تکیه آغاباشی

نمای داخلی تکیه ی آغاباشی

تکیه ی آغاباشی، منسوب به میرزا سلیمان آغاباشی بانی تکیه و از بستگان دربار ظِلُ السُّلطان و از خواجه سرایان اواخر قاجاریه است که مردی عارف پیشه و نیک نهاد بودو نسبت به علما،به ویژه صوفیان خاندان نعمت اللّهی خاتون آبادی اظهار ارادت می نمود و این تکیه را جهت عرفای این سلسله بنا نمود.

وجه تسمیه

اين تكيه در دوران حکومت ظل السلطان بر اصفهان حدود سال های 24-1323ق بنا گردید. به این جهت از بناهای تاریخی ارزشمند عصر قاجار محسوب می شود. تکیه از دو قسمت شمالی و جنوبی تشکیل شده است. در قسمت شمالی صوفیان و دراویش خاندان نعمت اللّهی و وابستگان این خاندان مدفون هستند وسط تکیه سردابی است که آرامگاه صوفیان سلسله نعمت اللّهی به شمار می آید.

قرار گرفتن این تکیه در یک مکان مذهبی نشان از اجرای معماری اسلامی و سنتی در آن دارد و قرار گیری بقعه در وسط تکیه،توجه هر بیننده ای را به خود جلب می کند. علاوه بر این، بنای مرکزی سبب ایجاد دو صحن متفاوت از هم، در داخل تکیه گردیده است. این تفاوت را می توان در اختلاف سطح دو صحن و طرز بازسازی و مرمت هر یک از آن دو به خوبی مشاهده کرد.

معماری بقعه را «اتینگهاوزن» چنین توصیف نموده است: معماری بقعه وسط تکیه عبارت است از:

بنای چهار گوش آرامگاهی بدون گنبد، که سابقه این نوع معماری به دوران سلجوقی می رسد. در آن آرامگاه ها، بقعه به صورت برج یا بنای مربع شکل ایجاد می شود. این مکان ها به تدریج تبدیل به زیارتگاه های عمومی می شد که می توانست پذیرای زائران از نقاط دور به سمت خود باشد. بنای وسط تکیه پلان مربع شکلی است که از دو طبقه تشکیل یافته است. سردابی به عنوان طبقه زیرین برای دفن اموات و ساختمان اصلی که بنای وسط تکیه محسوب می شود. ساخت نیم طاق ها و پنجره ها به سبک هلالی است و کاربرد طرح هایی چون، استفاده از سِکُنج سبب ایجاد طاقچه های متنوع در این سرداب شده است. چفت یکی از طرح های به کار رفته در سرداب است که از تکرار آن طاق ایجاد شده و آن را به صورت جناغی درآورده است. این امر با استفاده از تویزه ها که در جوانب مختلف با آجر پر شده، مانع شکستن طاق می شود مصالح به کار رفته در طاق بندی سرداب به سبك آجري و با وجود سادگی طرح هم تزیینی است و هم اساس و چهار چوب سایر طرح ها به شمار می آید. از آثار هنری موجود در این تکیه، سنگاب ارزشمندی است که در صحن جنوبی قرار دارد. این سنگاب در دوران قاجاریه حجاری و نصب شده است که بر اساس متن حک شده بر سنگاب، تاریخ آن، سال 1210ق است.

صحن شمالی تکیه از لحاظ الگوی معماری با صحن جنوبی یک تفاوت دارد. وجود اتاق ها و حجره ها در چهار طرف صحن شمالی و یک ایوان شاه نشین در بالاخانه وسط تکیه مشرف به صحن شمالی، سبب تمایز این صحن با صحن جنوبی گردیده که فاقد چنین ویژگی هایی است. تکیه آغاباشی را می توان جزو تکایای محصور و بسته تخت فولاد به شمار آورد و همین ویژگی باعث شده تا در مقایسه با تکایای باز و بدون حصار تخت فولاد ویژگی های تاریخی و معماری خویش را بیشتر حفظ نماید و کمتر در معرض دخالت های طبیعی و انسانی قرار گیرد؛ هر چند تأثیر این عوامل امروزه سبب تغییراتی در بافت معماری این تکیه نیز گردیده است.

بقعه تکیه آغاباشی

ساختمان وسط تکیه و سرداب و بالاخانه ی آن توسط میرزا عبدالحسین میرپنجه جرقویه ای یکی از فرماندهان قشون ظِلُ السّلطان ساخته شده و خودش نیز در سرداب این ساختمان مدفون است. قبر آغاباشی در یکی از اتاق های صحن شمالی قرار دارد.

معماری ساختمان وسط تکیه آغاباشی عبارتست از : بنای چهارگوش آرامگاهی بدون گنبد که این نوع معماری با سبک کاخ سازی در ایران سابقه ای دیرینه دارد.

موقعیّت جغرافیایی تکیه

این تکیه از طرف شمال به کوچه تکیه ی میر، از طرف جنوب به قبرستان عمومی، از طرف شرق به تکیه ی سیّدالعراقین و از طرف غرب به تکیه ی خاتون آبادی محدود می شود. دسترسی به این تکیه نیز از طریق دالانی از تکیه ی خاتون آبادی صورت می گیرد.

