این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
بهاءالدین محمد حسینی نائینی
محمدحسینی‌مختارى سبزواری نائینی، ملقب به «سید بهاءالدین»، فقیه، محدّث، متكلم و ادیب شیعى قرن‌دوازدهم است.
زندگی‌نامه
ولادت
وى در حدود 1080 در نائین اصفهان به دنیا آمد.
خاندان
امیر بهاء الدین محمد فرزند محمد باقر بن محمد بن عبد الرضا حسینی عبیدلی مختاری سبزواری نائینی بوده است.
تحصیلات
گویا آن جناب در اصفهان تحصیلات خویش را آغاز کرده است و سالهای آغازین تحصیلات ایشان و چگونگی آن بر ما معلوم نیست. در اصفهان نزد محمدباقر مجلسى رسیده و در رجب سال 1104 قمری از ایشان اجازه گرفت. بخش هایی از کتب اربعه حدیث را در محضر فاضل هندى به كسب علم پرداخت. فاضل هندی نیز در 19 ذی حجه سال 1104 قمری به ایشان اجازه روایت داده است. همچنین به محضر شیخ حر عاملی رسیده و از ایشان نیز به دریافت اجازه حدیث، نائل آمده است.[۱]
در منابع از شاگردان و نزدیكان وى كمتر سخن به میان آمده، جز از پسر عمویش، ناصرالدین احمد مختاری‌سبزوارى، كه از شاگردان فاضل هندى بوده است. از گزارشى درباره یكى از آثار كلامى وى می‌توان دریافت كه مدتى در كابل به سر برده و سپس به مشهد رفته است، ولى از جزئیات این سفرها اطلاعى نیست.[۲]
جایگاه
جایگاه علمی
اکثر تراجم نگاران او را به عظمت و بزرگی یاد کرده و مقام و منزلت علمی وی را ستوده اند. علامه مجلسی در اجازه خود در مورد او چنین تعبیر کرده است «قد قرأ علیّ و سمع منی...علی غایه التدقیق و التحقیق و للإتقان و الإیقان»که نشان از ابتهاج و سرور فوق العاده علامه مجلسی از حضور این شاگرد با فضیلت و پرتلاش و کوشش در درسش دارد.
همچنین صاحب روضات در تجلیل از ایشان آورده است:«کان من العلماء الأعیان،الفقهاء الأرکان،أدبیا ماهرا و جلیلا کابرا،حکیما متکلّما،جیّد العباره،طیّب الإشاره...له مصنفات جمّه و مؤلفات تدل علی علو الهّمه...».
میرزا محمد علی مدرّس تبریزی قدّس سرّه در ریحانه الادب وی را چنین توصیف می کند:
«از اعیان علما،ارکان فقها،اکابر متکلمین و حکما و محدّثین و ادبا بوده و تألیفات بسیاری دارد که در اثبات مراتب عالیه علمیّه او برهان قاطع و گواهی عادل هستند...».
آیت اللّه مرعشی نجفی در پشت نسخه شماره 12762 که فهرست وسائل الشیعه است آورده:
«کتاب فهرست وسائل الشیعه و هو من احسن فهارس الوسائل و علی ظهر النسخه خط العلامه بهاء الدین محمد بن السید جمال الدین محمد باقر الحسینی النائینی المختاری الشهیر صاحب الکتب النافعه المعاصر للمجلسی و هو ینتهی نسبه الکریم إلی شرفاء المدینه المشرفه الساده الوحاحده و هم عبیدلیون نسبا...و له ذریه مبارکه إلی الیوم فیهم العلماء و الافاضل و الادباء...»[۳]
آثار
حسینی‌مختارى بیش از شصت اثر در فقه، كلام، حدیث و ادبیات فارسى و عربى دارد كه بسیارى از آنها شرح آثار پیشینیان یا حاشیه‌اى بر آنهاست.
