این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
سید محمد صدرهاشمی
این نوشتار نیازمند جعبهٔ اطلاعات است. ممکن است بخواهید با افزودن یک جعبهٔ اطلاعات، به استانداردسازی نمایش موضوع کمک کنید. |
سید محمد صدر هاشمی، (١٢٨٤ش_١٣٤٤ش) از محققین، ادبا، استادان و روزنامه نگاران برجسته اصفهان در سال های اخیر است.
زندگی‌نامه
ولادت
سید محمد در سال ١٢٨٤ش در محله شهرآباد اصفهان متولد شد.
خاندان
وی فرزند سید مهدی(معروف به آقاجون) از روحانیون و سادات سرشناس اصفهان بود. مادرش نیز از خانواده ای فرهیخته و متدین بیدآباد بود. او اولین فرزند خانواده و کودکی باهوش بود.[۱]
تحصیلات
سید محمد دوران کودکی را با تحصیل نزد آقا شیخ محمد و حاج آخوند زفره ای که پدرش در منزل برای تدریس، از آنان دعوت به عمل آورده بود سپری کرد.
جـد مـادرش آقا شیخ محمد بیدآبادی به او صرف و نحو عربی آموخت و مشوق او برای ورود در جرگه طلاب علوم‌دینی بود. لذا در مدرسه صدر اصفهان به تحصیل فقه و اصول نزد حاج سید علی نجف آبادی و فلسفه و حکمت نزد شیخ محمد حکیم خراسانی و حاج آقا رحیم ارباب پرداخت.
صدر هاشمی در کنار علوم دینی، به کسب علـوم جدید نیز روی آورد و در این زمینه بسیار موفق بود. او در حین طلبگی در امتحانات مدرسه صارمیه نیز شرکت کرد و به اخذ دیپلم با درجه عالی نائل شد و بعد در مدرسه اتحاد و دبیرستان گلبهار اصفهان مشغول تدریس شد.[۲] این تدریس مدت زمان زیادی طول نکشید؛ زیرا او برای ادامه تحصیل به تهران رفت.
در تهران به خاطر علاقه زیادی که به فراگیری زبان خارجی داشت، ابتدا در دانشسرای عالی در رشته زبان فرانسه شروع به تحصیل نمود. در کنار آن در دانشکده علوم معقول و منقول، رشته ادبیات فارسی را نیز همزمان ادامه داد و در اثر استعداد و پشت کاری که داشت موفق شد در سال تحصیلی ١٣١٦- ۱۳۱۷ش از هر دو دانشکده فارغ التحصیل شود و چــون در هر دو دانشکده شاگرد اول بود، از دست وزیر فرهنگ وقت به اخذ جایزه مفتخر گردید و از آن تاریخ، رسماً به خدمت وزارت فرهنگ درآمد. [۳]
آثار و فعالیت‌ها
آثار
از آثار صدر هاشمی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- «تاریخ جراید و مجلات ایران» در چهار جلد که از مهم ترین و ارزشمندترین تألیفات اوست و مشتمل بر فهرست کلیـه جراید و مجلاتی است که از بدو صنعت چاپ در ایران تا سال ۱۳۲۰ش در ایران و دیگر ممالک بـه زبان فارسی انتشار یافته است. مؤلف در تدوین و نوشتن آن عمـر زیاد و رنج های فراوانی صرف نموده است. به عقیده عباس اقبال این کتاب که در نوع خود از بهترین تأليفات عصر ماست ابتدا در روزنامه نقش جهان طی مقالاتی متوالی و سپس اولین جلد آن در ۱۳۲۷ش در اصفهان به چاپ رسید.
- «شعر و شاعری در عصر صفوی» که در سال ١٣٤١ش تجديد چاپ شده است.
آثار ترجمه شده:
- «تاریخ کربلا و حاير حسين» تأليف عبدالجواد کلیدار
- «تاریخ تمدن اسلام و عرب» تأليف جرجی زیدان
- «عشاق قندهار» نوشته کنت دو گوبینو
- «جادوگر مشهور» نوشته کنت دو گوبینو
- «قصص الخاقانی» در تاریخ صفویه
- تصحیح کتاب «تذکرةالانساب» تألیف حیدرعلی مجلسی در تاریخ خاندان مجلسی.
- از صدر هاشمی مجموعه وسیعی مقاله در قالب‌های مختلف ادبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی بـه چـاپ رسیده است.
