این دانشنامه در حال تصحیح و تکمیل می باشد. از این رو محتوای آن قابل ارجاع نیست. پیشنهاد عناوین - ارتباط با ما
زین العابدین اشرف الکتاب اصفهانی
ملّا زین العابدین اشرف الکتاب (1187ق-1295ق) فرزند محمّد تقی اصفهانی، یکی از بزرگترین خوشنویسان قرن سیزدهم هجری در اصفهان بود.
زندگی نامه
ملا زین العابدین در سال 1187ق در اصفهان متولّد شده[۱] و نزد آقا محمود اصفهانی و عبدالغفار اصفهانی[۲] مشق خط کرده و در انواع خطوط خصوصا ثلث و نسخ به مقامی عالی رسیده و در بین خوشنویسان عهد خویش ممتاز گشته است.
اشرف الکتاب در خط شاگرد آقا محمود خوشنویس اصفهانی و آقا عبدالغفار اصفهانی بود و از روی خطوط میرزا احمد نیریزی مشق بسیار نموده و نام وی را به عظمت یاد کرده است.
اعتمادالسلطنه در مقام بلند او می نویسد:
«آقا زین العابدین خطاط، از مفاخر عظیمه این دولت است که در قلم نسخ کرامت اظهار می فرمود.»[۳]
به پیش خط خوش نغز اشرف الکتاب ز خط سبزنکویان همه دهان بستند.[۴]
وی خطاط و خوشنویس، فرزند محمد تقی است. استاد مهدی بیانی با توجه به فهرست خطوطی که از اشرف الکتاب دیده و در کتابش آورده، از دو نسخه نام می برد که خود وی با رقم «زین العابدین بن محمد تقی اصفهانی» نوشته است. بنابراین، با توجه به این سند، نام پدر وی را محمد تقی می نویسد، اما استاد همایی با ذکر داستانی که برای پدر اشرف الکتاب در دوره وزارت حاج میرزا آقاسی (وزیر محمد شاه قاجار) اتفاق افتاده، نام پدر وی را آقا قاسم اصفهانی آورده است که قابل اعتماد نیست.
زین العابدین اصفهانی از استادان مسلم خط نسخ در دوره فتحعلی شاه، محمد شاه و ناصرالدین شاه بوده است . در این باره کتاب المآثر والآثار از منابع مهم عصر ناصری نوشته است: «آقا زین العابدین، خطاط اصفهانی از مفاخر عظیمه این دولت است که در نسخ کرامت اظهار می فرمود».
شاگردان
جمعی از خوشنویسان زبده در اصفهان نزد او مشق خط کرده اند از جمله:
1.میرزا محمّد علی سلطان الکتاب
2.میرزا محمّد علی مطلق
3.میرزا علی تنباکوفروش
4.سیّد محمّد بقاء اصفهانی
5. میرزا علیرضا پرتو
6. میرزا محمّد
7.علی قاری و دیگران.[۵]
آثار
برخی از آثار و قطعات هنری اشرف الکتاب که در کتابخانه ها و موزه ها نگهداری می شود عبارت است از:
1- قرآن رحلی به قلم نسخ، 626 صفحه به تاریخ 1222ق صفحات افتتاح مذهب عالی، در کتابخانه سلطنتی سابق شماره 650
2- دوازده امام، رقعی ، 2/14× 5/22 سانتی متر، 45 صفحه، به قلم نسخ عالی، تاریخ 1222ق، مذهب، در همان کتابخانه، ش 2024
3- سورۀ یاسین و چند دعا، نسخ ممتاز و رقاع، تاریخ 1222ق، سرلوح مذهب، در کتابخانۀ شماره یک مجلس شورای اسلامی، ش 5099
4- شش قطعه خط، به قلم نسخ خوش، تاریخ 1235 و 1236 ق، در مرقعی در کتابخانۀ سلطنتی سابق
5- قطعه، مذهب طلا اندازی شده، به قلم نسخ کتابت و رقاع ممتاز، تاریخ 1236ق، مجموعه بیانی- موزۀ هنرهای تزیینی
6- دعای احتجاب و ادعیۀ دیگر، رقعی 5/12× 5/19 سانتی متر، 11صفحه، نسخ عالی، تاریخ 1238ق، مزین سر لوح مرصع، در کتابخانۀ سلطنتی سابق، ش1127
