سید حسن مدرس مطلق

مقبره میر سید حسن مدرس اصفهانی

میرسید حسن بن میر سیّد علی بن میر محمّد باقر حسینی میر محمّد صادقی بن میر اسماعیل بن میر سیّد ابوصالح بن میر عبدالرزّاق بن میر محمّد اسماعیل به میر سیّد ابوصالح حسینی اعرجی سمنانی، عالم کامل و فقیه محقق مدقق، جامع معقول و منقول و حاوی فروع و اصول ، معروف به مدرس، از بزرگان علمای امامیه ی قرن سیزدهم هجری، در سال 1210 ق. در اصفهان به دنیا آمد. پس از آموختن مقدمات علوم دینی و فقه و اصول فقه، از محضر اساتید برجسته عصر خویش از قبیل شریف العلمای مازندرانی و شیخ محمد حسن نجفی صاحب جواهر در نجف اشرف بهره برد. میر سید حسین مدرس، پس از فراغت از تحصیل، تدریس را در زادگاه خود آغاز کرد و به درجه ای از مقام علمی رسید که علما و دانش پژوهان علوم دینی، برای شرکت در کلاس درس او، به اصفهان می آمدند. ایشان در علوم فروع و اصول و جامع منقول و معقول برجسته بود.

زندگی‌نامه

میر سید حسن مدرس فرزند میر سید علی بن محمد باقر؛ عالم محقق جلیل، از اعاظم علما و محققین؛ در 1210 در اصفهان متولد شده، در اصفهان نزد پدر خود و دیگران کمی تحصیل نموده، بعداً در کربلا خدمت شریف العلماء (ملا محمد شریف بن حسن علی آملی مازندرانی متوفی در 1245) و در نجف نزد صاحب جواهر و حاجی کلباسی (قبل از معاودت به ایران) و عده ای دیگر تلمذ فرموده، پس از مراجعت به اصفهان نزد شیخ محمد تقی رازی، و شیخ محمد حسین صاحب فصول و آخوند ملا علی نوری تحصیل نموده، و با سید محمد حسن مجتهد هم درس و هم مباحثه بوده، و این رفاقت دوستی تا هنگام وفات برقرار بوده، و به موجب حدیث «الحبّ و البغض یتوارثان» در اولاد آنان تاکنون دوستی برقرار است.

در زمان حیات استاد خود حاجی کلباسی در اصفهان حوزه درس و بحث و افاده و استفاده تشکیل داده، و عده ای کثیر از فضلا و مجتهدین به درس او حاضر شده، و از نظر حسن تقریر و کثرت مطالب به «مدرّس» معروف گردید، و از اطراف و جوانب، طلاب رو بدو کردند و حوزه درس او در اصفهان بی نظیر گردید.

از آثار خیریه او بنای مسجدی زیبا و آبرومند در محلّه نو اصفهان است که به خاطر وفات مرحوم مدرس نیمه کاره ماند و رحیم خان بیگلر بیگی، مسجد را به پایان رسانده و مسجد به نام او به «مسجد رحیم خان» معروف شد.

رونق بخشیدن به حوزه علمیه اصفهان

حوزه اصفهان در عصر قاجار بزرگترین مرکز تدریس اصول فقه در ایران بود و سه تن از دامادهای شیخ جعفر کبیر کاشف الغطاء، یعنی سید صدرالدین عاملی، شیخ محمد تقی نجفی مسجدشاهی و شیخ محمد علی نجفی هزارجریبی و نیز برجسته ترین شاگردان او مانند حاجی کرباسی، سید شفتی و سید محمد مجاهد در این شهر به تدریس و تعلیم مشغول بوده اند.

در این دوره جایگاه حوزه اصفهان در فقه اجتهادی و دانش اصول فقه تا بدانجا رسید که به همت رادمردی مانند میر سید حسن مدرس اصفهانی این حوزه در این دوران به استقلال و خودکفایی رسید؛ بلکه طلاب و فضلای سایر حوزه ها و حتی عتبات عالیات را نیز به سوی خود کشانید. مسافرت برخی از علمای اصفهان در این دوره به عتبات عالیات نیز بیشتر برای کسب آگاهی از شیوه ها و سبک های مختلف فکری بوده است؛ برای نمونه فقیه مرجع نامی علامه میر سید محمد هاشم چهارسویی (۱۳۱۸) که در اصفهان از محضر بزرگانی مانند حاجی کرباسی، سید شفتی، سید صدرالدین عاملی و سید حسن مدرس بهره برده و در جوانی به درجه اجتهاد نایل شده بود، هنگامی که به نجف اشرف رفت و در درس شیخ مرتضی انصاری شرکت جست، استادش میر سید حسن مدرس را بر شیخ انصاری ترجیح می داد. همچنین میرزای شیرازی که هم درس و هم مباحثه مجتهد چهارسویی بود و سپس به نجف رفت، هنگامی که از او درباره مقایسه بین حوزه های نجف و اصفهان سؤال کردند، این گونه پاسخ داد که اگر سید مدرس به نجف بیاید از محضر او استفاده می شود.

اجازه روایت

اجازه آیت الله حاج میرزا زین العابدین خوانساری به رئیس الفقها و المجتهدین، آیت الله میر سید حسن مدرس اصفهانی، اجازه روایتی بوده است و صاحب مکارم الآثار در این باره حکایتی نقل کرده است به این مضمون که علامه مدرس اعتنایی به استجازه از مشایخ نداشته ولی چون شاگردان ایشان از آن بزرگوار اجازه روایت خواستند و او خود را بی اَسناد دید، از شاگرد فرزانه اش آیت الله میرزا محمدهاشم چهارسویی خواست تا از پدرش حاج میرزا زین العابدین برای او اجازه روایتی بگیرد و ایشان نیز با نهایت افتخار اجازه ای در روایت برای مدرس نوشته و ارسال داشت.

شاگردان مشهور

1- میرزا ابوالمعالی کلباسی

2- ملا محمد اصفهانی

3- ملا محمد باقر فشارکی

4- میرزا محمد حسن نجفی اصفهانی

5- میرزا محمد حسن شیرازی معروف

6- ملا حیدر اصفهانی

7- ملا شکر الله لواسانی

8- ملا علی اصغر خوسفی بیرجندی

9- ملا علی اصغر بن محمد حسن خوسفی بیرجندی (دو نفر می باشند)

10- حاج سید مهدی نحوی

11- میرزا محمد هاشم چهار سوقی.

تألیفات

1- اجازات کثیره جهت عده ای از علمای اعلام

2- اجوبه المسائل

3- جوامع الکلم، در اصول

4- رساله در عدالت

5- رساله در اصول جاریه در شک

6- رساله در برائت

7- رساله در قاعده لا ضرر

8- رساله در اصل صحت

9- رساله فارسیّه در عبادت

10- رساله دیگری در برائت

11- رساله عملیّه [= هدایه الطالبین]

12- شرح مختصر نافع (فقه استدلالی)

13- مناسک حج؛ و غیره.

وفات

مرحوم مدرس در روز 3 جمادی الثانیه سال 1273 در اصفهان وفات یافته، و در مقبره مخصوص جنب مسجد رحیم خان که بنیان آن از خود ایشان است، و رحیم خان بیگلر بیگی آن را تمام نموده است، مدفون گردید.

فرزندان

1- آقا میر محمد تقی.

2- آقا میر سید علی.

3- آقا سید محمد، فاضل و طالب علم بوده و در جوانی به سال 1280 وفات یافته، در مقبره پدر مدفون گردید.

منبع

برگرفته از: مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.