- سوای مقالات متنوع روزنامه چهلستون که بیش از دویست مقاله را شامل می شود، تعداد زیادی مقاله محققانه عالمانه در روزنامه ها و مجلاتی چون مجله ارمغان، مجله وحيد، مجله يغما، مجله یادگار، روزنامه سرنوشت، روزنامه نقش جهان، روزنامه زنده رود، روزنامه مجاهد، خبرهای روز، سالنامه کشور ایران، سالنامه دبیرستان فرهنگ اصفهان(که در آخر آن کتاب «تذکرة الانساب» چاپ شـده است)، سالنامه دبیرستان ادب اصفهان، سالنامه دبیرستان سعدی اصفهان، سالنامه اصفهان، نشریه اداره فرهنگ استان دهم، نشریه کتابخانه مرکزی، نشریه فرهنگ خراسان نشریه دانشکده ادبیات اصفهان به چاپ رسیده است.
فعالیت‌ها
- با پذیرش او در وزارت فرهنگ، یک سال نخست خدمت رسمیش را در زنجان سپری نمود که مدیریت دبیرستان پهلوی آنجا بر عهده او بود.[۴] اما سال بعد به ملایر مأمور شد و به تدریس در آنجا اشتغال یافت. پس از چندی با انتقال او به اصفهان موافقت کردند و در سال ۱۳۱۹ش به زادگاهش مراجعت نمود. از آن پس تا پایان عمر پربرکتش در اصفهان به خدمت فرهنگ و امور فرهنگی پرداخت. در این دوره که دوره رشد و ظهور کمالات علمی و ادبی اوست مقالات و نوشته های پربار و محققانه ای تألیف کرد که نه تنها حایز جایزه اول علمی از طرف وزارت فرهنگ و صنایع مستظرفه شد؛ [۵]بلکه در ردیف پژوهشگران و نویسندگان چیره دست و بزرگ نیز قرار گرفت.
- پس از فوت مجید میراحمدی بانی و مؤسس و مدیر دبیرستان فرهنگ به سال ١٣٦٧ق، مدیریت و اداره مدرسه فرهنگ به عهده صدر هاشمی، که دامادش بود، محول شد و او نیز تا هنگام وفات مدرسه مزبور را زیر نظر داشته و اداره می کرد.[۶] در زمان تصدى صدر هاشمی، دانش آموختگانی از این دبیرستان فارغ التحصيل شدند که امروز از مشاهیر و دانشمندان بنام این شهر محسوب می شوند.
- همزمان با این سمت مسؤولیت کتابخانه فرهنگ اصفهان نیز بدو سپرده شد. علاقه صدر هاشمی به کتاب و کتابخانه باعث شده بود که این کتابخانه توسعه بیشتر و بهتری یابد و زمینه مطالعه و تحقیق برای پژوهندگان مناسب‌تر شود.
- با تأسیس انجمن ادبی كمال در سال ۱۳۲۳ش، صدر هاشمی با تمام مشغله ذهنی و کاری که داشت در آن حضور فعال می یافت. این انجمن جنبۀ ادبی محض شعر نداشت و به فنون و شعب دیگر ادب از قبیل ایراد نطق و خطابه و ذکر سرگذشت و تاریخ زندگانی رجال و بزرگان ادب، نیز می پرداخت.[۷]
- انتشار روزنامه چهلستون از جمله اقدامات مهم و ارزشمند صدر هاشمی است. این روزنامه به خاطر مقالات و مطالب علمی و سیاسی‌اش در ردیف بهترین و مفیدترین روزنامه‌های اصفهان قرار دارد. اولین شماره این روزنامه در دوشنبه هیجدهم شهریور ۱۳۳۰ش در چهار صفحه به قطع متوسط و در اصفهان منتشر شد. چهلستون به صورت هفتگی و در قالب «ادبـی، سیاسی، اجتماعی تاریخی» به چاپ می‌رسید. مندرجات آن بعد از سرمقاله حاوی مطالبی راجع به اوضاع کشور که بیشتر به صورت انتقادی بود و نیز خبرهایی از ایران و دیگر کشورها و مقالات تاریخی از مدیر روزنامه در این جریده به چاپ می رسید.
