این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
محمدصالح مازندرانی
این نوشتار نیازمند ویرایش فنی یا ادبی می باشد. |
این مقاله در هیچ ردهٔ محتوایی قرار نگرفته است. لطفاً با افزودن چند رده کمک کنید تا این مقاله
در کنار سایر مقالههای مشابه فهرست شود. |
ابوالفضایل حسام‌الدّین آخوند ملّا محمّدصالح مازندرانی(درگذشت: ۱۰۸۱ق) فرزند احمد بن شمس‌الدین سروی مازندرانی معروف به ملا صالح مازندرانی ، عالم فاضل، فقیه محقّق و محدّث مدقّق، عابد زاهد متّقی و از اکابر علمای قرن یازدهم هجری و داماد مجلسی اول بود. او از محضر بزرگان بسیاری دانش آموخت و تألیفات متعددی دارد. یکی از مشهورترین آثار او شرح بر کتاب کافی است. مقبره او در مسجد جامع اصفهان در کنار مقبره استادش محمد تقی مجلسی قرار دارد.
زندگینامه
از تاریخ ولادت و هجرت او از زادگاهش به اصفهان اطلاع دقیقی در دست نیست. وی در مازندران به دنیا آمد و پدرش ملا احمد در نهایت فقر و تنگدستی بسر می‌برد. به همین دلیل ملا محمد صالح به اصفهان هجرت کرد و در اصفهان در نهایت فقر و فاقه به سر می برد. وی در یکی از مدارس موقوفه آنجا سکنی گزید و چون بر اساس وقف‌نامه آن مدرسه، به طلاب بر حسب درجه علمی آنان شهریه پرداخت می‌شد.
او دوران ابتدایی تحصیل را به سختی گذراند، امّا با همت و پشتکار به تحصیل پرداخت تا اینکه با رشد علمی و شرکت در محضر درس ملّا عبداللّه شوشتری و فرزندش ملّا حسنعلی شوشتری، شیخ بهائی و ملا محمدتقی (مجلسی اول:متوفای ۱۰۷۰ق) بر همه هم‌درسان خود برتری پیدا کرد و خود عالمی جامع و فقیهی مبرّز گردید. وی او عمر را به زهد و قناعت گذرانیده و از مقام و منصب دوری گزیده و به انزوا زندگی کرده و به تحقیق و تألیف و تدریس مشغول بوده است.[۱]
ملا محمدصالح که مورد توجه استاد واقع شده بود ، به افتخار دامادی استادش مجلسی اوّل نائل شد و با دختر او به نام آمنه بیگم، که در علوم فقهی به حد کمال رسیده بود، ازدواج کرد.[۲][۳]
از این ازدواج، فرزندان عالم و فاضلی متولد شدند؛ از جمله شش فرزند پسر به نام‌های: شیخ محمد حسین، شیخ محمد سعید ملخص به اشرف، شیخ محمد هادی، ملا نورالدین محمد، ملا حسین‌علی و شیخ ملا عبدالباقی گردید. یکی از دخترانش همسر ملّا محمّد اکمل اصفهانی و مادر آقا محمّد باقر وحید بهبهانی است.[۴]
محمدعلی مدرس تبریزی درباره او در ریحانة الأدب نوشته:
«عالمی است عامل فاضل کامل عابد محقق مدقق حاوی فروع و اصول، جامع معقول و منقول، دارای اخلاق فاضله [۵]و صفات حمیده کامله، بسیار جلیل القدر، به حسام الدین ملقب.»[۶]
همچنین سید محسن امین نیز درباره او در کتاب أعیان الشیعة گفته:
«از مشاهیر علما و بزرگان حدیث و داماد مجلسی اول»
در امل الآمل و ریاض العلماء نیز درباره او چنین آمده است:
«فاضل عالم محقق که دارای کتاب خوب شرح الکافی، و شرح الفقیه و شرح المعالم و حاشیه شرح اللمعة و غیر اینها.»
خاندان
از ویژگی‌های خاندان ملا صالح مازندرانی این است که فضلا و علمای این خاندان منحصر به مردان نیست، بلکه زنان عالمه و فاضله نیز، در این خاندان زیادند.
