این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
مقاطع تحصیلی حوزه های علمیه
مقاطع تحصیلی در حوزه ها به سه دوره «مقدمات»، «سطح» و «خارج» تقسیم می شود.
دوره مقدمات
سالهای اولیه طلبگی (اول تا سوم) را سالهای مقدمات و دروس مربوط به این دوره را دروس مقدمات می نامند، طلاب در این سالها بیشتر به علوم صرف و نحو و معانی و بیان و منطق می پردازند و از این طریق برای فهم و فقه و اصول، قرآن و حدیث و ورود به مراحل سطح و خارج آماده می شوند.
دوره سطح
دوره سطح معمولا به پایه های چهارم تا دهم گفته می شود که خود نیز به دو قسمت سطح یک و دو تقسیم می شود.
در این مرحله طلاب به تفصیل با همه مباحث فقهی و اصولی آشنا شده و یک دوره کامل فقه و نیمه استدلالی را می گذارنند. کتابهایی که برای این مرحله از تحصیل طلاب نوشته شده اند، حاصل تلاش فقها و متخصصان علوم فقه و اصول است که با الهام از مکتب غنی اهل بیت مبانی استوار و ژرف فقهی، اصولی، کلاس و فلسفی را به یادگار گذاشته اند.
علوم قرآن، تفسیر، و حدیث و کلام از جمله مباحث دیگری است که در این مرحله تدریس می شوند.
در این دوره اهداف زیر تعقیب می شود:
- بالا بردن قدرت فهم متون فقهی و اصولی
- آشنا شدن با روش‌های استنباط از آیات و احادیث
- خواندن یک دوره کامل فقه و اصول
- تعمیق عقاید و گسترش اطلاعات عمومی طلاب به وسیله دروس عمومی.
دوره خارج
این مرحله معمولا بعد از گذاراندن حداقل ده سال تحصیلی در حوزه است. در حوزه های تشیع عده ای از طلاب پس از گدراندن این مراحل به امور تدریس، تبلیغ، امامت جمعه یا جماعت، مدیریت مراکز اسلامی یا اموری از این قبیل می پردازند. اما اکثر طلاب به مراحل عالی تری گام می نهند که موسوم به مرحله «خارج » است.
این مرحله را از آن جهت خارج نامیده اند که استاد کتاب خاصی را تدریس نمی کند و خارج از کتاب مطالب فقهی و اصولی را مطرح می کند. استاد درس خارج کسی است که در بالاترین سطح علمی و تحقیقی و تطبیقی فقه و اصول باشد که بعد از تجربیات تحقیقی و علمی در مسند تدریس می نشیند. شاگرد این مرحله کسی است که بعد از فراگیری فقه و اصول و منطق و فلسفه و ادبیات و غیره در سطح عالی از دانش قرار گرفته و برای فراگیری نحوه تطبیق اصول با فقه و روش تحقیق در علم فقه واصول و صاحب نظر شدن، در مسند شاگردی می نشیند.
در این مرحله، استاد و شاگرد مقید به متن خاصى نیستند، اما براى منظم شدن سیر بحث، یک متن فقهى مثل شرایع، تحریرالوسیله، عروة الوثقى یا یک متن اصولى مثل کفایة الاصول را انتخاب مى کنند و بر اساس آن بحث را ادامه مى دهند. در این درس‌ها استاد با بررسى دلایل و شواهد هر مطلب، نظر نهایى خود را ارائه مى کند و شاگردان در پذیرش یا رد نظر استاد، مختار هستند.
هدف اصلى در این مرحله، تمرین و پرورش قوه استنباط و اجتهاد طلاب است تا آنان در علم فقه، صاحب نظر شوند و بتوانند هر مسئله جدید فقهى را با توجه به منابع چهارگانه احکام: کتاب، سنت، عقل و اجماع حل کنند و به اصطلاح، رد فروع بر اصول کنند. در این دوره دروس فقه و اصول در حد عالى تدریس مى گردد و استاد هنگام تدریس بدون استفاده از کتاب و با بهره گیرى از حافظه به تدریس مشغول مى گردد که به درس خارج شهرت یافته است.[۱]
کتابهایی که امروزه معمولا مبنا وملاک درس خارج فقه یا اصول قرار می گیرند عبارتند از:
1- عروة الوثقی اثر سید محمد کاظم یزدی برای درس خارج فقه
2- شرایع الاسلام اثر محقق حلی برای درس خارج فقه
3- تحریر الوسیله اثر امام خمینی برای درس خارج فقه
4- شرح لمعه اثر شهید ثانی برای درس خارج فقه
5- المکاسب اثر شیخ انصاری برای درس خارج فقه
6- کفایة الاصول اثر آخوند خراسانی برای درس خارج اصول
منابع درسی حوزه
تفصیل کتابها در سه مرحله تحصیل در حوزه به شرح زیر است:
- کتابهای درسی در علم صرف
- کتابهای درسی در علم نحو
- کتابهای درسی در علوم بلاغی
- کتابهای درسی در علم منطق
- کتابهای درسی در علم کلام
- کتابهای درسی در علم فلسفه اسلامی
- کتابهای درسی در علم عرفان اسلامی
- کتابهای درسی در علم هئیت و ریاضیات
- کتابهای درسی در علم اصول
- کتابهای درسی در علم فقه
- کتابهای درسی در درس خارج
کتابهای متداول درسی در حوزه های علمیه شیعه در طی زمانهای مختلف با یکدیگر متفاوت بوده و در هر دوره و زمانی کتابهای خاصی تدریس می شده است. البته علوم و مباحثی که در سالهای مختلف تحصیل در حوزه در نظر گرفته می شده، غالبا یکی بوده و جز موارد اندکی تغییر نیافته است.
اما کتابهایی که در هر زمینه از علوم جهت تحصیل انتخاب می شده اند متفاوت بوده، تا اینکه سرانجام این کتابها در قرن سیزدهم هجری به صورت یکدست و یکنواخت درآمد. و این ترکیب تا مدت زیادی ادامه داشت
در سالهای اخیر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم با الهام از فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در صدد تغییر و تحول نظام آموزشی حوزه، خصوصا اصلاح متون درسی حوزه برآمد و در این جهت تغییرات خاصی هم انجام شده است.[۲]
پانویس
- ↑ مقاطع تحصیلی حوزه های علمیه، پایگاه اطلاع رسانی دانشنامه اسلامی
- ↑ کتابهای درسی حوزه های علمیه شیعه، پایگاه اطلاع رسانه حوزه
منابع
- پایگاه اطلاع رسانی حوزه، تاریخ دسترسی 30 دی 1401.
- پایگاه اطلاع رسانی دانشنامه اسلامی، تاریخ دسترسی 30 دی 1401.