این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
محمدباقر مجلسی
علامه ملا محمدباقر مجلسی (1037ق-1110) فرزند محمدتقی، مشهور به علامه مجلسی یا مجلسی دوم، عالم فاضل و محقق کامل و متکلم جامع، مجدّد مذهب شیعه در قرن یازدهم هجری است. وی از علماء و اکابر، فقهاء و محدّثین و مدرسین شیعه بودو اهتمام زیادی برای گردآوری احادیث منقول از معصومین علیهم السلام داشت و در این راه از تمام توان خود و شاگردان و دوستانش استفاده کرد و مجموعه ای عظیم که در نوع خود دائره المعارف بزرگ حديث بوده را تألیف نمودو خدمت بزرگی به تمدن اسلام نموده است.
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
زندگی نامه
ولادت
علامه محمد باقرمجلسى، در سال 1037ق، در اصفهان چشم به جهان گشود.
خاندان
وی در خاندانى رشد و نمو كرد كه از نيمه قرن پنجم هجرى به تشيع در ميان مردم مشهور بودند و بسيارى از افراد اين خانواده در قرن دهم و يازدهم از دانشمندان معروف زمان به شمار مى رفتند.
پدربزرگ وی ملا مقصود، از دانشمندان با تقوا و از مروجين مذهب تشيع بود. وى به خاطر كلام زيبا و اشعار دلنشين و رفتار و گفتار نيكو در محافل و مجالس به (مجلسى ) لقب يافت و خاندان عاليقدر آنان نيز بدين نام شهرت يافتند.
پدرش محمد تقى مجلسى، از شاگردان بزرگ شيخ بهايى و در علوم اسلامى از سرآمدان روزگار خود به شمار مى رفت . وى داراى تاليفات بسيارى از جمله احياء الاحاديث فى شرح تهذيب الحديث است. مادرش دختر صدر الدين محمد عاشورى، خود از پرورش يافتگان خاندان علم و فضيلت بود.
تحصیلات
وی درس و بحث را در چهار سالگى نزد پدر آغاز كرد. نبوغ سرشار او به حدى بود، كه در چهارده سالگى از فيلسوف بزرگ اسلام ملاصدرا اجازه روايت گرفت و سپس در حضور استادانى چون علامه حسنعلى شوشترى ، اميرمحمد مومن استر آبادى ، ميرزاى جزايرى ، شيخ حر عاملى ، ملا محسن استر آبادى ، ملا محسن فيض كاشانى ، ملا صالح مازندرانى ، از افكار و عقايد و انديشه هاى مختلف آنان بهره جست و در اندک زمانى بر دانشهاى صرف و نحو، معانى و بيان ، لغت و رياضى ، تاريخ و فلسفه حديث و رجال ، درايه و اصول و فقه و كلام احاطه كامل پيدا كرد.
اساتيد
وی نزد علماء و فقهای عالیقدر به تحصیل پرداخته و از برخی از آنان اجازه دریافت نموده است که عبارتند از:
- قاضی ابواشرف اصفهانی
- ملا محمد تقی مجلسی
- شیخ حسن بن شیخ زین الدّین عاملی معروف به شیخ حسن صغير
- ملا حسنعلی شوشتری
- قاضی امیرحسین
- سید حسین بن سید حیدر بن قمر حسینی کَرَکی
- ملا خليل قزوینی
- میرزا رفيعا نائینی
- ملا محمد شریف رویدشتی
- ملا محمد صالح مازندرانی
- ملا محمدطاهر قمی
- سید علی خان مدنی شیرازی
- سید شرف الدين علی طباطبائی شولستانی نجفی
- سید نورالدين على موسوی عاملی
- شیخ علی بن محمد بن حسن بن شهید ثانی معروف به «سبط شهید»
- شيخ فخرالدین طُریحی نجفی
- میر فیض الله طباطبائی قهپائی
- میر محمد قاسم طباطبائی قهپائی
- ملا محمد محسن فيض کاشانی
- ملّا محمد محسن استرآبادی
- ملا صدرای شیرازی
- ملا محمد عاملی حرفوشی
- ملا میرزا محمد شیروانی
- شیخ محمد حرّ عاملی
- سید محمد (معروف به سید میرزا جزائری)
- میر سید محمد مؤمن حسینی استرآبادی
شاگردان
در کتاب زندگینامه علامه مجلسی شرح حال ۱۸۶ نفر از آنان را ذکر شده است.
