این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
سید محمد نجم‌الواعظین موسوی خواجویی
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
سيد محمد نجم‌الواعظين موسوى خواجویی ( متوفی 1347ق) معروف به نجم‌الحکما فرزند سید محمدجواد مسائلی حسینی، عالم فاضل ، دانشمند ادیب ، شاعری ماهر و از واعظان و منبریان برجسته اصفهان در قرن چهاردهم قمری است.
زندگی نامه
ولادت
سید محمد نجم الواعظین در اصفهان در محله تلواسکان دیده به جهان گشود. از تاریخ ولادتش آگاهی نداریم اما نزد پدر و مادر دوران کودکی را پشت سر گذراند.
خاندان
پدرش، سید محمدجواد مسائلی حسینی، از فضلا و امام جماعت مسجد تلواسکان بوده که در سال ١٣٤٠ق وفات یافت و در تکیه جهانگیرخان قشقایی مدفون است.
جدش سید محمد آذربایجانی خویی معروف بـه سيد محمد ترک، از بزرگان اهل علم و تقوی و از اکابر علمای اصفهان به شمار میرفته است. وی مورد اعتماد فضلا ،دانشمندان پرهیزکاران و خواص بوده و مدتی در مسجد شاه به نماز جماعت اشتغال داشته است.
سید محمد ترک معروف به حاج آقا مجتهد، گویا همراه پدرش سید محمدحسین از خوی به اصفهان آمد و اعقاب و اولادش هم در محل تلواسکان اصفهان دارای ریاست علمی و مذهبی و امامت جماعت و منبر وعظ بوده اند.
اساتید
- پدرش ( سید محمدجواد مسائلی حسینی)
- شیخ محمدتقی معروف به آقا نجفی
- آخوند کاشی
- جهانگیرخان قشقایی[۱]
جایگاه
جایگاه اجتماعی
وی امـام جماعـت مسـجد تلواسكان را - به مانند پدرش - بر عهده داشت و مؤلف و مصنّفى پركار بوده است. او همچنین از روحانیون و دانشمندان روشنفکر آن دوران بود.
مرحوم همايى نيز در ذيل شرح مقبره‌ى سيد محمد تـرک مـى نويسـد :
«نـوه اش ميرزا سيد محمد نجم‌الواعظين متخلّص به نجم متوفى 1347 قمرى از مشـاهير اهـل منبر بود كه نگارنده به كرّات وى را ديده و پاى وعـظ و موعظـه اش نشسـته بـودم. مابين عوام ترواسکان و خواجو و پاقلعه به سید زاغول شهرت داشت به این سبب که زاغ چشم بود. اطلاعات علمى و ادبى وى بر اقرانش مى‌چربيد اما دهـن گـرم و گیرا نداشت».
سید محمد علی مبارکه ای می نویسد[۲]:
«السيد محمد سبط سيد محمد ترک فاضل محترم و سیدی بزرگوار و کریم النفس بود. در تفسیر و عرفان کامل و در فقه و اصول از جمله شاگردان پدر بزرگوار خویش و در معقول از خدمت حکیم وقت جهانگیرخان و شیخ محمد کاشی استفاده نمود و در محله تلواسکان به امامت و نشر مسائل و احکام اشتغال داشت و منبرهای عمومی نیز می رفت؛ ولی از آنجایی که صورت منبر در اصفهان، صورت آواز موسیقی در عصر او به خود گرفته بود؛ عوام متوجه نبودند؛ ولی خواص از جنابش استفاده میکردند وفات او در حدود هزارو سيصد و چهل قمری واقع گردید. در شعر نیز طبع روانی با اسلوب عرفانی داشت. »
جایگاه سیاسی
او در امور سیاسی و اجتماعی آن زمان بویژه در طرفداری از نهضت مشروطیت شرکتی فعال داشت.
نجم الحکما از جمله اعضای« انجمن مقدس ملی اصفهان» یا «انجمن ملی ولایتی اصفهان» بود که اشخاصی روشن اندیش و آزادی خواه به شمار میرفتند. این انجمن از نخستین انجمنهای منطقه ای بود که پس از اعلام مشروطیت تشکیل یافت.
در ۲۱ ذیقعده سال ١٣٢٤ سه روز پس از درگذشت مظفرالدین شاه ارگان هفتگی آن با نام«انجمن مقدس ملی اصفهان» منتشر شد که در نیمه سال دوم با نام انجمن مقدس ولایتی اصفهان و از سال سوم به انجمن اصفهان تغییر یافت. مدیر این روزنامه که نشریه رسمی مشروطه خواهان بود، آقا سید سراج الدين صدر جبل عاملی بود و سید محمد نجم الواعظين موسوی نیز به سمت سردبیری آن درآمد. نوشته های فراوانی نیز از نجم الواعظین در این روزنامه چاپ شده است که در ادامه در آثار وی اشاره می شود. [۳]
آثار
نجم الحکما از مصنفان و نویسندگان پرکار بود و آثار محققانه ای در ادبیات، تفسیر، عرفان و تاریخ از خود به جای گذاشته است.
