رجبعلی تبریزی

آخوند ملا رجبعلى تبريزى حكيم فيلسوف و شاعر اديب از اساتيد فن حكمـت و از مشاهیر فلاسفه اصفهان در قرن یازدهم هجری است.

زندگی نامه

او اصالتاً از تبریز بوده و از تاریخ ولادت او آگاهی نداریم. در اصفهان نزد جمعی از دانشمندان از جمله میرزا ابوالقاسم فندرسکی به تحصیل پرداخته است. در فلسفه پیرو مکتب مَشّاء بوده و با عقاید فیلسوف معاصر خود ملّا صدرا درباره موضوعاتی چون حرکت جوهری مخالفت می کرده است و برخی از شاگردانش نیز نحله ای جدا مقابل شاگردان ملّا صدرا را در فلسفه دنبال می کرده اند.

سالهای طولانی به تدریس مشغول بوده و در مدرسه شیخ لطف اللّه اصفهان به تدریس [کتابهای فلسفی چون «اشارات» و «شفا»] مشغول بوده است. درباره استادان وى گزارشـى در دسـت نيسـت، جـزاينكه در برخى منابع متأخر او را شاگرد ميرفندرسكى و تحـت تـأثير آراء و تعـاليم فلسفى او دانسته اند.

وى معاصر شاه عباس ثانى و مورد احتـرام عمـوم طبقـات و سـاكن در محلّـه ى شمس آباد بوده است و بزرگان و امرا به زيارتش مـى رفتـه انـد . در مدرسـه ى شـيخ لطف اللّه تدريس داشته است.

او در جوانی شعر می سروده و «واحد» تخلّص می کرده است. از او رباعیاتی به جای مانده است ولی نسخه ای از دیوان او شناسایی نشده است و ظاهرا اشعار او در حدّ یک دیوان نبوده است.

اين ابيات از اشعار اوست:

واحد كه به كوى دوست منزل دارد		غم نيست اگر غـم تـو در دل دارد
* * *
پيوسته به تعمير بدن مشغول اسـت		بيچاره هميشه دسـت در گل دارد

از اوان شباب تا انتهای عمر لحظه ای در تحصیل علم کوتاهی نکرده و عمر را به قناعت و زهد سپری کرده است.

شاگردان

1. میر محمّد اسماعیل خاتون آبادی

2. میرزا محمّد حسین حکیم باشی قمی

3. محمّد رفیع زاهدی معروف به «پیرزاده»

4. محمّد شفیع اصفهانی

5. محمّد سعید حکیم باشی قمی معروف به «میرزا کوچک»

6. محمّد سعید قاضی قمی

7. ملّا عباس مولوی

8. میرزا عبداللّه یزدی (فرزند میراجری)

9. علیقلی بن قرچغای خان ترکمان

10. ملّا فریدون شیرازی

11. لطفعلی بیک افشار

12. میرزا قوام الدّین محمّد رازی طهرانی

13. ملّا محمّد فاضل سراب

14. آقا جمال الدّین محمّد خوانساری

15.امير قوام الدين محمـد اصـفهانى مؤلـف كتاب عين الحكمه،

آثار

كتب و رساله هاى متعددى را تأليف كرده كه از آن جمله است:

1 ـ اصول الاصفيه در مسائل حكمت

2 ـ رساله در تطبيق آنچه در شرع دربارهى معاد گفته شده با صفات نفس

3ـ ديوان اشعار كه وى در شعر تخلّص «واحد» داشته است.

4 ـ رساله در اثبات واجب به زبان فارسى

5 ـ «اثبات واجب تعالی با بیان معنی وجود و معنی اشتراک لفظی و معنوی» یا «رساله وجودیه» مشتمل بر مقدمه و 5 مطلب و خاتمه، به فارسی، که نسخه های خطی فراوانی از آن در کتابخانه ها موجود است از جمله در کتابخانه های مجلس سنای سابق، مرعشی، مرکز احیاء اسلامی (قم)، حوزه علمیه امام صادق (ع) اردکان، آستان قدس رضوی، و همچنین کتابخانه های خوانساری، تقوی، سیّد مهدی لاجوردی (قم)، ملّا محمّد حسین بن محمّد قاسم قمشه ای نجفی و غیره. آقا جمال الدّین محمّد خوانساری کتابی در ردّ این کتاب نوشته است.

«رساله وجودیه» ملّا رجبعلی در کتاب «منتخبات آثار حکمای الهی ایران» (قسمت اوّل) به چاپ رسیده است.

6-«تعلیقات که مسائل چندی است حکمی از قسمت امور عامه» و به شماره 381 در کتابخانه آستان قدس رضوی موجود است.

در اینجا ضروری است تذکر داده شود که دو تألیف منسوب به ملّا رجبعلی تبریزی «کلید بهشت» و «مقاله فی أنّ الواحد لا یصدر عنه الّا الواحد» که با عنوان «الاصول الاصلیه» و «الاصل الأصیل» یا «الاصول الآصفیه» معرفی شده، نیز قطعا از او نیست و مطابق تحقیقات پردامنه و عالمانه علّامه دانشمند جناب آقای حاج سیّد محمّد علی روضاتی هر دو آنان از تألیفات محمّد سعید حکیم فرزند محمّد باقر و معروف به حکیم کوچک قمی است و انتساب این کتابها به شخص دیگری به نام قاضی سعید قمی نیز اشتباه است.

وفات

ملّا رجبعلی در اواخر عمر به عوارض کهولت همچون بیماری و ضعف مبتلا شده و قدرت تدریس را نداشته و لذا خانه نشین شده بود، تا اینکه در سال 1080ق وفات یافته است. در باب تاریخ فوت او اقوال مختلفی نقل شده است امّا صحیح ترین قول همان است که میر عبدالحسین خاتون آبادی که معاصر ملّا رجبعلی است، در کتاب خود ذکر کرده و ذیل و قایع سال 1080ق فوت او را ثبت و ضبط نموده است.

ميرزا طاهر نصرآبادى در تذكره ى خود از او نام مى برد و ماده تـاريخ وفـاتش را چنين مى سرايد:

شهر تقوى و علم و دانش را

كــرد ملّــا رجبعلــى خــالى

كه اگر عدد ملّا رجبعلى(416)را از عدد مصرع اول كم كنيم تاريخ وفـات او بـه سال 1080 قمرى بدست مى آيد.[این بیت با ملاحظه تعمیه آن محاسبه شده ولی تاریخ 1080ق از آن به دست نیامد.]

نصرآبادى در ذيل نام مولانا رجبعلى اشـاره اى بـه محلّ دفن وى نكرده است اما در ذيل نام شـاگرد او ملّـا فريـدون اشـاره بـه مـزار باباركن الدين نموده كه ملّا فريدون در جوار استاد خود در مزار بابـاركن الـدين دفـن شده است و چنانكه مستحضريد مقصود از مزار باباركن الدين همان تخت فولاد است.

از قبر اين عالم و شاعر بزرگ اينك آثـارى بـاقى نيسـت . برخـى او را مـدفون در تكيه ى فيض مى دانند كه بخشى از تكيه ى فيض به خيابان فيض تبديل شده است.

منبع

1.برگرفته ازکتاب تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان : معرفي شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، عليرضا لطفي (حامد اصفهاني)، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحي شهرداري اصفهان، 1390.

2.برگرفته از: مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.