برخی از شاگردان وی عبارتند از:
- مولى ابراهيم جيلانى
- مولى محمد ابراهيم بواناتى
- ميرزا ابراهيم حسينى نيشابورى
- ابوالبركات بن محمد اسماعيل خادم مشهدى
- مولى ابوالبقاء
- ابواشرف اصفهانى
- مولى محمد باقر جزى
- ملا محمد باقر لاهيجى
- شيخ بهاء الدين كاشى
- مولى محمد تقى رازى
- ميرزا محمد تقى الماسى
- مولى حبيب الله نصرآبادى
- ملا حسين تفرشى
- محمد رضا اردبيلى
- محمد طاهر اصفهانى
- عبدالحسين مازندرانى
- سيد عزيزالله جزائرى
- ملا محمد كاظم شوشترى
- شيخ بهاء الدين محمد جيلى
- مولى محمود طبسى
- محمدیوسف فزوینی[۱]
جایگاه
جایگاه علمی
وی كه در مدرسه ملا عبدالله به اقامه نماز و تدريس اشتغال داشت بعد از رحلت پدرش، در مسجد جامع اصفهان به اقامه نماز و درس دادن مشغول شد. در کلاس درس او بيش از هزار طلبه حضور داشتند. سيد نعمت الله جزايرى كه نامى ترين شاگرد اوست ، مى گويد:
"با آنكه در سن جوانى به سر مى برد چنان در علوم تتبع كرده بود كه احدى از علماى زمانش به آن نرسيده بودند. هنگامى كه در مسجد جامع اصفهان مردم را موعظه مى كرد هيچ كس فصيح تر و خوش كلام تر از او نديدم،حديثى كه شب مطالعه مى كردم چون صبح از او مى شنيدم چنان بيان مى كرد كه گويى هرگز آن را نشنيده ام ، تواضع و بزرگ منشى او چنان بود كه بسيارى از بزرگان حوزه براى نشان دادن ارادت خود به او و شناساندن ارزش علامه به طلاب جوان گاهى به پاى درس ايشان حاضر مى شدند.شيخ محمد فاضل، با اينكه مجلس درس و مباحثه داشت، به حوزه درس علامه حاضر مى شد و عملا به طلاب درس تواضع مى آموخت و علامه نيز در مقابل به شاگردانش اظهار مى داشت استفاده او از من كمتر از استفاده من از اوست بلكه استفاده من از او بيشتر است ."
جایگاه سیاسی
علامه مجلسى قهرمان عرصه سياست است اما به موجب كينه ورزى و عناد مستشرقان و روشنفكران غربزده همچنان مظلوم تاريخ سياست است . وی پس از فوت مرحوم ملا محمدباقر سبزوارى در سال 1090 هجرى به منصب شيخ الاسلامى دست يافت و در اين مسند خدمات بسيارى را در مقوله هاى گوناگون سياسى و اجتماعى به ايران و تشيع نمود. بزرگترين كار علامه مجلسى در صحنه سياست كه به نفع تشيع و مكتب آن ختم شد مبارزه با صوفيان بود. علامه مجلسى در دواير دولتى و همچنين نظامهاى مختلف ادارى از قدرت آنها كاست. او در خصوص اين گروه كه فقط در اصفهان بيست و يک تكيه و خانقاه و زاويه داشتند، در رساله اعتقادات مى نويسد:
"اينک من به طور اجمال براى شما مى نويسم و بيان مى كنم چيزهايى را كه براى خودم از اصول مذهب به وسيله اخبار كثيره متواتره ظاهر شده است تا گمراه نشويد و به خدعه ها و فريب ها و غرورهاى صوفيه فريب داده نشويد و حجت خدا را بر شما تمام مى كنم ."
