایونی مشهور به بانو همایونی (۱۲۹۶-۱۳۹۵ش)، از نزدیک‌ترین شاگردان بانو امین اصفهانی بود.

وی نخستین دانشجوی زن دانشکده وعظ و تبلیغ تهران (دانشکده الهیات کنونی) بود که «مکتب فاطمه(س)» را به منظور ایجاد محیطی اختصاصی برای تحصیل زنان در علوم دینی پایه‌گذاری کرد. وی در سال ۱۳۸۸ش به ‌عنوان چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران انتخاب و در سال ۱۳۹۰ش در همایش «امینه امین» در اصفهان، از مقام او تجلیل شد. از بانو همایونی آثاری در زمینه علوم اسلامی و معارف اهل بیت منتشر شده است.

زندگی نامه

زینت‌السادات علویه همایونی، متخلص به علویه همایونی و مشهور به بانو همایونی، در سال ۱۲۹۶ش در اصفهان متولد شد. پدرش سید رحیم همایونی و مادرش سلطان‌آغا همایونی بود. سلطان‌آغا مادرخواندۀ همسرِ بانو امین بود که پس از فوت سید محمدتقی امین با سید رحیم ازدواج کرد.

زینت‌السادات دومین فرزند او بود؛ بانو همایونی با محمد فیض –پدر دکتر جواد فیض که در ایران به طبابت اطفال شهره است؛ ازدواج کرد. شخصیت‌هایی همچون رحیم ارباب، حسینعلی صدیقین و عطاءالله امامی از دوستان محمد فیض بودند و به خانۀ او رفت و آمد داشتند.

بانو امین و سلطان‌آغا از دوستان نزدیک یکدیگر بودند، به همین جهت زینت‌السادات از شاگردان ویژۀ بانو امین شد. او اولین شاگرد بانو امین بود و پنجاه سال شاگردی بانو امین را کرد. تدریس هر روز بعدازظهر در منزل بانو امین بود. منابع درسی، ابتدا قرآن بود و به مرور به دعای کمیل و بعد جامع المقدمات و صرف و نحو و تصریف و شرح حادی عشر رسید. بعد از آن هم بانو همایونی نزد بانو امین اسرارالحکم سبزواری را خواند. گفته شده است که ارتباط بانو امین و بانو همایونی به‌گونه‌ای بود که بانو همایونی حتی یک روز را هم نمی‌توانست بی‌درس و ملاقات استاد بگذراند و هنگام وفات بانو امین، تنها کسی که بر بالین او حاضر بود، بانو همایونی بوده است.

تحصیل و اساتید

زینت‌السادات همایونی تحصیلات ابتدایی را در منزل، نزد مادر آغاز کرد و ضمن تحصیل خانگی، هنرهای زنانۀ متداول در زمان خود را نیز فرا‌گرفت. در سال ۱۳۱۳ شمسی به شاگردی بانو امین پرداخت. او به جز تحصیل نزد بانو امین، ادبیات عرب و منطق را نزد حیدر علی محقق خواند. مدتی نیز نزد صدر کوپایی منطق و شرح منظومه ملاهادی سبزواری و کتاب مغنی و معالم و شرح لمعه خواند. او مدتی نیز نزد آیت‌الله نورالدین اشنی (قودجانی)اسفار اربعه ملاصدرا را خواند.

در سال ۱۳۴۳ش که همسر بانو همایونی فوت کرد، او به اصرار برادرش در امتحان طلاب در مدرسۀ سپهسالار شرکت کرد. گفته شده است در آن زمان جز بانو امین زن دیگری در حوزۀ علوم دینی وجود نداشت و تا آن روز هیچ زنی در آزمون مدرسه سپهسالار شرکت نکرده بود. امتحان در دو رشتۀ منقول و معقول برگزار می‌شد. از ۳۷۰ نفری که داوطلب شرکت در امتحان بودند، تنها پنج نفر در رشتۀ معقول ثبت‌نام کرده بودند. پاسخگویی به سوالات امتحان برای زینت السادات همایونی دشوار نبود. چون بیش از آنچه مورد انتظار بود آموخته بود.