- اولین زن عالمه و فاضله، همسر محمد صالح مازندرانی و دختر شیخ محمد تقی مجلسی (مجلسی اول)، آمنه بیگم یا آمنه خاتون است. از سال تولد و وفات او اطلاع دقیقی در دست نیست. در أعیان الشیعة درباره او اینطور آمده است: «عالمه فاضله فقیهه محدثه محققه أدیبه شاعره از بزرگان فصاحت و بلاغت و ورع که زهد شدیدی داشت.[۷]. و دارای تألیفاتی مثل شرح بر الفیه ابن مالک، شرح بر شواهد سیوطی، مجموعه مسائل فقهیه و دیوان شعر است.[۸]
- یکی دیگر از زنان عالمه این خاندان، دختر شیخ محمد صالح مازندرانی است. در مستدرکات أعیان درباره او اینطور مینویسد: «عالمه فقیه نویسنده از بزرگان زنان عصر خویش»[۹]
- از دیگر بانوان این خاندان، زینب بیگم دختر محمد سعید بن محمد صالح مازندرانی است. در مستدرکات أعیان اینطور آمده است: «زنده در سال ۱۱۲۹ ق، عالمه عارفه فاضله أدیبه.» و دختر زینب بیگم، آمنه بیگم نیز از زنان فاضله و جلیله این خاندان است.[۱۰]
نکته‌ای که قابل ذکر است اینکه دختر نورالدین محمد بن محمد صالح مازندرانی با آقا محمد اکمل اصفهانی ازدواج کرده و حاصل این ازدواج محمد باقر بن محمد اکمل، معروف به وحید بهبهانی است. بنابراین محمد باقر، مجلسی دوم(متوفای ۱۱۱۰ق) صاحب بحارالأنوار، دایی پدر بزرگ مادری وحید بهبهانی است نه دایی خود او، آن چنانکه به اشتباه در بعضی از کتب تراجم نوشته شده و محمد صالح مازندرانی جد مادری وحید بهبهانی است.
از طرف دیگر، سید ابوالمعالی کبیر طباطبایی، که عالمی فقیه، عابد و زاهد بوده، با دختر محمد صالح مازندرانی ازدواج کرده که یکی از فرزندان آنان ابوالمعالی صغیر بوده که پدر سیدعلی صاحب ریاض و جد سید محمد مجاهد صاحب مناهل و مفاتیح است.
اساتید
از جمله اساتید او عبارتند از:
- ملا عبدالله بن محسن تستری (متوفای ۱۰۲۱ق)
- ملا حسنعلی بن عبدالله تستری
- ملا محمد تقی، مجلسی اول (متوفای ۱۰۷۰ق)
- شیخ بهائی، بهاءالدین محمد بن حسین بن عبدالصمد(متوفای ۱۰۳۰ق)
همچنین از شاگردان او فقط به ملا محمد حسین بن حیدر علی تستری اشاره شده است.
آثار
وی را تألیفات چندی است که دلالت بر عُلُومّ مقام علمی و احاطه و جامعیّت او می کند.
شیخ محمد صالح کتاب شرح معالم را در دوران جوانی خود نوشته و کتاب حاشیه بر معالم را در اواخر عمرش تدوین کرده است.[۱۱]
کتاب اصول کافی و روضة الکافی تألیف ثقة الإسلام محمد بن یعقوب کلینی (متوفای ۳۲۸ق) را به طور کامل شرح زده و در آن اعتراضات زیادی بر شرح صدرالمتألهین وارد کرده است. ایشان بر بعضی از قسمت‌های فروع کافی نیز شرح زده است. در الذریعة آمده است: «خرج منه شرح کتاب العقل و الجهل و التوحید و الحجة و الإیمان و الکفر و الدعاء و الزکاة و الصوم و الخمس و جمیع کتاب الروضة».[۱۲]
- شرح اصول کافی که بهترین و کامل ترین تألیفات وی به شمار می رود و در آن از افراط و تفریط اجتناب نموده و اعتراضاتی بر شرح آخوند ملّا صدرا دارد. کتاب در 12 جلد با تعلیقات عالم جلیل حاج میرزا ابوالحسن شعرانی طهرانی به چاپ رسیده است.
- الدائر السائر
- شرح زبدة الأصول ؛ تألیف: شیخ بهائی و آن شرح مزجی است. نسخه به شماره 4292 در کتابخانه مجلس شورای ملّی ایران موجود است.[۱۳]و نسخه های دیگری از آن در کتابخانه مدرسه امام بروجردی در نجف و کتابخانه مدرسه مروی طهران موجود است.[۱۴]
- شرح المعالم
- حاشیه بر معالم که با «حاشیه معالم» خلیفه سلطان (سلطان العلماء) یک جا به چاپ رسیده است.
- شرح من لا یحضره الفقیه
- حاشیة علی شرح اللمعة
- شرح روضة الکافی که در سال 1311ق در هامش «روضه کافی» به چاپ رسیده است.