در كتاب دانشمندان و بزرگان اصـفهان به اثرش مرآت الاسرار در مصائب منظوم كه به طبع رسيده، اشـاره دارد كـه در آن مى‌گويد تفسير مثنوى منظومى از قرآن مجيد در سى مجلّد دارد. [۴]
در فهرست نسخه‌هاى خطى مجلس جلد 37 نيز به يازده اثر از او اشاره مىشود كه تحت عنوان نجم‌الحكمـا محمـد موسـوى واعـظ مشـهور بـه نجـم اصـفهانى در كتابخانه‌ى مجلس شوراى اسلامى نگهدارى مىشود.
بسیاری از آثار او به خط خوش وی در کتابخانه های عمومی کشور موجود است و شماری از آنها که تاکنون شناسایی شده است عبارتند از:
1. اصطلاحات العرفاء ،به عربی: تفسیر و شرح تعبيرات عرفانی و صوفیانه است که به ترتیب الفبایی نوشته و در آن از آراء و نظرات عالمان پیشین و نیز متون نظم و نثر سود جسته است.این کتاب در سی و هفت صفحه به خط مؤلف در کتابخانه مجلس نگهداری می شود و تاريخ كتابت آن ٢٤ ذیقعده ١٢٤١ق بـوده اسـت.[۵]
2. تفسير نجم اصفهانى به نظم فارسى جلد 2 : (از اواسط سوره‌ى بقره تا آخر)
3.تفسير نجم اصفهانى ج 15(از نيمه‌ى سوره يوسف تا آخر سوره‌ى كهف)[۶] :چنانکه مؤلف در «مرآت الاسرار خود میگوید قرآن را به گونه مثنوی در سی مجلد تفسیر کرده است. وی در این مجموعه آیات قرآن را به ترتیب سوره ها به نظم کشیده و تفسیری منظوم از خود بجای گذاشته است. جلد دوم این تفسیر از اواسط سوره بقره تا آخر آن در تاریخ ۱۳۳۱ق- و جلد پانزدهم آن از نیمه سوره یوسف تا آخر سوره کهف در تاریخ ۱۳۳۵ق در کتابخانه مجلس نگهداری می شود.[۷]
از جمله اشعار اوست كه در تفسير منظوم سوره يوسف نگاشته است:
| حال برگو شرح بشرى ايـن زمـان | گه ز يوسف گو و شرح وصـل آن | |
| كرد يوسف را چو آن مالـک نهـان | تــا نبيننــدش از ايــن ره كــاروان | |
| بى‌خبر كان حسن خود غماز اوست | بهـر غمـازى نافـه مشـک‌بوسـت[۸] |
4.تلخيص بوستان سعدی[۹]
5.تضمينات حافظ در 4 جلد: مؤلف که در اشعارش به «نجم» تخلص میکند در دوره جوانی اش دیوان حافظ شیرازی را تا آخر تضمین نموده است. جلدهای اول دوم و چهارم این مجموعه در شماره های ۱۳۷۰٦ ، ۱۳۷۰۷ و ۱۳۷۰۵ فهرست کتابخانه مجلس معرفی شده است. این اثر به خط مؤلف و در سال ١٣٤١ق نوشته شده است.
6.جلوات سرچمن فی احوال صاحب الزمان عج الله تعالى فرجه الشریف
7.جواهر مثنوی: شرح منظوم بـر ابیاتی از مثنوی معنوی جلال الدین محمد مولوی. در این شرح، ابتدا یک بیت از مثنوی مولوی را می آورد و . با چند بیت آن و سپس را شرح می.کند این شرح شامل چندین مجلد میشود که جلدهای اول دوم سوم و چهارم آن در کتابخانه مجلس به خط مؤلف ، نگهداری میشود و تاریخ تأليف آن سالهای ۱۳۳۶ و ۱۳۳۷ق بوده است.
8. خارستان اخلاقی
9.شرح مفتاح الكنوز: رساله مفتاح الكنوز در علم رمل نوشته حسن طبسی است که بر دوازده خانه رمل احکامی نوشته و نجم الحکما بر آن شرحی نوشته که کیفیت احکام از آن مستفاد میگردد. این رساله در هفتاد و شش صفحه بوده و در پایان آن جدول منسوبات بيوت اثنی عشر آمده است. این نسخه در ۱۰ جمادی الاولى ١٣٤٤ نوشته شده و در کتابخانه ملی نگهداری می شود.[۱۰]
10.طرائق العارفین
11.القسطاس المستقيم
12.کتاب حسن و قبح اشیا
13.مرآت الاسرار در مصائب به شکل منظوم بوده و به چاپ رسیده است.[۱۱]
14. مصابيح الاعجاز در شرح گلشن راز : شرح منظومی است برگلشن راز شیخ محمود شبستری، شارح این شرح را در چند جلد نوشته و نسخه موجود فقط جلد سوم آن را در بر می گیرد نجم الحکما ابتدا یک بیت از گلشن راز را آورده و آنگاه با چند بیت آن را شرح میکند.
