آمنه بیگم مجلسی

بانو آمنه بیگم یا آمنه خاتون(درگذشت قرن ۱۲ق) از زنان عالِم شیعه در دوره صفوی، دختر ملامحمد تقی مجلسی معروف به مجلسی اول (۱۰۰۳ ۱۰۷۰ ق)، خواهر علامه مجلسی و همسر ملاصالح مازندرانی (درگذشت ۱۰۸۱ق) بود.

زندگی‌نامه

آمنه بیگم مجلسی یا آمنه‌خاتون دختر محمدتقی مجلسی و خواهر علامه مجلسی بوده است. نیز در بین زنان خاندان مجلسی از دو نفر به عنوان «بنت المجلسی» یاد شده یکی ایشان است و دیگری دختر برادر آمنه بیگم یعنی فرزند ملا عزیز الله می‌باشد. نویسندگان او را شناخته شده به علم و فضل در زمان خود دانسته‌اند. از جمله عبدالله افندی نویسنده کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء که تقریباً هم‌عصر آمنه بیگم است او را صاحب فضل، علم و تقوا معرفی می‌کند.

ولادت

از زمان ولادت آمنه بیگم اطلاعی در دست نیست.

خاندان

پدر وی محمد تقی مجلسی مشهور به استاد الاستناد و صاحب تألیفات و شاگردان بسیار است. شوهروی ملامحمد صالح مازندرانی (متوفی ۱۰۸۶ ق) است. مادرش دختر صدرالدین محمد حسینی عاشوری قمی بوده است. شوهر آمنه بیگم نیز از دانشمندان فعال و نامور عصر خود بوده است. وی را مردی خود ساخته و زحمت کش معرفی کرده اند.

تحصییلات

پدر این مرد او را از سن یازده سالگی بر آن داشت که چون تهیدست است خود آینده خود را در دست گیرد. پس محمد صالح به اصفهان میآید و با استعداد و پشتکار مداوم پس از طی دروس مقدماتی به بالاترین سطوح علمی دست یافته در حوزه درس ملا محمد تقی مجلسی نیز بر دیگران رجحان مییابد ترقیات وی در تحصیل او را بیش از دیگران به استاد نزدیک میکند تا جایی که به شرف دامادی او و همسری دختر دانشمندش آمنه بیگم نائل می گردد.

فرزندان

آمنه‌خاتون به پیشنهاد پدرش با ملاصالح مازندرانی ازدواج کرد. ملاصالح شاگرد مجلسی اول بود و بعدها کتاب‌های بسیاری از جمله شرح بر الکافی را نوشت. آمنه‌خاتون و ملاصالح شش پسر داشتند که همه اهل علم بوده‌اند. همچنین یک یا دو دختر نیز داشته‌اند. وحید بهبهانی و آیت‌الله بروجردی از نسل آمنه بیگم و ملاصالح مازندرانی بوده‌اند. پسران آمنه بیگم عبارت اند از:

• علامه آقا محمد هادی مترجم قرآن مجید و شارح في حديث و كافيه نحو و غیرآنها از کتب و رسایل
• عارف کامل و شاعر ادیب آقا محمد سعید متخلص به اشرف
• فاضل مقدس آقانورالدین محمد
• فاضل عارف آقا حسنعلی
• ملامحمد حسین
• ملاعبدالباقی

زکیه از دختران این بانو است که پیرامون شخصیت او مطالبی در این تألیف آمده است. از اولاد دختری آمنه بیگم نیز تعداد کثیری مجتهد جامع الشرايط و مرجع تقليد، فقيه، فیلسوف، محدث، مفسر اصولی و رجالی و غیره بوجود آمده است که بعضی از آنها در شمار بزرگترین مراجع شیعه و اعاظم فقهای آن بوده اند.

جایگاه علمی

آمنه‌خاتون در فقه و حدیث شاگرد پدرش مجلسی اول و برادرش علامه مجلسی بود.

آثار و فعالیت ها

وی در جمع آوری اخبار بعضی از مجلدات «بحار الانوار» برادرش مجلسی دوم به وی كمك كرده است. بعدها نیز شوهرش با همه علم و فضلی که داشت در حل بعضی از مسائل علمی با وی مباحثه و مذاکره نموده است. همچنین نقل شده که ملاصالح مازندرانی در حل برخی عبارات کتاب قواعد الاحکام علامه حلی با او مشورت می‌کرده است. از او آثار مکتوبی نیز نقل شده است:

• شرح بر الفیه ابن‌مالک
• شرح بر شواهد سیوطی
• مجموعه مسائل فقهی
• دیوان شعر

وفات

منابع به سال ولادت و وفات او اشاره نکرده‌اند، اما با این حال، وفات او را در قرن ۱۲ قمری دانسته‌اند. برخی کتب گویا به استناد به یکدیگر محل دفن این بانو را در تخت فولاد اصفهان نوشته و عنوان کرده اند که بعضی از اشعار آمنه بیگم نیز بر روی قبرش نوشته شده اند، لیکن مرحوم مصلح الدین مهدوی که در باب خاندان مجلسی تتبعات بسیاری انجام داده است مینویسد

در تخت فولاد قبر صاحب عنوان آمنه بیگم) معروف نیست بلکه مظنون آن است که قبر مشارالیها و خواهرانش در بقعه یا حوالی بقعه مجلسی در جنب مسجد جامع اصفهان است و با توجه به وجود مقابر خاندان مجلسی و برخی وابستگان به آنان در جوار این مسجد این موضوع صحیح تر به نظر می رسد.

منابع

• افندی، عبدالله بن عیسی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، محقق: احمد حسینی اشکوری، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی،۱۴۳۱ق.
• امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، بیروت،‌ دار التعارف للمطبوعات، ۱۴۰۶ق.
• امین، سید حسن، مستدرکات اعیان الشیعة، بیروت،‌ دار التعارف،‌ ۱۴۰۸ق.
• بانوان عالمه و آثار آنها، قم، مرکز مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران، ۱۳۷۹ش.
• ریاحی،‌ محمدحسین،‌ «نقش بانوان شیعه اصفهان در فرهنگ و تمدن ایران و اسلام»، مجله بانوان شیعه، شماره۱۰، زمستان ۱۳۸۵ش.
• مازندرانی، محمدصالح بن احمد، شرح الکافی، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، المکتبة الإسلامیة، ۱۳۸۲ق.
• موسوعة مؤلفی الامامیة، قم،‌ مجمع الفکر الإسلامی، ۱۴۲۸ق.
• هاشمی،‌ محمدقاسم، «گوهری از خاندان مجلسی»، مجله فرهنگ اصفهان، شماره ۵ و۶، بهار و تابستان ۱۳۷۶ش.
• مدیریت حوزه‌های علمیه خواهران استان اصفهان، طلایه‌داران پارسایی(بانوان عالمه اصفهان از قرن اول هجری تا عصر حاضر)، قم: مرکز نشر هاجر، ۱۳۹۶.