این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
اسماعیل واحدالعین درب کوشکی
با ملا اسماعیل حکیم درب کوشکی اشتباه نشود.
آخوند ملاّ اسماعیل درب کوشکی معروف به واحدالعین، فرزند محمّدسمیع، عالم فاضل، حکیم فیلسوف و عارف کامل، از فلاسفه و مدرّسین حکمت در قرن سیزدهم در اصفهان است.
زندگینامه
تاریخ ولادت وی معلوم نیست و در تذکره‌ها دربارۀ احوال زندگیش مطالب کمی گزارش شده است.
وی چون از یک چشم نابینا بود، به واحدالعین ملقب شد. حاج‌ملاهادی سبزواری او را ذوالعیون یا ذوالعینین نامیده زیرا به نظر وی، ملااسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی باز داشته‌است.[۱]
اساتید
وی از افاضل و شاگردان حکیم ملاّعلی نوری بود و حتی وقتی استادی مسلّم در فلسفه شد، باز هم پس از جلسات درسش به همراه شاگردان خود در محضر درس ملاعلی نوری حاضر می‌شد.[۲]
او همچنین معاصر شیخ احمد احسایی بود و به گزارش تنکابنی، یک بار در مجلس احسایی حاضر شد و در مناظره‌ای در باب علم بر او غالب شد.[۳]
شاگردان
وی استاد بسیاری از حکیمان و عالمان زمان خود بود، از جمله
- ملاهادی سبزواری
- میرزارفیعا قزوینی (جد سیدابوالحسن قزوینی)
- سیدعلی حکیم
- هدایت‌اللّه بسطامی[۴]
- اسماعیل درب‌کوشکی اصفهانی که به‌سبب مشابهت نام وی با استادش، گاهی این دو را یکی دانسته‌اند.
اما درب‌کوشکیِ شاگرد، فرزند محمدجعفر، و درب‌کوشکیِ استاد، فرزند محمدسمیع بود.
علاوه بر این، سال وفات شاگرد 1304 و سال وفات استاد 1277 یا قبل از آن ضبط شده‌است.
مهم‌تر اینکه ملااسماعیلِ شاگرد، استاد سیدابوالقاسم دهکردی و جهانگیرخان قشقایی بود و باتوجه به سال ولادت دهکردی (1272)، شاگردی وی نزد ملااسماعیل واحدالعین بعید به نظر می‌رسد.[۵]
سیره اخلاقی
وی در تدریس، خوش بیان و خوش تقریر بوده است. شاگردان، مجلسِ درسِ فلسفه ملااسماعیل را ترجیح می‌دادند؛ زیرا او دارای صراحت گفتار و حسن تقریر بود و از بیان اشعار و تطبیق مطالب با آیات و اخبار نیز برای تفهیم و اقناع شاگردان استفاده می‌کرد.
در حالی که، ملاعلی نوری به‌ویژه در اواخر عمرش در درس فلسفه بیشتر احتیاط می‌کرد و از بیان صریح مباحث خودداری می‌نمود.[۶]
وی در تبیین و تدریسِ حکمت متعالیه ملاّصدرا، استادی کم نظیر بوده و به ایرادات مخالفان ملاّصدرا همچون شیخ احمد احسایی پاسخ هایی درخور داده است.
آثار
آثار و تألیفات ایشان عبارت اند از:
- حاشیه بر اسفار
- حاشیه بر شوارق الالهام
- شرح الحکمه العرشیّه، که در آن، به ایرادهای شیخ احمد احسایی به ملاّصدرا پاسخ داده، و در حواشی کتاب عرشیّه، در سال 1310ق چاپ سنگی شده است.
- حاشیه بر مشاعر که در حواشی کتاب مشاعر در سال 1315ق در تهران چاپ سنگی شده است.[۷]
- تعلیقاتی بر حواشی جمال‌الدین خوانساری بر حاشیه خفری
- وحدة‌الوجود
- جبل قاف
- نوم‌الملائکه[۸]
- شرح دعای صباح( که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است که به وسیله سیّد اسماعیل بن ابراهیم طباطبائی نگاشته شده است. در پایان نسخه این یادداشت به چشم می خورد: "شرح دعای صباح از تألیفات آخوند ملّا اسماعیل واحد العین خواجوئی اصفهانی است.»[۹]
وفات
درباره تاریخ وفات ملااسماعیل واحدالعین، گزارشهای متعددی نقل شده است.
برخی وفات او را بعد از وفات ملاعلی نوری (1246) در 1271 یا 1277 یا 1281 گزارش کرده‌اند؛[۱۰] که مبتنی بر حدس و احتمال است و سند قطعی ندارد.[۱۱]
سیدجلال آشتیانی نیز، گویا با استناد به نقل داماد سبزواری و نیز به گواهی استادان خود مبنی بر حضور ملااسماعیل در تهران در زمان حیات ملاعبداللّه زنوزی(م1257)، بر این باور است که ملااسماعیل قطعاً تا 1267 زنده بوده‌است.[۱۲]
بنابر گفته سبزواری در زندگینامه خودنوشتش او پس از وفات ملااسماعیل، حدود سه سال هم نزد ملاعلی نوری حکمت آموخته، بنابراین و با استناد به قراین موجود می‌توان گفت که ملااسماعیل پیش از وفات ملاعلی نوری حدود 1239 یا 1240 درگذشته است.
سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اعلام اصفهان می نویسد:
«او در روزهای آخر عمر به تهران عزیمت کرد، و در رکاب فتحعلی شاه به سلطانیّه رفت. در آن جا بیمار، و راهی گیلان شد، و در محرّم 1242ق در آن جا وفات یافت.»[۱۳]
پانویس
- ↑ صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص 148؛ رضانژاد، حکمت‌نامه، ج 1، ص 16.
- ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ص 117.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج ۱۷، ص ۴۷۳.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة : الکرام البررة، قسم 1، ص14۰.
- ↑ دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، ص۴۷۴
- ↑ همائی، «ملااسماعیل اصفهانی حکیم»، ص 132.
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج6، ص285؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.
- ↑ حسینی‌اشکوری، تراجم‌الرجال، ج 1، ص 162.
- ↑ حائری، فهرست نسخه های خطی، ج 35 ، ص 406.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 6، ص200؛ مهدوی، تذکرة‌القبور، ص 138؛ مدرس تبریزی،ریحانةالادب، ج 6، ص 285؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، همان مقدمه، ص 116.
- ↑ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 6، ص 2153، پانویس.
- ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمه، صص 117و118و پانویس.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.
منابع
- مهدوی، سید مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، ۱۳۸۶.
- دانشنامۀ جهان اسلام،به کوشش غلامعلی حدادعادل، ج ۱۷، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۱ش.