سید حسن طالقانی نجفی اصفهانی

سید حسن طالقانی نجفی اصفهانی

آقا سیّد حسن طالقانی( 1040ق-1116ق) معروف به « میر حكيم» و «ملک»، عالم کامل و حکیم عارف، از علمای قرن دوازدهم هجری بود.

زندگی‌نامه

ولادت

وی در روز جمعه، عید قربان سال ١٠٤٠ق در نجف اشرف در خاندان علم و فضل متولد شد.

خاندان

پدرش، آقا سید عبدالحسین بن قاضی سید جلال الدین طالقانی، عالمی فاضل بود که در سال ۹۷۳ق در نجف اشرف متولد شد. او بیش از پنج سال نداشت که والد بزرگوارش در گذشت و تربیت او را عمویش سید محی الدین طالقانی به عهده گرفت که پس از تحصیل علوم نزد علمای زمان خود به درجه والای فضل و دانش نایل شد. سید عبدالحسين محرم سال ١٠٦١ق در نجف درگذشت.

تحصیلات

او ابتدا در محضر درس والد خود و دیگر علمای زمان درس خواند تا آن که به مقامی عالی دست یافت. پس از چندی به اصفهان عزیمت نمود و در محضر علمای آن دیار حاضر گردید.

اساتید

• عبدالحسین طالقانی
• شیخ قاسم بن محمد بن جواد مشهور به ابن الوندی الکاظمی
• علامه ملا محمد باقر مجلسی

شاگردان

او سالها در اصفهان به تدریس متون فلسفی و حکمی و عرفانی همچون اسفار و کتب محی الدین ابن عربی مانند «فصوص الحکم» و «هیاکل النّور» و فتوحات مکیه مشغول بود. از جمله شاگردان او می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

• حزین لاهیجی
• میرزا محمدعلی میرزا مظفر

جایگاه

جایگاه علمی

حزین لاهیجی او را «از اعاظم علماء و اکابر عرفا» دانسته و در تذکره اش می نویسد:

«پس به خدمت سید المتبحرین، امیر سید حسن طالقانی رحمت الله که از اعاظم علما و اکابر عارفان بود، رسیدم. کتاب فصوص الحکم شیخ عربی مباحثه می فرمود. به استفاده مشغول شدم و شرح هياكل النور نیز در خدمت ایشان خواندم. شفقتی عظیم به من داشت. در هیچ فنّی از علوم نبود که استحضارش به کمال نباشد. مسائل حکمت را با مشاهدات صوفیّه انطباق داده، علوی عظیم در اظهار مراتب ثلاثه توحید داشت. قُوَّت تقریر و مباحثه اش به مثابه ای بود که احدی از اصحاب جدل را نزد او یاری سخن گفتن نبود و اخلاص و استفاده فقیر و شفقت ایشان استوار بود. . بعض طلبه، ظاهر وی را نیز غایبانه به عقاید غیر از شرع اقدس نسبت می دادند».

میر سید حسن طالقانی از استادان واسطه بین ملاصدرا و ملا علی نوری است که عرفان از طریق او و به واسطه شاگرد مع الواسطه اش میرزا محمد علی میرزا مظفر به حاج محمد جعفر آباده ای و شیخ محمدرضا قمشه ای رسیده است. وی به جهت مقام شامخ و شأن رفیعش به « میر حکیم» و « ملک» ملقب گردید.

آثار

از جمله آثار او تصحیح «مجمع البيان في التفسير القرآن» طبرسی است که در سال ۱۰۹۸ق تصحیح آن به انجام رسیده است.

وفات

او در اوایل قرن دوازدهم هجری در اصفهان وفات یافت؛ یعنی تا سال ١١١٦ق در قید حیات بوده است. حزین لاهیجی فوت وی را در اصفهان می نویسد. گویند: وی در تکیه خرابه نزدیک تکیه میرزا رفیعا در تخت فولاد مدفون است. پس از رحلت او، فرزندش، آقا سید حسین آل طالقانی در رثای او اشعاری سروده :

يوم اطل على العراف فاظلمت		ارجاؤه مذعم اهليه الحزن
غاضت به عين العلوم فار خوا		بالخد خط رجال سيدنا الحسن

سید مصلح الدین مهدوی از محل مزار وی نام می برد. این تکیه و چند تکیه دیگر در محدوده قسمت جنوب شرقی تخت فولاد بوده که تا قبل از تأسیس فرودگاه در این محدوده دیوارهای عموماً نیمه خراب آنها مشهود بوده است. در این محل روزهای جمعه و اعیاد و روز عرفه بسیاری از مؤمنان و مقدسان در آن خرابه ها به نماز و زیارت و دعا اشتغال داشتند. این تکیه که از آثار عهد صفویه بوده، در قسمت شرقی تکیه میرزا رفیعا قرار داشته است. مهدوی از قبور دیگری اطراف مزار سيد حسن طالقانی نام می‌برد که از آن جمله است، مزار آقا سید حسین طالقانی احتمالاً برادر آقا سید حسن، از علمای اواخر عهد صفویه و حاج میرزا محمد كاظم بن سيد حسین طالقانی متوفی ۱۱۱۷ق.

منابع

• مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.

• مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج3، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1392.