این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
اسماعیل واحدالعین درب کوشکی
با اسماعیل حکیم درب کوشکی اشتباه نشود.
آخوند ملاّمحمّداسماعیل واحدالعین، فرزند محمّدسمیع، عالم فاضل، حکیم فیلسوف و عارف کامل، از فلاسفه و مدرّسین حکمت در قرن سیزدهم است.
معرفی
تاریخ ولادت وی معلوم نیست و چون از یک چشم نابینا بود، به واحدالعین ملقب شد.[۱] حاج‌ملاهادی سبزواری او را ذوالعیون[۲] یا ذوالعینین نامیده زیرا به نظر وی، ملااسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی بازداشته‌است[۳]
وی از افاضل شاگردان حکیم ملاّعلی نوری، و خود، در تدریس، خوش بیان و خوش تقریر بوده است. حتی وقتی استادی مسلّم در فلسفه شد، باز هم پس از جلسات درسش به همراه شاگردان خود در محضر درس ملاعلی نوری حاضر می‌شد.[۴] شاگردان، مجلس درس فلسفه ملااسماعیل را ترجیح می‌دادند زیرا او دارای صراحت گفتار و حسن تقریر بود و از بیان اشعار و تطبیق مطالب با آیات و اخبار نیز برای تفهیم و اقناع شاگردان استفاده می‌کرد. در حالی که، ملاعلی نوری به‌ویژه در اواخر عمرش در درس فلسفه بیشتر احتیاط می‌کرد و از بیان صریح مباحث خودداری می‌نمود.[۵]
در تبیین و تدریسِ حکمت متعالیه ملاّصدرا استادی کم نظیر بوده، و به ایرادات مخالفان ملاّصدرا همچون شیخ احمد احسایی پاسخ هایی درخور داده است.
شاگردان
وی استاد بسیاری از حکیمان و عالمان زمان خود بود، از جمله
- ملاهادی سبزواری
- میرزارفیعا قزوینی (جد سیدابوالحسن قزوینی)
- سیدعلی حکیم
- هدایت‌اللّه بسطامی[۶]
- اسماعیل درب‌کوشکی اصفهانی که به‌سبب مشابهت نام وی با استادش، گاهی این دو را یکی دانسته‌اند.[۷]
آثار
آثار و تألیفات ایشان عبارت اند از:
- حاشیه بر اسفار
- حاشیه بر شوارق الالهام
- شرح الحکمه العرشیّه، که در آن، به ایرادهای شیخ احمد احسایی به ملاّصدرا پاسخ داده، و در حواشی کتاب عرشیّه، در سال 1310ق چاپ سنگی شده است.
- حاشیه بر مشاعر که در حواشی کتاب مشاعر در سال 1315ق در تهران چاپ سنگی شده است.[۸]
- تعلیقاتی بر حواشی جمال‌الدین خوانساری بر حاشیه خفری
- وحدة‌الوجود
- جبل قاف
- نوم‌الملائکه[۹]
- شرح دعای صباح( که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است که به وسیله سیّد اسماعیل بن ابراهیم طباطبائی نگاشته شده است. در پایان نسخه این یادداشت به چشم می خورد: "شرح دعای صباح از تألیفات آخوند ملّا اسماعیل واحد العین خواجوئی اصفهانی است.»[۱۰]
وفات
درباره تاریخ وفات ملااسماعیل واحدالعین، گزارشهای متعددی نقل شده است. برخی وفات او را بعد از وفات ملاعلی نوری (1246) در 1271 یا 1277 یا 1281 گزارش کرده‌اند؛[۱۱] که مبتنی بر حدس و احتمال است و سند قطعی ندارد.[۱۲] سیدجلال آشتیانی نیز، گویا با استناد به نقل داماد سبزواری و نیز به گواهی استادان خود مبنی بر حضور ملااسماعیل در تهران در زمان حیات ملاعبداللّه زنوزی(م1257)، بر این باور است که ملااسماعیل قطعاً تا 1267 زنده بوده‌است.[۱۳] بنابر گفته سبزواری در زندگینامه خودنوشتش[۱۴] او پس از وفات ملااسماعیل، حدود سه سال هم نزد ملاعلی نوری حکمت آموخته، بنابراین و با استناد به قراین موجود می‌توان گفت که ملااسماعیل پیش از وفات ملاعلی نوری حدود 1239 یا 1240 درگذشته�است.
سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اعلام اصفهان می نویسد:
«او در روزهای آخر عمر به تهران عزیمت کرد، و در رکاب فتحعلی شاه به سلطانیّه رفت. در آن جا بیمار، و راهی گیلان شد، و در محرّم 1242ق در آن جا وفات یافت.»[۱۵]
پانویس
- ↑ صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص 148.
- ↑ تابنده، نابغة علم و عرفان در قرن چهاردهم، ص 25.
- ↑ رضانژاد، حکمت‌نامه، ج 1، ص 16.
- ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ص 117.
- ↑ همائی، «ملااسماعیل اصفهانی حکیم»، ص 132.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة : الکرام البررة، قسم 1، ص140؛ صدرالدین شیرازی،الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، ص صدوشانزده و پانویس 2، ص صدوبیست‌وپنج.
- ↑ سبزواری،شرح‌المنظومه، ج 2، ص 4.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذّریعه، ج13، ص368 و ج6، صص144 و 200؛ آقا بزرگ تهرانی، الکرام البرره، ج1، ص140؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج6، ص285؛ صدوقی سها، تحریر ثانیِ تاریخ حکما و عرفاء؛ شرح احوال و آراء فلسفی ملاصدرا، ص214؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج6، صص2152و 2153؛ صدرایی‌خویی، آشنای حق، ص28؛ همایی، مقالات ادبی، صص429و 432؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص151؛ صدرالدین شیرازی، الشّواهد الرّبوبیّه، مقدّمه، ص صد و شانزده؛ حائری، فهرست مجلس، ج35، ص406؛ مشار، فهرست کتاب های چاپی عربی، ص295؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.
- ↑ حسینی‌اشکوری، تراجم‌الرجال، ج 1، ص 162.
- ↑ حائری، فهرست نسخه های خطی، ج 35 ، ص 406.
- ↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 6، صص20و 200؛ مهدوی، تذکرة‌القبور، ص 138؛ مدرس تبریزی،ریحانةالادب، ج 6، ص 285؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، همان مقدمه، ص 116؛ اثرآفرینان، زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران، ج 1، ص 257.
- ↑ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 6، ص 2153، پانویس.
- ↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمه، صص 117و118و پانویس.
- ↑ ایزوتسو،بنیاد حکمت سبزواری، ص دو وبیست‌و پنج.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.
منبع
- برگرفته از: اعلام اصفهان، سید مصلح الدین مهدوی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1386.
- بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامۀ جهان اسلام،به کوشش غلامعلی حدادعادل، تهان، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۱۷، ۱۳۹۱ش.