علامه علاوه بر مبارزه با صوفيان با كشيشان دربار، بيگانگان ، نمايندگان موسسات و شركتهاى غربى به مبارزه با بت پرستان پرداخت .
سیره عبادی
علامه مجلسی در اصفهان امام جمعه و شیخ الاسلام بود و تمام عمر شریفش به درس و بحث و ترویج دین و تألیف کتب احادیث و اخبار آل محمد عليهم السلام، اجرای حدود و احکام و امر به معروف و نهی از منکر، احقاق حقوق مردم، دفع شر ظلمه، قلع و قمع بدعت های صوفیه و غیره گذشت.
آثار
تأليفات علامه مجلسی از لحاظ کثرت و جامعیت و تنوع کم نظیر است. او با ترجمه کتابهای فقهی و حدیثی به فارسی روان برای مردم فارسی زبان، سهم عمده ای در ترویج معارف شیعه داشت و تعداد بسیار زیاد نسخه های خطی از تألیفات او و چاپ های زیاد از کتابهای او تأثیر فوق العاده او را بر پیروان مذهب شیعه اماميه نشان می دهد.
وی ضمن نگاشتن شرح بر اصول كافى و تهذيب ، از شرح من لايحضره الفقيه كه پدرش بر آن شرحى نگاشته بود، خوددارى كرد و يكى از شاگردانش را به نوشتن شرح استبصار تشويق نمود. وى طلاب را كه مدتها از روايات و احاديث جدا بودند به مطالعه و تحقيق در روايات تشويق كرد و براى حفظ و نگهدارى كتب اربعه از گزند حوادث روزگار و تحويل دادن آنها به نسل فردا بدون هيچ گونه كم و كاستى و تحريف، اعلام كرد که اگر هر يک از طلاب كتب اربعه را بنويسد، به دريافت يك اجازه از او نايل خواهند شد. طلاب با شوق تمام به نوشتن كتب اربعه پرداختند و نسخه ها را نزد علامه مى بردند و او با خط خود در پشت نسخه هاى آنها اجازه آنان را مى نوشت .
مرحوم مهدوی ۱۹۹ کتاب و رساله از علامه مجلسی را در کتاب زندگینامه علامه مجلسی معرفی کرده و محل نگهداری، سال تألیف، سال کتابت و سال چاپ و موضوع آنها را ذکر کرده است.[۲]
کتابهای زیر از تألیفات علامه مجلسی است:
- بحارالانوار
- حليه المتقین
- مرآه العقول
- عين الحياه
- حق الیقین
- مشکوه الانوار
- جلاء العيون
- تحقه الرائر
- ربيع الاسابيع
- زاد المعاد
- مقباس المصابیح
- حياه القلوب
- ملاذ الاخبار فى شرح التهذيب
- شرح اربعين
- الوجيزه فى الرجال
- الفوائد الطريقه فى شرح الصحيفه السجاديه
- رساله الاوزان
- المسائل الهنديه
- رساله اعتقادات (750 سطر است و در يك شب نگاشته شده است .)
- رساله فى الشكوك
- مقياس المصابيح
- رساله در شکوک
- رساله ديات
- رساله در اوقات
- رساله در جفر
- رساله در بهشت و دوزخ
- رساله اختيارات ايام
- ترجمه عهدنامه اميرالمومنين (ع ) به مالك اشتر
- مشكوه الانوار در آداب قرائت قرآن و دعا
- شرح هاى دعاى جوشن كبير
- رساله در رجعت رساله در آداب نماز
- رساله در زكوه و بيش از 30 رساله ديگر در مسائل مختلف و ترجمه دعاها و كتابهايى مختصر در عقايد و احكام .
