میرزا محمدهاشم چهارسوقی

سید محمدهاشم خوانساری چهارسوقی، (۱۳۱۸-۱۲۳۵ ق) از فحول علم و خرد در ابعاد و ساحتهای ­مختلف­ علوم اسلامی در قرن ۱۳ قمری و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری بود. سید محمدباقر خوانسارى مؤلف «روضات الجنات»، برادر بزرگتر اوست.

میرزا محمدهاشم چهارسوقی

زندگی‌نامه

ولادت

سید محمدهاشم فرزند میرزا زین العابدین خوانساری، در ۱۲۳۵ هجری قمری در خوانسار به دنیا آمد.

خاندان

خاندان خوانساری یکی از خاندان‌های شیعی در ایران است که نسب آنها به امام کاظم (ع) می‌رسد. پدرش استاد و هدایتگر فکری و عملی سید محمدهاشم بود. این دانشمند اهل معرفت از خاندان معروف روضاتی و دارای هفت برادر بود که جملگی اهل علم و اجتهاد و از بزرگان خطه اصفهان و همگی جزء فحول علوم و معارف اسلامی بودند. از جمله این برادران می توان به میرزا محمدباقر خوانساری صاحب کتاب معروف روضات الجنات اشاره نمود.

تحصیلات

سید محمدهاشم خوانساری پس از مدتى از زادگاه خویش، براى کسب تحصیل به اصفهان آمد. بعد از پدر که استاد اعظم او و مرشد و هدایتگرش بود، می توان به اساتید دیگر این مرد بزرگ اشاره کرد و از برادرش سید محمدباقر خوانساری نام برد و نیز از سید صدرالدین عاملی اصفهانی و آقا شیخ محمدابراهیم کرباسی که دامان پرمهر و فکر فروزنده و خرمن اندیشه های ناب و تابناک خویش را محلی برای پرورش علمی و عملی این شخصیت برجسته و بزرگوار قرار دادند.

آیت الله خوانساری چهارسوقی در سال ۱۲۷۴ هجری قمری به نجف اشرف هجرت نمود و چند سالی را در این خطه عالم پرور نزد شیخ مرتضی انصاری به تحصیل و تهذیب گذراند.

در نجف، میرزای بزرگ سید محمدحسن شیرازی هم بحث و رفیق علمی او بود و سالهای حضور در نجف موقعیتی شد برای هرچه پر بار تر شدن درخت معرفت او از خوان پر کرامت علوم و معارف اسلامی. حافظه مثال زدنی و فوق العاده در کنار استعداد عجیب و قابل توجه و علاوه بر این تسلط بر ابواب فقهی مختلف و تبحر در علوم و معارف گوناگون از آیت الله خوانساری چهارسوقی عالمی ذوفنون و متخصصی هوشمند ساخت که بتواند با ذهنی منتظم و فهمی متشکل از مجموعه علوم اسلامی، اندیشه ای کامل و خردی جامع فراهم آورده و به عالمی ذوابعاد تبدیل شود.

شاگردان

آیت الله خوانساری چهارسوقی در بازگشت به ایران به اصفهان رفت و رحل اقامت افکند و کرسی تدریس و تحقیق و تعامل با مردم و درمانگری دردهای معنوی و ایمانی و اعتقادی برپا کرد.

از جمله شاگردان وی نیز می‌توان به بزرگانی زیر اشاره نمود:

1. سیدمحمدکاظم طباطبائی یزدی(صاحب عروةالوثقی)
2. شیخ الشریعه اصفهانی
3. شیخ محمدهادی تهرانی
4. سید ابوتراب خوانساری

جایگاه

جایگاه علمی

علامه میرزا محمدهاشم چهارسوقی از مشایخ روایی آیت اللّه ثقه الاسلام که در اجازه به فرزند خود از او چنین یاد کرده است:

السیّد الجلیل النبیل والمجتهد الکامل، الشاعر الادیب، الفقیه الاصولی، المتفنّن فی المعقول والمنقول، هاشم المشکلات وحلال المعضلات، مولانا وسیّدنا السید آقا میر محمّد هاشم الخونساری الاصل والاصفهانی المسکن والنجفی المدفن. له مصنّفات فی الفقه والاصول نظماً ونثراً وتحقیقات فی المنقول والمعقول، الحافظ لمسائل الفقه وادلّتها واحادیثها ورواتها، عدیم المثال فی عصره وکان آبائه من مشایخ الاجازه واجلاء المعروفین بین مشایخ الاجازه.

آثار

آیت الله خوانساری آثاری در فقه، حدیث، اصول، کلام، رجال و فلسفه دارد، از جمله:

• رسالة الذّبیحیه؛ نخستین اثر فقهی او دربارۀ حکم ذبایح اهل کتاب است که آن را به توصیۀ استادش، صدرالدین عاملی تألیف کرد.
• احکام الایمان؛ رساله عملیه او به فارسی است که احکام عبادات تا آخر روزه را در بردارد. وی این رساله را به درخواست ناصرالدین شاه نوشت.
• حاشیه بر ریاض المسائل
• شرح الدرة النجفیة محمدمهدی بحرالعلوم.
• الاستصحاب
• حاشیه بر معالم الدین حسن بن زین الدین عاملی
• شرح زبدة الاصول شیخ بهائی.
• مبانی الاصول؛ به نظر او بسیاری از مباحث اصول در منابع اصولی، طولانی و بی‌فایده بود، از این رو در صدد برآمد اثری فشرده و جامع دربارۀ اصول اجتهادی و اصول عملی بنگارد.
• اصول آل الرسول؛ در آن مجموعه‌ای از احادیث امامان شیعه را دربارۀ قواعد فقهی و اصول فقه گرد آورده و به ترتیب مباحث اصولی تنظیم کرده است. شیخ انصاری اتمام این کتاب را به وی توصیه کرده بود.
• رساله‌ای دربارۀ اعتبار کتاب فقه الرضا منسوب به امام رضا(ع) است. میرزا هاشم در این رساله صحت انتساب را به امام رضا(ع) نپذیرفته است.
• اثر رجالی دیگر خوانساری دربارۀ اعتبار و وثاقت ابو بصیر مرادی است.
• حلّ العسیر فی حلّ العصیر
• اربعون حدیثاً، دیگر اثر حدیثی خوانساری است که آن را تألیف و شرح کرده است.
• شرح مشیخة الفقیه
• اجازاتی برای برخی علما از جمله میرزا ابوالهدی کلباسی
• دو اثر رجالی الفوائد الرجالیة و الفلاحة که دومی خلاصۀ دو کتاب نفائس الفنون و ازهار الجنان است.
• میزان الانساب، خوانساری در ۱۲۹۹ آن را در شرح حال امامزاده‌های معتبر در اصفهان نگاشت.
• حاشیه بر الاسفار الاربعة صدرالدین شیرازی که با نام تنبیه الحکماء الابرار شناخته می‌شود. از اشعار اوست:

رسید کارد چو بر استخوان آل پیمبر (ص)

نشست زینب مظلومه با یزید برابر

وفات

مرحوم آیت الله سید محمدهاشم چهارسوقی سرانجام در مسیر سفر به بیت الله الحرام، که قصد داشت ابتدا به زیارت عتبات عالیات برود، در نجف اشرف بیمار گشت و در سال ۱۳۱۸ قمری، جان به جان آفرین تسلیم نمود و در وادی السلام به خاک سپرده شد.

منبع

• سایت خبرگزاری حوزه.
• انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج۲، ص۲۲۵.
• ویکی شیعه.