او با وجود قبولی در این امتحان، در دانشکده وعظ و تبلیغ تهران (دانشکده الهیات کنونی) نیز ثبت‌نام کرد و در امتحان ورودی آن جا نیز پذیرفته شد. تا دو سال او تنها زنی بود که در میان طلاب مرد در کلاس‌ها شرکت می‌کرد. با این حال تحصیل او در دانشکده وعظ و تبلیغ نا تمام ماند.این به آن دلیل بود که تا آن زمان دانشکده هیچ زنی را پذیرش نکرده بود و بعد از پذیرش زینت السادات همایونی دیگر زنان نیز به دانشکده مراجعت کرده و خواستار تحصیل در آنجا بودند. در این میان نامه‌ای از مسئولین دانشگاه به دست زینت السادات همایونی رسید با این پیشنهاد که مابقی دوران تحصیل خود را در دانشکدۀ ادبیات دانشگاه اصفهان بگذارند. او هم که در تحصیل به دنبال مدرک نبود، از ادامۀ تحصیل در دانشگاه انصراف داد.

آثار

از زینت السادات همایونی آثار زیر منتشر شده است:

• ترجمۀ اربعین الهاشمیه اثر بانو امین

• زن مظهر خلاقیت‌ الله

ترجمۀ بخشی از اسرار‌الآیات ملاصدرا

• عشق ذوی القربی دربارۀ حضرت زهرا(س)

• نسیم ولایت دربارۀ حضرت علی(ع)

• زندگانی بانوی ایرانی دربارۀ بانو امین

• سفرنامه علویه همایونی که زندگینامه خودنوشت است.

فعالیت ها

تأسیس مکتب فاطمه(س) ایدۀ تاسیس مدرسه‌ای برای بانوان که در آن علوم دینی تدریس شود (یعنی همان حوزه علمیه بانوان) بعد از تجربۀ تحصیل در تهران به ذهن بانو همایونی رسید. او این ایده را با استادش بانو امین در میان گذاشت. ایدۀ تاسیس مدرسۀ علوم دینی بانوان با ایدۀ تاسیس دبیرستانی دخترانه که معلم مرد نداشته باشد، به هم پیوند خورد. بانو امین با ورقۀ اجتهاد خود برای هر دو مدرسه مجوز گرفت. مجوز مدرسۀ دینی بانوان با عنوان جواز تاسیس کلاس قرآن و رساله صادر شد. این نام به این دلیل بود که تا پیش از این مدرسه‌ای با این ماهیت سابقه نداشت.

دستور خرید خانه‌ای به عنوان محل مدرسه از جانب بانو امین صادر شد و امورات مربوط به آن به وکیل بانو امین، میرزا علی خان تابش و عروس‌ بانو امین، فروغ‌السادات سپرده شد. این گونه دبیرستان دخترانۀ امین و مکتب فاطمه(س) در سال تحصیلی ۴۵-۱۳۴۴ش تأسیس شدند. پس از آن بانو امین کلیۀ امور مربوط به مکتب را به بانو همایونی واگذار کرد. او نیز با الهام از برنامۀ درسی دانشکده الهیات دانشگاه تهران، برای مکتب فاطمه برنامۀ درسی نوشت. اساتید آن هم از میان شاگردان بانو امین انتخاب شدند و کار اولین حوزۀ علیمۀ بانوان با عنوان مکتب فاطمه با ۶۰ نفر بانویی که شوق آموختن علوم دینی داشتند، آغاز شد.

مطالب درسی مکتب در زمینۀ ادبیات عرب عبارت بودند از صرف و نحو و قرآن و دیگر مقدمات عربی؛ و در زمینۀ فارسی، املا و انشا، قرائت و دستور زبان فارسی؛ به ضمیمۀ زبان انگلیسی و تفسیر و اصول عقاید که خود بانو همایونی تدریس می‌کرد. بانو امین هم در مکتب تفسیر قرآن می‌گفتند.