فقهى
- لَطائف‌المیراث‌لِطائفِ الوُرّاث
- قِسامُ المواریث و اَقسامُ التَّواریث
- تَقویمُ المیراثِ فى تَقسیمِ التُّراث
- شرح بِدایةُالهِدایة، (شرح بخش عباداتِ هدایةالامّة حرّ عاملى)
- مَقالیدُالقُصود و مَوالیدُالعُقود (صِیغ العقود)
- اِنارةُ الطُروس فى شرح عبارةالدُّروس،
- رساله در احکام الاموات
- أحکام الید
- أفضلیه القیام فی نافله العشاء
- التسلیم علی النبی فی التشهد الأخیر
- عمده الناظر فی عقده الناذر
- العین فی سقی المتبایعین(تعارض حق المشتری و البایع)
- نهایه البدایه لبدایه الهدایه
- قباله قبیله(رساله ارتجالیه فی بیا
- ل فی المسح و الغسل
- حواشی بر آیات الاحکام مقدس اردبیلی
كلام و فلسفه
- اِرتِشافُ الصّافى مِن سُلاف ِالشّافى(پاره‌اى از مناظرات قاضى عبدالجبارمعتزلى و شریفِ مرتضى)
- صَفوةُالصّافى مِن رَغوةِ الشّافى
- التُحفةُالزِّینیة، كه اُرجوزه یا مجموعه شعرى است در قالب مثنوى درباره مسائل كلامى
- حَثیثُ الفُلْجَة فى شَرْحِ حَدیثِ الفُرْجة، شرح حدیث پنجم از باب «حدوث‌العالم» كتاب‌التوحید كافى
- اَمانُ الایمانِ مِن اَخطارِ الاَذهان
- حَدائقُ العارفِ فى طَرائقِ المعارف
- مصفاه السفاء لإستصغاء الشفاء
منطق
- لسان‌المیزان و شرح آن
- شرح مطالع قطب‌الدین رازى
- تعدیل المیزان فی تعلیق علم المیزان
- حاشیه بر حاشیه میر سید شریف جرجانی بر شرح مطالع
- حاشیه بر تحریر القواعد المنطقیه فی شرح الشمسیه
- حاشیه شرح مطالع
ادبیات
- سه شرح (مختصر، متوسط و بزرگ) بر الفوائدالصَّمدیة شیخ بهائى
- زَواهرُالجَواهر فى نَوادرالزَّواجِر
- حاشیه بر المُطوَّل تفتازانى
- نحو میر
- حاشیه‌اى بر كتاب الاشباه و النظایر جلال‌الدین سیوطى
- تَفریجُ القاصد لِتوضیحِ المقاصد(تاریخ بهائیین)[۴]
- تعلیقات بر شرح صمدیه سیّد علی خان
- عروض العروض،در عروض و قافیه
- کشف الغموض فی شرح ألطف العروض
- المطرز فی اللغز
اصول
- حاشیه معالم الاصول
- حاشیه بر اشاراتُ الاصولِ محمدابراهیم كلباسی‌اصفهانى
- الاجماع
تاریخ
- ترجمه و شرح لهوف
- تفریج القاصد لتوضیح المقاصد
- رساله ای در شرح حال خود
متفرقه
- حاشیه بر شرح سیدعلى خان مدنى بر الصحیفة السّجادیة
- الأنوار اللاّمعه لزوار الجامعه(شرح زیارت جامعه کبیره)
- حسان الیواقیت فی بیان المواقیت(هیئت)
- نظام اللئالی فی الأیام و اللیالی(هیئت)
- شرحى بر «خلاصةالحساب» شیخ بهائى(ریاضیات)
- مِصْفاة السَّفاء لاِستصفاءِ الشِّفاء در شرح الشفا ابوعلی سینا
- حاشیه أنوار التنزیل
- فرائد الفوائد(کشکولی است از فوائد متفرقه)[۵]
وفات
سالِ وفات حسینی‌مختارى را، با توجه به تاریخ تألیف برخى آثارش، میان سالهاى 1130 تا 1140 دانسته‌اند. وى را در دارالسلطنه اصفهان به خاک سپردند.[۶] اما خوانسارى (ج 7، ص 121ـ122) قبر او را در آنجا نیافته و احتمال داده كه مدفن او از جمله قبورى بوده كه در حمله افغانها به اصفهان از بین رفته است. نیز گفته‌اند كه او در یكى از روستاهاى فِرِیدَن، از توابع اصفهان، دفن شده است و برخی احتمال داده اند که قبرش در روستای«شیخ چوپان»از توابع شهرکرد باشد.[۷]
پانویس
- ↑ مدرس تبریزی، ریحانه الادب،ج 1،ص 290.
- ↑ آقابزرگ طهرانى، الذریعة الى تصانیف الشیعة، ج 4، ص 153؛ ج 26، ص167.
- ↑ خوانساری، روضات الجنات،ج 7،ص 121؛ حسینی، اجازات الحدیث،صص 137-138، اجازه 55؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب،ج 1،ص 290.
- ↑ بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، ج1، ص6255.
- ↑ نورمحمدی، میراث حوزه علمیه اصفهان:کتابشناسی مختاری نائینی، دفتر هفتم، صص 383-341.
- ↑ قمی، فوائد الرضویه، ج2، ص601.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه،ج 6، ص 78؛حسینی اشکوری، تراجم الرجال،ج 2، ص 469؛ خوانساری، روضات الجنات،ج 7، ص 121؛ مدرس تبریزی، ریحانه الأدب،ج 1، ص 290.
منابع
- نورمحمدی، محمّد جواد، میراث حوزه علمیه اصفهان:کتابشناسی مختاری نائینی، دفتر هفتم، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای حوزه علمیه اصفهان، 1390.
- بنیاد دائرة المعارف اسلامی، دانشنامه جهان اسلام، به کوشش غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی،ج 1، 1375.