7- قرآن، وزیری به قلم نسخ و رقاع، تاریخ 1247ق، مذهب مرصع، در مجموعه اتحادیه
8- قرآن، 5/11× 4/18 سانتی متر، 450 صفحه، به قلم نسخ خفی عالی، تاریخ 1256ق، صفحات افتتاح مذهب مرصع، در کتابخانه سلطنتی سابق،ش 652
9- صحیفۀ سجادیه، وزیری کوچک ،5/13×5/12 سانتی متر، 462 صفحه، متن نسخ عالی، ترجمۀ فارسی، نستعلیق خوش، تاریخ 1257ق، دارای تذهیب و تشعیر، در کتابخانه سلطنتی سابق،ش 1208
10- مرقعی شامل 6 رقعه و نیز یک رقعه بزرگ، تاریخ 1258ق، مجموعه بیانی
11- قرآن، وزیری بزرگ، به قلم نسخ، کتابت عالی، تاریخ 1275ق، دو صفحۀ اول و دو صحفۀ آخر مذهب، صفحات افتتاح و سر سوره ها مذهب مرصع
12- مائه کلمه، رقعی، 5/11×5/17 سانتی متر، 27 ورق تاریخ 1276ق، در کتابخانۀ سپهسالار، ش997
13- قرآن، به قلم نسخ، تاریخ 1278ق، مذهب مرصع، مجموعۀ مهدوی
14- قرآن خطی نفیس: موزه کاخ نیاوران[۶]
15.و همچنین از نمونه خطوط زیبای او خطوط سنگ لوح مرمرین قبر میرزا ابوالحسن سلطان الاطباء (متوفی به سال 1269ق) به خط ثلث عالی در تخت فولاد اصفهان است.[۷]
اشرف الکُتّاب در پیری نیز بدون عینک و در کمال پختگی و استادی خط می نوشت. بسیاری از قرآن ها و ادعیه را به سفارش ناصرالدّین شاه و رجال و اعیان قاجاریه کتابت کرد و بدین خاطر از سوی ناصرالدّین شاه به «اشرف الکُتّاب» و «سلطانی» لقب گرفت.[۸]
وفات
تاریخ وفات او را «اعتماد السلطنه» و به تبعیّت از او سایر زندگینامه نویسان 9 شعبان 1296ق نوشته اند.[۹] ولی صحیح تر آن است که در همان روز ماه ولی در 1295ق او از دنیا رفته است. مدفن او در تکیه آقا حسین خوانساری واقع در تخت فولاد اصفهان است. سنگ مزار او سالیان دراز در زیر انبوهی از خاک از دیده ها پنهان بود. نگارنده (غلامرضا نصرالهی) در تابستان 1378 موفق به شناسایی قبر او شد.[۱۰]
پانویس
- ↑ تخت فولاد یادگار تاریخ: خطی.
- ↑ فهرست خوشنویسان اصفهان: خطی.
- ↑ افشار، چهل سال تاریخ ایران یا المآثر و الآثار، ج1، ص286.
- ↑ راهجیری ،تذکره خوشنویسان معاصر، ص65.
- ↑ همایی،تاریخ اصفهان (هنر و هنرمندان)، ص78.
- ↑ مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد، دانشنامه تخت فولاد، ج1، صص182-185.
- ↑ همایی، تاریخ اصفهان (تکایا و مقابر)، ص111.
- ↑ بیاتی، احوال و آثار خوشنویسان، ج4، صص 1071-1072.
- ↑ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، ص292؛ گزی برخواری، رجال اصفهان یا تذکره القبور، ص213؛مهدوی، سیری در تاریخ تخت فولاد، ص226؛ جناب، الاصفهان: رجال و مشاهیر، ص107؛ معینیان،کارنامه بزرگان ایران، ص347؛معین، فرهنگ معیّن ج5، ص182؛قدسی، مرقع (استاد قدسی)، ص21.
- ↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج3، صص245-246.
منابع
- مهدوی، مصلح الدین، اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگي تفريحي شهرداري اصفهان، ۱۳۸۶.
- مجموعه فرهنگی و مذهبی تخت فولاد: زيرنظر اصغر منتظرالقائم، دانشنامه تخت فولاد اصفهان، ج1، اصفهان: سازمان فرهنگی تفريحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1389