به مرور ایدۀ تاسیس مدرسۀ دینی بانوان به دیگر شهرها هم رفت. خانم سالک، یکی از شاگردان مکتب فاطمه، در نجف‌آباد مکتب الزاهرا را تاسیس کرد. زهرا مظاهری، دختر حاج شیخ مرتضی مظاهری نجفی، از دیگر شاگردان مکتب فاطمه که بعد از ازدواج به قم مهاجرت کرده بود، در سال تحصیلی ۵۰-۱۳۴۹ش به تشویق مراجع قم، کلاس‌هایی برای بانوان دایر کرد که ثمرۀ آن تاسیس مکتب توحید بود که در سال ۱۳۵۴ش توسط علی قدوسی و برنامه‌ریزی خود ایشان، ایجاد شد. بعدها در سال ۱۳۶۵ش به فرمان امام خمینی مکاتب کوچک و پراکنده گرد هم آمدند و جامعة‌الزهرا تاسیس شد که مدتی هم بانو همایونی به عنوان استاد مدعو در آنجا تدریس می‌کرد.

بانو همایونی به جز مدیریت و تدریس در مکتب فاطمه، مسئولیت مدیریت دبستان نرجس -مدرسه‌ای ملی و دینی که فیروزیان تاسیس کرده بود- را هم بر عهده داشت. صاحب امتیاز و مدیرمسئول مدرسۀ گلستانیان نیز بود که خیلی زود از این سمت استعفا داد و ترجیح داد به کار ترجمه و تالیف بپردازد.

همایونی مدتی نیز برای تدریس به قم رفت و آمد داشت. او در سال تحصیلی ۶۸-۱۳۶۷ هر هفته، چهارشنبه‌ها برای تدریس به جامعة‌الزهرا می‌رفت و جمعه‌ها به اصفهان برمی‌گشت. ولی این دوره هم به دلیل کثرت اشتغالات و سختی‌های سفر تعطیل شد. در سال ۱۳۶۸ش بعد از فوت بانو امین در نامه‌ای خطاب به رئیس جمهور وقت آیت‌الله خامنه‌ای، تقاضای برگزاری کنگرۀ بزرگداشت بانو امین را مطرح کرد. اولین دورۀ این کنگره در سال ۱۳۷۱ش در اصفهان و دومین دورۀ آن در سال ۱۳۷۲ش در قم برگزار شد.

همایونی در سال ۱۳۷۱ش مکتب فاطمه را وقف کرد واز آن به بعد خانه‌نشینی اختیار کرده و به ترجمه و تالیف کتب پرداخت.

زینت السادات همایونی در سال ۱۳۸۸ش به عنوان چهره ماندگار جمهوری اسلامی ایران انتخاب شد. همچنین در سال ۱۳۹۰ در همایش امینه امین که در اصفهان برگزار شد، از مقام او تجلیل شد. آیت الله خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، در پیامی که برای این همایش ابلاغ کرده بود، بانو همایونی را از مفاخر جامعۀ زنان ایران اسلامی خواند.

بانو همایونی در ۱۳۵۵ش از جانب بانو امین اجازۀ روایت دریافت کرد.

وفات

بانو همایونی سرانجام پس از عمری مجاهدت و تلاش در مسیر علم و تقوا این بانوی فرهیخته در سن ۹۹ سالگی به علت کهولت سن در گذشت؛ و در تاریخ سحرگاه روز پنجشنبه ۱۰ تیرماه سال ۱۳۹۵ شمسی مطابق با ٢٤ رمضان سال ١٤٣٧ قمری دارفانی را وداع گفت.

شیفتگان دانش و معنویت روز شنبه دوازدهم تیرماه پیکر این علویه مهذب و عالمه وارسته را پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله مظاهری از مسجد سید اصفهان، تشییع و در امامزاده ابراهیم بن موسی علیه السلام معروف به شاهزاده ابراهیم واقع در خیابان آذر (ابوذر) اصفهان، کوچه امامزاده ابراهیم به خاک سپردند.

منبع

• مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان اصفهان، طلایه‌داران پارسایی(بانوان عالمه اصفهان از قرن اول هجری تا عصر حاضر)، قم: مرکز نشر هاجر، ۱۳۹۶.