این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
سلیمان بن محمدكاظم شیرازی
حاج میرزا سلیمان رکن الملک شیرازی(1254ق-1331ق)، فرزند محمد كاظم شاعر و ادیب منشی. از سخنوران و بزرگان اواخر دوره قاجاریه و معروف به ركن الملك مـتخلّص بـه (خلف) بود.
زندگی نامه
ولادت
در سال 1254 قمری در شيراز به دنيـا آمـد.
خاندان
میرزا سلیمان فرزند محمد كاظم بن محمّد حسین بن محمّد اسماعیل بن ابراهیم سلطان بن امام وردی بیگ بن خلف بیگ ثانی (سفره چی) بود.
او از خاندان خلف بیگی شیراز است که نسب آنان به خلف بیگ طالش از امرای شاه اسماعیل صفوی منتهی می شود. خلف بیگ سفره چی معروف به «خلف بیگ ثانی» بانی مسجد سرخی اصفهان هم از اجداد اوست.امام وردی بیگ مدّتی والی فارس بود.
مادر رکن الملک هم دختر محمدباقر خان زند بوده است.[۱]
تحصیلات
سلیمان در شیراز رشد کرد و بعدها از معلم ویژه خود با عنوان میرزا اسحاق نیریزی شمس المعالی یاد کرده و اکثر علوم مرسوم و متناسب آن ایام را از او فرا گرفته است .[۲]
سلیمان خان تدریجا به فضل و شایستگی شناخته شد « و پس از طی تحصیلات مقدماتی، به تهران عازم گردید و بعد از یک سال توقف، به شیراز برگشت«.[۳]
آثار و فعالیت ها
آثار
آثار باقيمانده از او را می توان در دو بخش: 1ـ معماری ابنيه 2ـ آثـار قلمی تقسيم كرد. چند نمونه از معماری ابنیه به شرح زیر است:
1ـ بقع های جهت آقا محمد بيدآبادی
2ـ سـاخت گنبـد و تعميـر تكيـه ی حــــاج محمــــد جعفر آبــــاده ای در تخت فولاد
3 ـ تعميـرات تكيـه ميرفندرسـكی
4ـ تعميرات در صحن مطهرحضرات عسکريين عليهم السلام در سامرا
5 ـ بنای مسجد عـالی و مدرسـه ركـن الملـك در ابتدای تخت فولاد به نام مسجد ركن الملك اشاره نمود.
و در بخش دوم آثار فرهنگی:
1 ـ چاپ هفت هزار و پانصد جلـد قـرآن بـه قطـع رحلی به ضميمه ی كشفالايات
2 ـ رساله در استخاره
3 ـ چـاپ زادالمعـاد علامـه مجلسی رضوان اللّه عليه 750 مجلد.
4 ـ چاپ جامع عباسی تأليف شيخ بهـايی بهائه 750 مجلّد.
5 ـ چاپ صحيفه ی سجاديه يا زبور آل محمد (علـيهم السـلام) 750مجلد
6 ـ چاپ جلد دوم كتاب انيس الاعلام فی نصرةالاسـلام ميـرزا محمد صـادق جديدالاسلام كه همه بطور رايگان در اختيار علما و اهل علم و مؤمنين بذل فرموده، اشاره نمود.[۴]
این شعر از اشعار اوست:
| كناره گير ز زهـد از ريـا گريـزان بـاش | حروف عشق ز بر كن حريف رندان باش | |
| به حلقهای كه در آن ذكر زلف يـار كننـد | تو نيز سلسله آويز و حلقـه جنبـان بـاش | |
| ز فكر تفرقـه جمعيـت حـواس مجـوی | پريش در بـر آن طُـرّه ی پريشـان بـاش |
فعالیت ها
فعالیت های سیاسی
او نايـب الحكومـه اصـفهان و از مردان نيكوكار و خليق و مهربان فردی لايق و كاردان بود و در دستگیری از فقراء و ضعفاء اهتمام داشت و در مقام مقايسه با عموم كارمندان دستگاه ظل السلطان از همه بهتر در رسيدگی به امور مراجعـان و بـه ويژه از علما و دانشمندان بـا خوش رفتاری استقبال می كرد.
