این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
محمدصادق بن محمد اردستانی
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
ملّا محمّد صادق اردستانی(۱۰۵۴ق-۱۱۳۴ق) فرزند حاج محمّدقاسم بن حاج محمد مهدی بن مولانا پیر کمال الدّین محمّد بن مولانا پیر جمال الدّین محمّد(معروف به پیر جمالی اردستانی)، حکیم متألّه، فیلسوف و عارف زاهد از فلاسفه و عرفای بزرگ اصفهان در قرن یازدهم و دوازدهم هجری بود.
زندگی‌نامه
ولادت
از تولّد و تحصیلات او اطلاعی در دست نیست. مرحوم رفیعی مهرآبادی تولّد او را حدود سال 1054ق تعیین کرده که حدس و گمان است و مستند به منبعی نیست.[۱]
خاندان
پدرانش اغلب اهل فضل و کمال و از جمله عرفا و متصوفه بوده‌اند.[۲]
فرزندانش حاج محمّد ابراهیم، ملّا محمّد طاهر و ملّا محمّد شفیع نیز از فضلاء قرن دوازدهم هجری به شمار می روند و اعقاب او نیز اغلب از علماء، شعراء و فضلای روزگار خویش بوده اند.[۳]
اساتید
وی پس از طی مراحل مقدماتی در محل تولدش اردستان راهی اصفهان گردید و در آنجا بویژه در حوزه حکمت و فلسفه از استادانی مانند میرفندرسکی، ملا رجبعلی تبریزی، ملا محسن فیض کاشانی، محقق لاهیجی و شیخ حسین تنکابنی بهره برد.[۴]
وی در علوم عقلی و نقلی، وحید عصر خود به شمار می رفت.[۵]
شاگردان
برخی از شاگردان اردستانی عبارتند از:
- میرمحمدعلی تجريد
- ملاحمزه گیلانی
- آقا محمد صادق تفرشی
- محمد صالح بن سعید خلخالی
- شیخ محمد علی حزین لاهیجی
- میرزا محمد تقی الماسی
- ملا اسماعیل خواجویی
- سید قطب الدين محمد حسین نیریزی
- ملامحمد نعیم طالقانی
- رحيم بن يونس دماوندی[۶]
سیره‌ی اخلاقی
وی در ویژگی‌های معنوی سرآمد بود؛ به طوری که در زهد و ورع و اعراض از مشتهیات نفسانی و توجه به حق، یگانه روزگار و از عرفا و اهل ریاضت بوده است.[۷]
التزام اردستانی به سنن و آداب شرع به حدی بود که جمعی او را سلمان و اباذر دوران نامیده اند و در آثارش کوچکترین لغزش (به زعم اهل ظاهر) دیده نمی شود.[۸]
جایگاه
جایگاه علمی
به لحاظ فلسفی، ملا صادق از طرفداران فلسفه مشاء بود و مطالعه آثار و رسایل وی بخوبی نشان از این طرز فکر وی دارد. مهمتر آن که استاد وی حکیم ملا رجبعلی تبریزی بود که این فرد قویترین مکتب فلسفی اصفهان را تا سقوط صفویه در مقابل پیروان اندیشه ملاصدرا ایجاد کرده بود. مشی فلسفی حکیم تبریزی و شاگردانش که تا آخر عصر صفویه تفکر غالب فلسفی حاکم بر حوزه‌های علمی بود، فلسفه مشاء بود.[۹]
شیخ محمد علی حزین لاهیجی در تاریخ و سفرنامه اش درباره آشنایی خود با اردستانی و استفاده از وی آورده است:
« پس به خدمت سلطان المحققین، افضل الحکماء الراسخین، المولی الاعظم و الحبرالاعلم، مظهر المعارف و الحقایق، مکمل علوم السوالف و اللواحق، محیی الحکمۀ، ابوالفضائل، مولانا محمد صادق اردستانی علیه الرحمه که از متوطنین اصفهان [بود] و به تدریس زمره ای از ازکیای افاضل می‌پرداخت، رسیده، به استفاده مشغول شدم. وی از اساطین حکما بود و قرنها باید که مثل او کسی از میان دانشمندان برخیزد. به من عاطفتی بی پایان داشت و در خدمتش کتب مشهوره و غیر مشهوره حکمیه نظریه و عملیه بسیار خوانده‌ام و حق آن فیلسوف کامل بر من زیاده از استادان دیگر است و تا هنگام رحلت استفاده من از خدمت ایشان منقطع نشد».[۱۰]
آثار
برخی آثار بر جای مانده از وی عبارتند از:
- «رساله جعلیه صادقیه» در معنی جعل و ایجاد در فلسفه، که در شوال 1121ق نوشته شده و در اختیار آقای سیّد حسین شهشهانی بوده[۱۱] و به ضمیمه رساله کوتاه دیگری در جعل از اردستانی در کتاب آتشکده اردستان به طبع رسیده است. رساله دیگری که آن نیز در باب « جعل » است و استخراج از مجموعه ای است به خط احمد بن علی محمد رشتی گیلانی، از طلاب مدرسه نیم آورد اصفهان در تاریخ ( 1219- 1220ق ) که در کتابخانه مرحوم سید محمد علی نیماد فتوحی موجود و بعد از فوتش به آقای مشکوۀ، استاد دانشگاه فروخته شده است.