مشاهیرمدفون

الف ) مدفونین در تکیه آغاباشی اوّل(قسمت جنوبی)

1- میرزا عباس صابر علی شاه: فرزند میر محمّدهادی، متوفّی 1350 ه . ق. از عرفای خاندان نعمت اللّهی که در خوش اخلاقی و فضایل برجسته ی معنوی معروف بود. در تاریخ فوتش نیز سروده شد:

عباس که بُد نوای او از نی عشق		شد مست و خموش و رفت اندر پی عشق
تاریخ سکوت جابری گفت: ببین		عباس عجب آمده مست از می عشق.

2 - میر محمّدهادی نعمت اللّهی خاتون آبادی: ملقّب به «هادی علیشاه»، متوفّی 1311 ه . ق. فرزند حاج میرزا محمّد حسینی خاتون آبادی. اوّل کس از سلسله ی سادات خاتون آبادی که متمایل به تصوّف و عرفان شد. از عرفای بزرگ سلسله ی نعمت اللّهی که آغاباشی این تکیه و سرداب و بالاخانه را جهت او بنا کرد. 3 - میر محمّد اسماعیل: مشهور به «صابر علی شاه دوم»، متوفّی 1323 ه . ق. برادر کوچکتر میر محمّدهادی. وی مراد سلسله ی نعمت اللّهی اصفهان بود.

4 - دکتر ابراهیم نعمت اللّهی: فرزند حاج میرزا علی اکبر پاقلعه ای، متوفّی 1401 ه . ق. استاد دانشکده پزشکی. وی صاحب آثار و تألیفات زیادی می باشد از جمله می توان به: الف) اصول تغذیه و ویتامین ها ب) فیزیولوژی و سایر کتب اشاره کرد.

5 - باقر حمیدی: فرزند جعفر متوفّی 1349 ه . ق. از شعرا و عرفای اصفهان که در مدح ائمه معصومین اشعاری خوب سروده است. این شعراز اشعار اوست:

مداحی علی ز ازل گشته کار من		این شیوه است به ابد افتخار من
چشم امید من بدر شاه اولیاست		نومید کی شود دل امیدوار من.

عدّه ای از مشاهیر در این قسمت عبارتند از:

6 - میرزا زین العابدین نعمت اللّهی: متوفّی 1402 ه . ق.(عارف و صوفی)

7 - میر ابوطالب نعمت اللّهی: متوفّی 1412 ه . (عارف)

8 - حاج میرزا علی اکبر پاقلعه ای: متوفّی 1352 ق.(عارف، شاعر)

ب ) مدفونین در قسمت شمالی تکیه ی آغاباشی

1 - میرزا سلیمان آغاباشی: از خواجه سرایان دستگاه ظلّ السّلطان و خود مردی عارف پیشه و نیک نهاد بوده و نسبت به علماء و خصوصاً آقایان علمای خاتون آبادی اظهار ارادت می نمود. پس از درگذشت میر محمّد اسماعیل خاتون آبادی مشهور به «صابر علیشاه دوم» در جنب تکیه خاتون آبادی بقعه ای برای او بنا کرد.

2 - محمّدرضا شکیب: فرزند محمّدحسین، متوفّی 1403 ه . ق. از ادباء و شعرای برجسته، متخلّص به «شکیب». صاحب دیوان اشعار.

3 - استاد شکراللّه صنیع زاده: متوفّی 1404 ه . ق. احیاءگر هنر میناسازی در ایران که هنر میناسازی را که بعد از صفویه در ایران متروک شده بود، احیاء کرد. آثار زیبای او در بسیاری از اماکن مذهبی و مقدّسه مانند کربلا، نجف، کاظمین، سامراء،مشهد و قم دیده می شود.

4 - حسین شجره: متوفّی 1402 ه . ق. فرزند سیّد عبدالرسول شجره(از شعرای مدفون در همین تکیه). از شعراء و نویسندگان و دانشمندان اصفهان در قرن چهاردهم. متخلّص به «شیوا» از آثار ارزشمند او می توان به الف) تحقیق در رباعیات خیّام ب) علم معاش ج) شخصیّت مولوی د) مقدمه بر جغرافیای اقتصادی اشاره نمود. این شعراز اشعار اوست:

گر خاک شود وجود دانا		او راست حیات جاودانی
لیکن بمثل حیات نادان		مرگست بنام زندگانی

5 - عباسعلی موزون: متوفّی 1392 عارف شاعر.

6 - استاد محمّدابراهیم نعمت اللّهی: مشهور به «نقّاش باشی». متوفی 1334 ق. فرزند محمّدحسین. از هنرمندان توانای اصفهان در نقّاشی. وی با آمیختن سبک نقّاشی ایرانی با سبک قفقازی شیوه ای تازه پدید آورد و ذوق و نبوغ خود را به نمایش گذاشت.

منبع

برگرفته از: پایگاه اطلاع رسانی تخت فولاد اصفهان

برگرفته از: عقیلی، احمد، تخت فولاد اصفهان، زیرنظر اصغر منتظر القائم؛ با همکاری مجموعه تاریخی فرهنگی و مذهبی تخت فولاد (دانشنامه تخت فولاد اصفهان)، چاپ دوم، اصفهان، کانون پژوهش، 1385.