- شرح قصیدة البردة، این قصیده مشهور است به «الکواکب الدریة فی مدح خیر البریة»، و شاید مراد شرح «المقصورة الدریدیة» باشد. که نسخه آن به شماره 887 در کتابخانه آیت اللّه مرعشی در قم و نسخه ای هم در کتابخانه آیت اللّه روضاتی در اصفهان موجود است و در آخر شرح به نام مؤلّف تصریح شده است.[۱۵]
- حاشیه بر شرح مختصر الأصول عضدی
- شرح القصیدة الدریدیة
- «شرح بر فروع کافی»، حاجی نوری در خاتمه «مستدرک الوسائل» می نویسد: امیر حامد حسین لکهنویی به من نوشته اند که من به مجلدی از شرح ملّا صالح بر «فروع کافی» مطلع شدم و ملاحظه نمودم. بنابراین باید مجلّدات «شرح فروع کافی» ملّا صالح مفقود شده باشد.[۱۶]
وفات
ملا محمد صالح بن احمد مازندرانی در ۱۰۸۱ق به نقل روضات الجنات و أعیان الشیعة، یا ۱۰۸۶ق به نقل جامع الرواة درگذشت. وی در کنار مقبره علامه مجلسی اول ( بقعه خاندان مجلسی ) در کنار مسجد جامع اصفهان مدفون گردید.[۱۷] در برخی منابع متاخر تاریخ وفات وی ۱۳ محرم سال ۱۰۸۰ هجری ثبت شده است.[۱۸]
محمّد قاسم تبریزی عباس آبادی متخلّص به «زاهد» این مرثیه را در واقعه فوت او سروده که بر سنگ لوح قبر او منقور بوده است:[۱۹]
| آه و افسوس و فغان و فریاد | افضل و اعلم و امجد شده فوت | |
| یعنی آخوند ملّا محمّد صالح | کز همه بود سرآمد، شده فوت | |
| او مَلَک بود عجب نیست اگر | گویمش روح مُجرّد شده فوت | |
| جُست تاریخ وفاتش «زاهد» که | کی آن ذات مؤیّد شده فوت | |
| هاتفی گفت بتاریخ که: | «آه صالح دین محمّد شده فوت» |
پانویس
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، ص 482.
- ↑ قمی، فوائد الرضویه، ۱۳۸۵ش، ص ۵۴۳ و ۵۴۴.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۲.
- ↑ امل الآمل، ج2، ص276؛ جامع الروّاه، ج2، ص131؛ وقایع السنین و الاعوام، ص533؛ رجال اصفهان یا تذکره القبور، ص127؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، صص 723-725؛ زندگینامه علّامه مجلسی، ج2، صص 334-339؛ مزارات اصفهان، ص37؛ روضات الجنات، ج4، ص115؛ فیض قدسی، صص 208-211؛ مرآت الاحوال جهان نما، ج1، صص 127-130؛ فوائد الرضویه، صص 542-545؛ ریحانه الادب، ج5، صص 146-148؛ لباب الالقاب، ص90؛ قصص العلماء، (چاپ 1380ش)، صص 220-222؛ تلامذه العلّامه المجلسی، صص 163 و 164؛ علّامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، صص 317-322؛ رجال اصفهان (دکتر کتابی)، ج1، صص 20-25؛ الاصفهان (رجال و مشاهیر)، صص 469-471؛ الذریعه، ج6، صص 207 و 131 و ج13، صص 297 و 300 و ج14، ص27.
- ↑ زندگینامه علاّمه مجلسی، ج ۲، ص ۳۲۴.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانة الأدب، ج ۵، ص ۱۴۶.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۱۸ق، ج ۴، ص ۸.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۱۸ق، ج ۴، ص ۸.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۱۸ق، ج ۵، ص ۲۱۸.
- ↑ امین، مستدرکات أعیان الشیعة، ۱۴۱۸ق، ج ۵، ص ۲۲۰.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات، ج ۴، ص ۱۱۹.
- ↑ تهرانی، الذریعة ج ۱۴ ص ۲۷.
- ↑ فهرست مجلس، ج11، ص302.
- ↑ فهرست مروی، ص157؛ دلیل المخطوطات، ج1، ص22.
- ↑ فهرست مرعشی، ج3، ص83؛ فهرست کتب خطی کتابخانه های اصفهان، ج1، صص 388-392.
- ↑ فهرست سپهسالار، ج1، ص259.
- ↑ مازندرانی، شرح الکافی، ۱۳۸۲ق، ج۱، ص۲.
- ↑ حائری، روزشمار قمری، ۱۳۸۱ش، ص۱۳.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، صص 484-481.
منابع
برگرفته از: امین عاملی، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۱۸ق.
برگرفته از: مدرس، میرزا محمد علی، ریحانة الادب ج۱، انتشارات خیام، چاپ سوم، ۱۳۶۹ش.
برگرفته از: افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، قم، خیام.
برگرفته از: خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات فی احوال العلماء و السادات، قم، اسماعیلیان.
برگرفته از: قمی، عباس، الفوائد الرضویة، تحقیق: ناصر باقری بیدهندی، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵ش.
برگرفته از: تهرانی، آقابزرگ، الذریعه، بیروت، دارالاضواء.
برگرفته از: حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمل، تحقیق سید احمد حسینی، بغداد، مکتبة الأندلس.
برگرفته از: امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت، دارالتعارف، ۱۴۲۱ق.
برگرفته از: مازندرانی، محمد صالح بن احمد، شرح الکافی، تهران، المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ق.
برگرفته از: مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386 .