عبدالله بن حسین شوشتری

عزّالدین عبدالله بن حسین شوشتری، عالم فاضل محقّق مدقّق مجتهد بارع، عابد زاهد، از اکابر علماء و مجتهدین قرن یازدهم هجری است که به درخواست شاه عباس در اصفهان ساکن شد.

زندگینامه

ظاهرا در اواسط قرن دهم هجری در شوشتر متولّد گردیده و جهت تکمیل تحصیلات به عراق عرب مهاجرت نموده و مدت 30 سال در نجف و کربلا اقامت داشته و در خدمت اساتید آن سامان به مقامات عالیه علم و ایقان رسیده و از اساتید خود اجازه دریافت نموده است.

از اساتید و مشایخ اجازه او در کتب فقط چهار نفر را نام می برند از این قرار: مولی احمد مقدس اردبیلی، شیخ جمال الدّین احمد بن نعمت الله معروف به «ابن خاتون عاملی» و پدرش شیخ نعمت الله بن علی بن احمد بن محمّد بن خاتون و شیخ ابوالبرکات واعظ اصفهانی.

سپس به ایران مهاجرت نموده و چندین سال در مشهد مقدس مجاورت اختیار کرد و چون صیت علم و دانش او به گوش شاه عباس رسید، شاه از او تقاضا کرد که در اصفهان ساکن شود.

در حدود 1006ق به اصفهان آمده و تا آخر عمر خود، در این شهر به نشر معارف اسلامی اشتغال داشت و در برخی از مسافرت های شاه عباس به مشهد همراه بوده و در تعمیرات بقعه منوّره رضویّه نظارت و سرپرستی کرده است.

قبل از ورود ملاّ عبدالله شوشتری در اصفهان تعداد طلبه این شهر در داخل و خارج به پنجاه نفر نمی رسید لکن پس از مهاجرت او به این شهر و توجّه نمودنش به امور طلاّب و تدریس آن، طالبان علم و دانش از اطراف و اکناف به دور شمع وجود او پروانه وار جمع شده و در هنگام مرگ متجاوز از هزار نفر طالب علم در این شهر وجود داشته است.

شاه عباس جهت او مدرسه ای عالی در اوّل بازار بزرگ اصفهان بنا نمود که عالم مزبور در آنجا به تدریس علوم اسلامی مشغول بوده و در شبستان آن اقامه جماعت نماید.

مرحوم شوشتری در طول 14 سال که در اصفهان تدریس می فرمود، عدّه ای کثیر در نزد او تلمّذ کرده و به مقامات عالیه علم رسیده اند که از آن جمله است: ملاّ محمّدتقی مجلسی، ملاّ حسنعلی (فرزندش) ، قاضی عبدالمؤمن، ملاّ لطف الله میسی عاملی، ملاّ شریف الدّین محمّد رویدشتی اصفهانی، میرزا رفیع الدّین محمّد نائینی، شیخ محمود جزائری، سیّد مصطفی تفریشی.

درباره او نقل شده است که هیچ یک از نوافل او ترک نمی شد و مقیّد به اداء نماز در اوّل وقت بوده و بیشتر روزها را روزه داشته و لباس و خوراکش درنهایت سادگی و اختصار بوده است. به طوری که در بیشتر مواقع خوراک او غیر از غذاهای گوشتی بوده است.

آثار

کتب زیر از تألیفات صاحب عنوان است:

1. «اربعون حدیثا» که نسخه ای از آن به شماره 5/140 در مدرسه «جعفریه زهان قائن» موجود است.
2. «تعلیقه بر استبصار»
3. «جامع الفوائد» در تکمیل «شرح القواعد» تألیف نورالدّین علی محقّق کرکی که آن را در شرح «قواعد» علاّمه حلّی نوشته است. این کتاب در 7 جلد تنظیم شده و مؤلف در اوائل ذیحجه 1004ق از نوشتن آن فراغت یافته است. نسخه های متعددی از این کتاب در کتابخانه ها وجود دارد از جمله نسخه ای به خط کرمعلی بن محمّدتقی اصفهانی در سال 1085ق که در کتابخانه شیخ مشکور نجفی در نجف موجود بوده است. نسخه ای به خط محمّدیوسف در سال 1014ق به شماره 13418 در کتابخانه آستان قدس رضوی در مشهد مقدس موجود است. نسخه دیگری از «جامع الفوائد» به شماره 2968 در کتابخانه ملّی ملک در تهران وجود دارد.
4. «حاشیه شرح ارشاد علاّمه» که مؤلّف ریاض العلماء در اوایل قرن دوازدهم هجری نسخه ای از آن را دیده بود که شامل کتاب الاجاره تا آخر حدود بوده است.
5. «حاشیه بر الفیه» شهید که نسخه های متعددی از آن در دست است از جمله: نسخه ای که در سال 1007ق در کربلا کتابت شده و به شماره 2/2694 در کتابخانه مرکز احیاء میراث اسلامی در قم وجود دارد. نسخه دیگری به خط جان محمّد که در سال 1008ق کتابت شده، به شماره 2375 در کتابخانه آستان قدس رضوی وجود دارد. همچنین نسخه ای به خط ابوالبرکات بن عنایة الله حسینی به شماره 1/4968 در کتابخانه آیت الله مرعشی در قم وجود دارد. 
6. «حاشیه بر شرح مختصر عضدی»
7. «حاشیه بر رجال ابن داود» که نسخه ای از آن در کتابخانه شیخ محمّدعلی قمی در کربلا وجود دارد.
8.  «رساله در وجوب عینی نماز جمعه» به فارسی که یکی از شاگردان ملاّ عبدالله شوشتری به نام مولی عمادالدّین بن یونس در رساله اش مطالبی از آن را آورده و معرّب ساخته است. نسخه ای به خط میرزا بیگ که در سال 1093ق کتابت شده است، به شماره 7055 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.
9.  «شرح بر الفیه شهید» که غیر از «حاشیه بر الفیه» است. و نسخه ای از آن نزد میرزا عبدالرّزاق واعظ همدانی موجود بوده است.
10. «شرح تهذیب» شیخ طوسی که شیخ نعمت الله جزایری شوشتری در «شرح تهذیب» خود، مطالبی از آن نقل کرده است.
11. «مقالة فی اصول الدّین» به فارسی، که در آن به بیان اصول عقاید و فروع دین پرداخته و حدیث «من عرف نفسه فقد عرف ربه» را شرح کرده است. نسخه ای از آن به خط شیخ عبدالوحید بن نعمت الله دیلمی که در سال 1025ق کتابت شده است، در کتابخانه علاّمه جلیل سیّد حسن صدر موجود بوده است.
12. «واجبات» به فارسی، که در رساله عملیه ملاّ عبدالله شوشتری در طهارت و صلاة و صوم و حج و زکات و خمس» است. و در سال 1017ق تألیف شده است. نسخه ای از این کتاب در کتابخانه علاّمه جلیل سیّد حسن صدر و نسخه دیگری به خط شاه محمود زنگی عجمی، به شماره 2436 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است. همچنین نسخه ای از این کتاب به خط محمّدحسن بن محمّدمؤمن که در اواسط ربیع الاوّل 1122ق کتابت شده است. در کتابخانه الزهراء (سلام الله علیها) اصفهان نگهداری می شود.
13. «جواز التنفّل ممن علیه الفریضة»
14. «جواز الفائتة وقت الحاضرة»
15. «الجهر و الاخفات»
16. «خواصّ القرآن»
17. «رسالة فی ادخال قول _ علی ولی الله _ فی الشهادة»
18. «رساله فی الاستبراء بالبول»
19. «رسالة فی انّ النّذر یتعلّق بالمباح أم لا؟»
20. «رسالة فی تطوع الصوم لمن علیه فریضة»
21. «رسالة فی التّکبیر و التّهلیل قبل الخطبة فی صلاة الاستسقاء»
22. «رسالة فی تملک الأجیر الاُجرة بالعقد»
23. «رسالة فی طلاق الرّجعی»
24. «رسالة فی الغسل»
25. «رسالة فی المکعب»
26. «رسالة فی کفایة الإصبع الواحدة فی مسح الرأس و الرّجلین»
27. رسالة فی الوصیة بالحج الواجب»

از میان کتاب ها و رساله های فوق، از شماره 13 تا 27 در مجموعه ای در کتابخانه شیخ فتح الله شریعت اصفهانی در نجف اشرف نگهداری می شده است.

این مجموعه که در سال 1068ق کتابت شده است را بدر جهان خانم از بانوان دربار صفویّه در سال 1108ق وقف نموده و علاّمه ملاّ محمّدباقر مجلسی را متولّی وقف قرار داده است.

وفات

جناب ملاّ عبدالله در 24 محرم 1021ق مریض شده و در بستر خوابید و در شب جمعه 26 محرم (نزدیک به صبح) وفات یافت. جنازه او را به مسجد جامع عتیق برده و با آب چاه غسل دادند و میر محمّدباقر داماد بر او نماز خواند سپس جنازه را به امامزاده اسماعیل برده و امانت دفن کردند و پس از یک سال جنازه را که هیچ تغییری نکرده بود به کربلا نقل نموده و در آن ارض اقدس دفن نمودند.

ملاّ محمود جزائری از شاگردان او این عبارت عربی را برای ماده تاریخ او گفته است: «مات مجتهد الزّمن». همچنین شخص دیگری گفته است: «حیف از مقتدای ایران حیف» .

منبع

• مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.