وی در حدود 23 سالگی به سمت کارگزار ایران در جزیره بحرین و صفحات بوشهر و اطراف منصوب شد که حدود دو سال به درازا کشید. [۵] چند سال بعد در زمان حکومت مسعودمیرزا ظل السلطان به سمت منشی باشی و رئیس دفتر ایالتی او گماشته شد.سپس به حکومت اصفهان منصوب شد و ظل السلطان به خاطر 23 سال دقت و کیاست، او را با حفظ همان سمت به اصفهان آورد و باکسب لقب »رکن الملک«، نایب الحکومه اصفهان شد. [۶] دلیل این دوام و طول مسؤولیت را می توان در چند چیز خلاصه کرد؛ اول به تعبیر همایی :«حسن نیت و خوشرفتاری وی با عموم طبقات مردم بود«[۷] و به تعبیر جناب :« شدت سلامت نفس، فروتنی نسبت به طبقات مردم خصوص علما و ملاحظه و آسان گیری در مجازات و جریمه مجرمان بود . تقدس و تدین او نیز بسیار ستوده شده است «. [۸] در مورد او گفته اند که در محاکمات و قضاوتهای رعیت، به راحتی به مجازات افراد راضی نمی شد.[۹]
در باب پشتیبانی رکن الملک از اهل فضل نیز از وساطت او برای رهایی طرب و دیوان او از دست ظل السلطان یاد خیری کرده است. ّ صاحب »حدیقة الشعرا« که خود مرهون لطف رکن الملک بوده و در این مورد می نویسد: »در آداب معاشرت و مصاحبت و حسن خلق و مراعات جانب دوستان و حفظ حال اخوان هم بی مانند است و خصوصا حفظ احبا و اصدقا را به اقصی الغایه می نماید « .[۱۰]
وی در قضايای سياسی عصر مشروطيت از رجال صاحب نفوذ و تأثيرگذار بود.
برخی از اقدامات او در روزنامه فرهنگ چنین ثبت شده است:
ا- التزام گرفتن از الواط و اجامر و اوباش برای تعطیلی خانه های فساد و قمار در ایام ماه رمضان.
2 -جانشینی با اختیار تام در ای مأموریت حاکم به تهران و عضویت شورای شهر .
3 -حضور شخصی در محاکم و دیوان خانه برای رسیدگی به شکایات تا پنج ساعت از شب رفته و گردش شبانه در کوچه و بازارها .
4 -تعقیب دزدان فراری
5 -قاطعیت در تعویض داروغه اصفهان در سال 1303ق .
6 -ترمیم و تسهیل وسایل حمل و نقل عمومی .[۱۱]
۷-تأسیس شرکت اسلامیه در اصفهان در 16 شوال 1316ق به منظور ترویج تجارت و ترقی امتعه و صنایع داخله ، بین جمعی از علما و تجار[۱۲]
وی در قضايای سياسی عصر مشروطيت از رجال صاحب نفوذ و تأثيرگذار بود.
فعالیت های هنری
او از طبع شعری روان برخوردار بود و در شعر تخلّص خلف را به مناسـبت نـام جدش خلف بيگ سفر ه چی برگزيد و در همه جا در اشعارش ايـن تخلّـص را بكـار برده است.
چنان كه در مجله ی الاسلام شماره 5 نوشته شدركن الملك ديوان شـعری قريب به پنجاه هزار شعر از غزل و قصيده و قطعه و مثنوی داشت ودر شیراز علم و ادب آموخت و خطوط نستعلیق و نسخ را مشق نمود.علاوه بر اين در فن انشاء نيز از مهارت بالايی برخوردار بوده است.
او در خانه ی خود انجمن شعر برپا می داشت و خود نيز شعر می سرود و شـاعران بسيار به او علاقمند بودند،چنان كه در چهار ستون سنگی مسجد ركن الملك با چهـار رباعی با چهار ماده تاريخ از چهار شاعر ساخت مسجد او را سـتوده انـد .
او دیوان برخی از شاعران را که در این انجمن شرکت داشتند، به چاپ رساند و از مکارم وی، یکی این که با وجود چاپ متعدد این دیوانها و نیز کتب مذهبی و ادبی دیگر، دیوان خود را چاپ نکرده است. نمونه سروده های موجود او در کتیبه های مسجد، مقبره و مدرسه رکن الملگ موجود است.
پشتیبانی و تشویق رکن الملک از بعضی شاعران و گویندگان عصر، باعث شد که آثاری از آنها، صراحتا به نام او سروده شود و در آن، معاضدت او گوشزد گردد.[۱۳]
از جملـه مادحان او مرحوم خرّم لنبانی است كه چندين قصيده و تركيب بند بلنـدی بـا رديـف بخت در ديوان دشت خرّم در مدح او ديده می شود.