این نسخه به خط مؤلف به تاریخ ٢٤ جمادی الاولی ۱۳۳۷ق نوشته شده و در کتابخانه مجلس نگهداری می شود.[۱۲]
15.مقالات نجمیه : نجم الواعظین به عنوان سردبیر روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان از شماره سی ام آن، آغاز به نگاشتن مطالب در تأیید اهداف مشروطه خواهان و طرد افکار استبدادی نمود. این نوشته ها گاهی با عنوان مقالة النجميه و گاهی با عنوان مقالة الشوقيه و نیز با عناوینی دیگر از سال ۱۳۲۵ق /۱۲۸٦ش به بعد چاپ و منتشر شده است.
16.ديوان نجم اصفهانى : شامل اشعاری که در جوانی سروده است و نسخۀ حاضر غزلیات قصاید و رباعیات سراینده را در بر میگیرد. این نسخه نیز به خط مؤلف و در ٤٣ برگ در کتابخانه مجلس موجود است.
17.تنبيه‌الغافلين و عبرةالناظرين در گزارش گرانى سال 1336 قمرى.این کتاب از معدود منابعی است که به طور اختصاصی به بیان شرح یک قحطی مشخص پرداخته است. رساله حاضر با قلمی زیبا و ادیبانه و ترکیبی از نظم و نثر نوشته شده است.نسخه خط مؤلف در کتابخانه مجلس نگهداری می شود و رسول جعفریان و فرشته کوچکی بر پایه همین نسخه آن را در پیام بهارستان (ش۳) تصحیح و چاپ کرده اند.[۱۳]
وفات
وی پس از مدتی انزوا و گوشه نشینی، آن گونه که در رساله «تنبيه الغافلین» گفته، در دوره تحولات پس از مشروطه، سرانجام در اوایل محرم ١٣٤٧ق از دنیا رفت .
هرچند مرحوم مهدوى سال وفـات وى را اوايـل محرّم سال 1347 و محل دفن او را جنب خواجويى نقل مى‌كند اما بر سنگ قبر وى كه اخيراً نگاشته شده، تاريخ وفات وى را سال 1345 ذكر كرده‌اند كه به احتمال فـراوان اشتباه است و تاريخ وفات وى همان 1347 قمرى است.شايان ذكر است قبر سيد محمد فرزند سيد محمدجواد فرزند سيد محمد ترک، در تكيه‌ى سيد محمد ترک در تخت فولاد قرار دارد.
این تکیه در اول تخت فولاد مقابل مسجد رکن الملک در سمت شرق قرار دارد و پس از فوت و دفن حکیم ربانی جهانگیرخان قشقایی در این محل به تکیه جهانگیرخان معروف شد گفتنی است که در برخی منابع تاریخ فوت او را سالهای ١٣٤٢ و ١٣٤٥ نیز ذکر کرده اند و بر روی سنگ قبرش نیز سال ١٣٤٥ نوشته شده است.[۱۴]
پانویس
- ↑ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان،ص ۱۰۵؛ مهدوی، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر،ج ۱، ص ٣٦٥؛ گزی،تذكرة القبور، ص۳۰؛ همایی، تاریخ اصفهان: مجلد ابنیه و عمارات، صص ۲٥٤ - ۲۵۵؛ مبارکه ای، دانشوران اصفهان، مخطوط، ج ۵، ص ٢٤٧.
- ↑ مبارکه ای، دانشوران اصفهان، مخطوط، ج ۵، ص ٢٤٧.
- ↑ غلامی جليسه، فهرست روزنامه های چاپ سنگی،ص ٣٥٤؛ مهدوی، تاریخ علمی و اجتماعی اصفهان در دو قرن اخیر،ج ۳، صص ٣٦٦-٣٦٧؛ روزنامه انجمن مقدس ملی اصفهان به اهتمام چلونگر ، ش ۱۳۸۵.
- ↑ مهدوى، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، ص 891.
- ↑ طيار مراغی، فهرست نسخه های خطی، ج ۳۳/۱، ص ۱۱۳؛ نجم الحكما، اصطلاحات العرفاء، مخطوط.
- ↑ محقق گرامى جناب آقاى رحيم قاسمى موفق به شناسايى مزار آن مرحوم شد.
- ↑ صدرایی خوبی ، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۳۵، ص۲۵۸-۲۵۹.
- ↑ نسخه خطى تفسير نجم با دست‌خط آن مرحوم موجود در كتابخانه مجلس و كپى آن در كتابخانه بـاغ طوبى تخت‌فولاد است.
- ↑ صدرایی خوبی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۳۷ ، ص ٢٢٦.
- ↑ درایتی، فهرست دست نوشته های ایران ،ج۶، ص۱۰۷۹.
- ↑ مشار، فهرست کتابهای چاپی فارسی ،ج ۵، ص ۵۸۵.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج۳۷، صص۲۳۰-۲۳۱.
- ↑ صدرایی خویی، فهرست نسخه های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، ج ۳۷ صص ۲۲۹ -۲۳۰ ؛ پیام بهارستان ، ش۳ ، صص ١٣١-١٥٠.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج۴،صص 494-489.
منابع
- لطفی، عليرضا (حامد اصفهانی)،تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان،اصفهان:سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1390.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج4، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، ۱۳۹۴.