مدیر چهلستون در سرمقاله اولین شمارۀ خود انتخاب این نام را برای روزنامه بدین خاطر عنوان می کند که چون چهلستون نام یکی از ابنیه تاریخی اصفهان است؛ لذا ما برآنیم که در این روزنامه در هر شماره یک یا دو مقاله درباره معرفی شهر تاریخی و باستانی اصفهان نوشته شود تا این شهر با عظمت را به هم وطنان و خارجیان آن که شایسته است معرفی نمائیم. از روزنامه چهلستون بیشتر از یکصد و نود شماره بیشتر منتشر نشد و به تعطیلی گرایید. آخرین شماره آن در بیستم شهریور ١٣٣٤ش منتشر شد.
- تلاشها و پژوهشهای عالمانـه صـدر هـاشـمـی کـه باعث شهرت و ناموری وی شده بود؛ مسئولین دانشگاه اصفهان را بر آن داشت که از او برای تدریس در این دانشگاه دعوت به عمل آورند. لذا در ۱۳۳۸ش طی ابلاغی با حفظ سمت دبیری دبیرستانهای اصفهان بـه تعلیم سخن سنجی و سبک شناسی دانشکده ادبیات اصفهان منصوب شد.[۸]
- از ویژگیهای صدر هاشمی فراهم نمودن کتابخانه شخصی از دوران طلبگی او می باشد و تا پایان عمر توجه به آن داشت و در تهیه کتابهای فارسی و عربـــی کوشش‌های فراوان مبذول می کرد و توانسته بود کتابهای با ارزشی گردآوری کند که اگرچه از لحاظ کمیت، بیش از دو هزار جلد نیست اما از لحاظ کیفیت بسیار باارزش است. تعداد ۵۳ جلد نسخه خطی نیز در مجموعه صدر هاشمی وجود دارد (خصوصـــــا كتـــاب قصص الخاقانی در میان آن کتابها اعتبار و ارزش فراوان دارد). از دیگر نکات قابل توجه کتابخانه صدرهاشمی که بر ارزش و اعتبار مجموعه وی افزوده است، وجود مجموعه گرانبها و نفیس از روزنامه‌ها و مجلات قدیمی است که امروزه جزو روزنامه‌ها و مجله‌های نایاب و کمیاب محسوب می‌شود. این مجموعه پس از وفات صدرهاشمی توسط برادرانش به کتابخانه مرکزی دانشگاه اصفهان اهدا گردید. [۹]
صدر هاشمی به علت مطالعه و نوشتن به تدریج قدرت بینایی خود را از دست داد و دو چشمش آب مروارید آورد. یک بار برای درمان این بیماری در بیمارستان نمازی شیراز تحت عمل جراحی قرار گرفت ولی مفید فایده واقع نشد و بالاخره بینایی یک چشمش را از دست داد؛ [۱۰] ولی باز دست از مطالعه نکشید و دوستان و اهل علم از محضرش در منزل شخصی‌اش استفاده می کردند.
وفات
وی سرانجام در نیمه شب ۳۰ فروردین ١٣٤٤ش در منزل خود وفات یافت و به دیار باقی شتافت. پیکرش را در آرامگاه خانوادگی اش واقع در جنب تکیه خوانساری تخت فولاد بـه خـاک سپردند.
سید محمدحسین خاتون آبادی متخلص بـه «آزاد» در وفات وی چنین می گوید:
| خواست آزاد بهـــــر تـــــــاريخش | سطری از طبع خود که مضمون اوست | |
| چون به مینو یکی افزود بگفت | مسکن صدر هاشمی مینوســـت[۱۱] |
پانویس
- ↑ صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، مقدمه.
- ↑ ایوبیان، شرح حال صدر هاشمی، مجله وحید، سال سوم، شماره ٤.
- ↑ ایوبیان، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال دوم، شماره۳ و ۲.
- ↑ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان، ص157.
- ↑ صدر هاشمی، تاریخ جراید و مجلات ایران، مقدمه.
- ↑ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد اصفهان، ص157.
- ↑ اوحدی یکتا، تاریخ انجمن‌های ادبی اصفهان، مجله وحید، سال چهارم، شماره ٥.
- ↑ ایوبیان، شرح حال صدر هاشمی، مجله وحید، سال سوم، شماره ٤.
- ↑ تیموری، مقاله « دو مجموعه نفیس وقفی و اهدایی در دانشگاه اصفهان»، مجله میراث جاویدان، صص٤7-٤6.
- ↑ مرسلوند، زندگی نامه رجال و مشاهیر ایران، ج ٤، ص١٩٧.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج۳، صص64-61.
منبع
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.