فعالیت ها
وی تلاش همه جانبه اى براى به دست آوردن آثار تشيع آغاز كرد به گونه اى كه او در اين تلاش وسيع دويست اصل و منبع مكتوب از اصول چهارصدگانه معتبر شيعه را به دست آورد و نفيس ترين كتابخانه تشيع را گرد آورد. حتى در زمانى كه به علامه خبر دادند كه نسخه كتاب مدينه العلم در يكى از كتابخانه هاى يمن به چشم خورده است، اين مطلب را با شاه در ميان گذاشت . شاه سفيرانى را با هداياى فراوان و گرانبها نزد پادشاه يمن روانه آن كشور كرد و از او كتاب مدينه العلم را درخواست نمود اما هيچ گاه آن كتاب به دلايل نامعلوم به دست علامه نرسيد. علامه در ادامه كارهاى فكرى - فرهنگى خود بسيارى از كتب گذشتگان را كه علما در مسائل گوناگون نگاشته بودند احيا كرد و طلاب را به نسخه بردارى از آنها تشويق و ترغيب نمود و كتابهايى كه غبار غربت آنها را فرا گرفته و كسى آن را نمى شناخت و مطالعه نمى كرد با دستخط مباركش در زير آن مى نوشت كه اين كتاب غريب مانده و كسى آن را نمى خواند.
او در مسير احياى علوم اهل بيت عليه السلام، راه استادش فيض را در پيش گرفت و با رها كردن علوم عقلى با كوله بارى از تعبد به سوى نورى که از روايات و احاديث مى تابيد شتافت و و در اولين قدم كتب اربعه را به صحنه درس و بحث كشاند . [۳]
وفات
وی سرانجام در روز ۲۷ رمضان المبارک سال ۱۱۱۰ق وفات یافت و در مسجد جامع اصفهان جنب مزار پدر بزرگوار خود مدفون گردید. قبرش از همان زمان وفات تا امروز مورد توجه عموم مردم خصوصا مؤمنین و مقدّسین بوده و مردم به وسیله آن از خداوند حاجت می طلبند.
درباره وفات او اشعار و ماده تاریخ های فراوانی سروده شده که بهترین آنها این بیت است:
| ماه رمضان چو بیست و هفتش کم شد | تاریخ وفات باقر اعلم شد.[۴] |
پانویس
- ↑ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم، گلشن ابرار، ج1، ص404.
- ↑ مهدوی، زندگینامه علامه مجلسی، ج2؛ دوانی،علامه مجلسی بزرگمرد علم و دین؛ طارمی، علامه مجلسى؛ ابراهیم زاده،علامه مجلسی مردی از فردا؛ خراسانی،کارنامه علامه مجلسی؛ درگاهی، کتابشناسی علامه مجلسی؛مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج۱، صص۳۱۸_ ۳۱۵؛ گزی، رجال اصفهان یا تذکره القبور، صص۱۲۹ _ ۱۲۱؛ مهدوی، مزارات اصفهان، صص۳۳ و ۳۶؛ جابری، تاریخ اصفهان ، صص ۳۰۹ و ۳۱۰؛ کرمانشاهی، مرآت الاحوال جهان نما، ج۱، صص ۱۱۵-۱۱۲؛ حزین، تاریخ و سفرنامه حزين، صص ۱۵۹ و ۲۹۹؛ تنکابنی، قصص العلماء، صص ۲۱۹-۲۱۰؛ تنکابنی، تذکره العلماء، صص ۱۶۴- ۱۵۹؛ حر عاملی، أمل الآمل، ج۲، ص۲۴۸؛ خوانساری،روضات الجنات، ج۲، ص۱۱۴؛ ایزد گشسب، شمس التواریخ، ص۱۳؛ مهدوی، الاعلام، ج6، ص۴۸؛ تهرانی،الذریعه: مجلدات مختلف.
- ↑ پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم، گلشن ابرار، ج1، ص413.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج۲، ص۶۶.
منابع
- مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- پژوهشکده تبلیغ و مطالعات اسلامی باقرالعلوم، گلشن ابرار، ج، قم:معروف، چاپ سوم، 1385.