- «حکمت صادقیّه» تقریرات درس فلسفه ملّا صادق اردستانی است که شاگردش ملّا حمزه گیلانی آن را جمع آوری و مدوّن ساخته و به این نام نامیده است. [۱۲]این رساله موجود در کتابخانه ملی، مشتمل بر بیست و نه فصل در مباحث نفس است که از قوای خاص نفس نباتی که مظهر اولین طلیعه حیات است شروع و به تحقیق در نحوه حقیقت نفس ختم می‌شود.
- «رساله در تفسیر آیه نور»
- «رساله تباشیر» در عرفان
- «حواشی بر شفا» که آقا حسین بن جمال الدین محمد خوانساری آن را در حواشی خود بر شفا نقل کرده است.
- رساله حکمت صادقیه
- رساله در وحدت وجود به زبان عربی که در کتابخانه مدرسه آخوند در همدان نگهداری می شود.
- گفتاری به فارسی در پنج صفحه در مبدأ و معاد که در کتابخانه آستان قدس رضوی است.
- اختیارات الایام والساعة بالفارسیه، یا «نیک و بد روزگار».
- کتاب «کلید بهشت» را برخی از او و برخی از ملّا رجبعلی تبریزی دانسته اند امّا در تحقیقات اخیر علّامه مفضال حاج سیّد محمّد علی روضاتی معلوم شده که متعلّق به حکیم محمّد سعید قمی است.[۱۳]
وفات
او سرانجام در سال 1134ق در اصفهان وفات یافته و در سمت جنوب شرقی پل خواجو، بر روی سکویی دفن شده و در موقع تعریض خیابان، به تخت فولاد منتقل شده و مقابل تکیه کازرونی و در کنار قبر ناصر علی گلکار اصفهانی مدفون شد.
در زمان قدیم مزار او به مزار آخوند پلویی شهرت داشته و عوام اصفهان را این عقیده بوده که خواندن فاتحه بر قبر او باعث می شود که به زودی پلو نصیب آنان شود. اما صحیح آن است که مزار سابق اردستانی به خاطر مجاورت با پُل خواجو، به مزار آخوند پُلی و سپس آخوند پلویی معروف بوده است.[۱۴][۱۵]
پانویس
- ↑ رفیعی مهرآبادی، آتشکده اردستان، ج2، ص315.
- ↑ شفیعی اردستانی، مولانا محمدصادق اردستانی، ص2؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، صص383-382؛ رفیعی مهرآبادی، آتشکده اردستان، ج2، ص315.
- ↑ رفیعی مهرآبادی، آتشکده اردستان، ص318.
- ↑ صدوقی سها، تاریخ حکماء و عرفا متاخرین صدر المتالهین، ص۲۷.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج1، صص160- ۱۵۶.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، طبقات اعلام الشیعه، صص360-359؛ رفیعی مهرآبادی، آتشکده اردستان، ج2، صص317-314؛ خلیل بنارسی، صحف ابراهیم، ص92؛ شفیعی اردستانی، مولانا محمدصادق اردستانی، صص11-10.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ص ۳۸۳.
- ↑ آشتیانی، منتخباتی از آثار حکمای ایران، ج۴، صص4-3.
- ↑ کرباسی زاده، فاضل سراب و رویارویی مدرسه ملارجبعلی تبریزی با مدرسه ملاصدرا، ص387.
- ↑ حزین لاهیجی، تاریخ و سفرنامه حزین، صص192-191؛ کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، ص253.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج11، ص164.
- ↑ آقابزرگ تهرانی، الکواکب المنتشره، صص360-359؛ اعتمادالسلطنه، چهل سال تاریخ ایران (المآثر و الآثار)، ج1، صص285-284؛ معلم حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج4، ص1221؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، ص190.
- ↑ روضاتی، دومین دوگفتار، صص43-31.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، ص722؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج1، ص104؛ تفضلی، فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص516؛ دوانی، علّامه مجلسی بزرگمرد علم و دین، صص 486-488 و 236-238؛ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، ص176.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، صص460-458.
منابع
- مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج1، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.