میر سید علی جناب درباب ادبیت او می نویسد: » شعر بسیار در حفظ داشت و خود را ، از همه کس بالاتر میدانست و حتی در مجالس حکمرانی، مشغول به خواندن اشعار و مفاخر خود بود!»[۱۴]
فعالیت های فرهنگی
از خدمات فرهنگی او می توان به موارد ذیل اشاره کرد. رکن الملک در نزدیکی خانه خود، چاپخانه سنگی جامعی احداث کرد که به طور متعدد: »قرآن «، »زادالمعاد«، »صحیفه سجادیه«، »جامع عباسی«، جلد دوم »انیس الاعلام فی نضرة الاسلام« و دیوانهای شاعرانی مانند دهقان سامانی، مصطفی قلی خان سینا و خرم را به چاپ رسانید و پس از آن به رایگان بذل می کرد. این چاپ های ممتاز، با عنوان، »رکن الملکی« معروف بوده است. شمارگان این کتاب ًها جمعا بیش از بیست هزار جلد است که برای اصفهان آن روزگار، اقدام تأثیرگذاری است. [۱۵]
همچنین چاپ و نشر مجله الاسلام به مدیریت سید محمد علی داعی الاسلام، به منظور مقابله با تبلیغات دینی اقلیت های اصفهان از دیگر اقدامات مؤثر او بود. [۱۶]
وفات
وی سرانجام در سه شنبه 7 جمادي الاولی 1331 قمری ديده از جهان فرو بست ودر مسجد خود در اطاق واقع در دالان مسجد ركن الملك مدفون گرديد.[۱۷][۱۸] [۱۹]
عدّه ای از شعراء جهت او مرثیه و مادّه تاریخ گفته اند. از جمله «اعوری» شاعر اصفهانی گوید:
| باده مرگ ساقی دوران ریختش چون به کام رکن الملک | اثر کار خیر او دارد تا ابد زنده نام رکن الملک | |
| «اعوری» گفت بهر تاریخش | «شد بجنت مقام رکن الملک» |
پانویس
- ↑ هنرفر ، حاج میرزا سلیمان خان رکن الملک و کارهای دوره ی خدمت او در اصفهان ، ص۱۵.
- ↑ هنرفر، حاج میرزا سلیمان خان رکن الملک و کارهای دوره خدمت او در اصفهان ،صص1۵-۱۶.
- ↑ صدرهاشمی،حاج میرزا سلیمان خان شیرازی ملقب به رکن الملک، ص34 .
- ↑ مهدوی، سيری در تاريخ تخت فولاد، ص121.
- ↑ داعی‌السلام،مجله الاسلام، ص134؛ دیوان بیگی‌شیرازی، حدیقه الشعراِ،ج1 ، ص5۷۴.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۳۵۳.
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان (مجلد ابنیه و عمارات فصل تکایا و مقابر) ، ص۳۷۹.
- ↑ حاجی پیرزاده، سفرنامه حاجی پیرزاده، ج۱ ُ ص۱۱ ؛ جمال راده، سرو ته یک کرباس، ص ۳۴۸.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۳۵۵.
- ↑ همایی، دیوان طرب، ص۱۶۲ ؛حدیقه الشعراء، دیوان بیگی شیرازی،ج1 ،ص575.
- ↑ رجایی، تاریخ اصفهان در عصر ظل السلطان از نگاه روزنامه فرهنگ اصفهان، صص۹ ، ۱۲،۲۱ ،۲۲ ،۲۷ ،۱۰۶.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۳۵۹.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج 2، ص ۳۵۵.
- ↑ جناب ، رجال و مشاهیر اصفهان،ص ۲۶۵.
- ↑ معلم حبیب آبادی،مکارم الآثار، ج5 ،ص1476؛ مهدوی،سیری در تاریخ تخت فولاد، 1370 ،ص121؛ لطفی،تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان، ص236-237 .
- ↑ صدر هاشمی، حاج میرزا سلیمان خان شیرازی ملقب به رکن الملک، ص33-46 .
- ↑ شیرازی، آثار عجم، ص503؛ شیخ مفید، تذکره مرآه الفصاحه، ص199؛ حسینی فسايی، فارسنامه ناصری، ج2، ص916؛ مجله یادگار، سال سوم، شماره 9، ص33؛ دیوان بیگی، حدیقه الشعراء، ج2، ص573؛ رکن زاده، دانشمندان و سخن سریان فارس، ج2، صص 454-459؛ بیانی، احوال و آثار خوشنویسان، ج1، ص285؛ گزی، رجال اصفهان یا تذکره القبور، ص31؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج2، صص 652 و 653؛ مهدوی، بیان المفاخر، ج2، ص115؛ مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، ص121.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، صص 333-332.
- ↑ لطفی، تذکره شعرای تخت فولاد اصفهان،ص۲۳۶.
منابع
- لطفی، علیرضا (حامد اصفهانی)، تذكره شعرای تخت فولاد اصفهان: معرفی شعرای مدفون در تخت فولاد اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، 1390.
- مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، 1386.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج2، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389.