تفاوت میان نسخه‌های «اسماعیل واحدالعین درب کوشکی»

نسخهٔ ‏۱۰ آذر ۱۴۰۱، ساعت ۱۴:۰۵

آخوند ملاّمحمّداسماعیل واحدالعین، فرزند محمّدسمیع، عالم فاضل، حکیم فیلسوف و عارف کامل، از فلاسفه و مدرّسین حکمت در قرن سیزدهم است.

معرفی

تاریخ ولادت وی معلوم نیست و چون از یک چشم نابینا بود، به واحدالعین ملقب شد.^[۱] حاج‌ملاهادی سبزواری او را ذوالعیون^[۲] یا ذوالعینین نامیده زیرا به نظر وی، ملااسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی بازداشته‌است^[۳]

وی از افاضل شاگردان حکیم ملاّعلی نوری، و خود، در تدریس، خوش بیان و خوش تقریر بوده است. حتی وقتی استادی مسلّم در فلسفه شد، باز هم پس از جلسات درسش به همراه شاگردان خود در محضر درس ملاعلی نوری حاضر می‌شد.^[۴] شاگردان، مجلس درس فلسفه ملااسماعیل را ترجیح می‌دادند زیرا او دارای صراحت گفتار و حسن تقریر بود و از بیان اشعار و تطبیق مطالب با آیات و اخبار نیز برای تفهیم و اقناع شاگردان استفاده می‌کرد. در حالی که، ملاعلی نوری به‌ویژه در اواخر عمرش در درس فلسفه بیشتر احتیاط می‌کرد و از بیان صریح مباحث خودداری می‌نمود.^[۵]

در تبیین و تدریسِ حکمت متعالیه ملاّصدرا استادی کم نظیر بوده، و به ایرادات مخالفان ملاّصدرا همچون شیخ احمد احسایی پاسخ هایی درخور داده است.

شاگردان

وی استاد بسیاری از حکیمان و عالمان زمان خود بود، از جمله

ملاهادی سبزواری
میرزارفیعا قزوینی (جد سیدابوالحسن قزوینی)
سیدعلی حکیم
هدایت‌اللّه بسطامی^[۶]
اسماعیل درب‌کوشکی اصفهانی که به‌سبب مشابهت نام وی با استادش، گاهی این دو را یکی دانسته‌اند.^[۷]

آثار

آثار و تألیفات ایشان عبارت اند از:

حاشیه بر اسفار
حاشیه بر شوارق الالهام
شرح الحکمه العرشیّه، که در آن، به ایرادهای شیخ احمد احسایی به ملاّصدرا پاسخ داده، و در حواشی کتاب عرشیّه، در سال 1310ق چاپ سنگی شده است.
حاشیه بر مشاعر که در حواشی کتاب مشاعر در سال 1315ق در تهران چاپ سنگی شده است.^[۸]
تعلیقاتی بر حواشی جمال‌الدین خوانساری بر حاشیه خفری
وحدة‌الوجود
جبل قاف
نوم‌الملائکه^[۹]
شرح دعای صباح( که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است که به وسیله سیّد اسماعیل بن ابراهیم طباطبائی نگاشته شده است. در پایان نسخه این یادداشت به چشم می خورد: "شرح دعای صباح از تألیفات آخوند ملّا اسماعیل واحد العین خواجوئی اصفهانی است.»^[۱۰]

وفات

درباره تاریخ وفات ملااسماعیل واحدالعین، گزارشهای متعددی نقل شده است. برخی وفات او را بعد از وفات ملاعلی نوری (1246) در 1271 یا 1277 یا 1281 گزارش کرده‌اند؛^[۱۱] که مبتنی بر حدس و احتمال است و سند قطعی ندارد.^[۱۲] سیدجلال آشتیانی نیز، گویا با استناد به نقل داماد سبزواری و نیز به گواهی استادان خود مبنی بر حضور ملااسماعیل در تهران در زمان حیات ملاعبداللّه زنوزی(م1257)، بر این باور است که ملااسماعیل قطعاً تا 1267 زنده بوده‌است.^[۱۳] بنابر گفته سبزواری در زندگینامه خودنوشتش^[۱۴] او پس از وفات ملااسماعیل، حدود سه سال هم نزد ملاعلی نوری حکمت آموخته، بنابراین و با استناد به قراین موجود می‌توان گفت که ملااسماعیل پیش از وفات ملاعلی نوری حدود 1239 یا 1240 درگذشته�است.

سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اعلام اصفهان می نویسد:

«او در روزهای آخر عمر به تهران عزیمت کرد، و در رکاب فتحعلی شاه به سلطانیّه رفت. در آن جا بیمار، و راهی گیلان شد، و در محرّم 1242ق در آن جا وفات یافت.»^[۱۵]

پانویس

↑ صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص 148.
↑ تابنده، نابغة علم و عرفان در قرن چهاردهم، ص 25.
↑ رضانژاد، حکمت‌نامه، ج 1، ص 16.
↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ص 117.
↑ همائی، «ملااسماعیل اصفهانی حکیم»، ص 132.
↑ آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة : الکرام البررة، قسم 1، ص140؛ صدرالدین شیرازی،الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، ص صدوشانزده و پانویس 2، ص صدوبیست‌وپنج.
↑ سبزواری،شرح‌المنظومه، ج 2، ص 4.
↑ آقابزرگ طهرانی، الذّریعه، ج13، ص368 و ج6، صص144 و 200؛ آقا بزرگ تهرانی، الکرام البرره، ج1، ص140؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج6، ص285؛ صدوقی سها، تحریر ثانیِ تاریخ حکما و عرفاء؛ شرح احوال و آراء فلسفی ملاصدرا، ص214؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج6، صص2152و 2153؛ صدرایی‌خویی، آشنای حق، ص28؛ همایی، مقالات ادبی، صص429و 432؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص151؛ صدرالدین شیرازی، الشّواهد الرّبوبیّه، مقدّمه، ص صد و شانزده؛ حائری، فهرست مجلس، ج35، ص406؛ مشار، فهرست کتاب های چاپی عربی، ص295؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.
↑ حسینی‌اشکوری، تراجم‌الرجال، ج 1، ص 162.
↑ حائری، فهرست نسخه های خطی، ج 35 ، ص 406.
↑ آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 6، صص20و 200؛ مهدوی، تذکرة‌القبور، ص 138؛ مدرس تبریزی،ریحانةالادب، ج 6، ص 285؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، همان مقدمه، ص 116؛ اثرآفرینان، زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران، ج 1، ص 257.
↑ حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 6، ص 2153، پانویس.
↑ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمه، صص 117و118و پانویس.
↑ ایزوتسو،بنیاد حکمت سبزواری، ص دو وبیست‌و پنج.
↑ مهدوی، اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.

منبع

برگرفته از: اعلام اصفهان، سید مصلح الدین مهدوی، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1386.
بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامۀ جهان اسلام،به کوشش غلامعلی حدادعادل، تهان، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۱۷، ۱۳۹۱ش.

[1] صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص 148.

[2] تابنده، نابغة علم و عرفان در قرن چهاردهم، ص 25.

[3] رضانژاد، حکمت‌نامه، ج 1، ص 16.

[4] سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ص 117.

[5] همائی، «ملااسماعیل اصفهانی حکیم»، ص 132.

[6] آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة : الکرام البررة، قسم 1، ص140؛ صدرالدین شیرازی،الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، ص صدوشانزده و پانویس 2، ص صدوبیست‌وپنج.

[7] سبزواری،شرح‌المنظومه، ج 2، ص 4.

[8] آقابزرگ طهرانی، الذّریعه، ج13، ص368 و ج6، صص144 و 200؛ آقا بزرگ تهرانی، الکرام البرره، ج1، ص140؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج6، ص285؛ صدوقی سها، تحریر ثانیِ تاریخ حکما و عرفاء؛ شرح احوال و آراء فلسفی ملاصدرا، ص214؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج6، صص2152و 2153؛ صدرایی‌خویی، آشنای حق، ص28؛ همایی، مقالات ادبی، صص429و 432؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص151؛ صدرالدین شیرازی، الشّواهد الرّبوبیّه، مقدّمه، ص صد و شانزده؛ حائری، فهرست مجلس، ج35، ص406؛ مشار، فهرست کتاب های چاپی عربی، ص295؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.

[9] حسینی‌اشکوری، تراجم‌الرجال، ج 1، ص 162.

[10] حائری، فهرست نسخه های خطی، ج 35 ، ص 406.

[11] آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 6، صص20و 200؛ مهدوی، تذکرة‌القبور، ص 138؛ مدرس تبریزی،ریحانةالادب، ج 6، ص 285؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، همان مقدمه، ص 116؛ اثرآفرینان، زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران، ج 1، ص 257.

[12] حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 6، ص 2153، پانویس.

[13] سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمه، صص 117و118و پانویس.

[14] ایزوتسو،بنیاد حکمت سبزواری، ص دو وبیست‌و پنج.

[15] مهدوی، اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

@@ سطر ۱: / سطر ۱: @@
-آخوند ملاّمحمّداسماعیل واحدالعین، فرزند محمّدسمیع، عالم فاضل، حکیم فیلسوف و عارف کامل، از فلاسفه و مدرّسین حکمت در اصفهان است.
+'''آخوند ملاّمحمّداسماعیل واحدالعین'''، فرزند محمّدسمیع، عالم فاضل، حکیم فیلسوف و عارف کامل، از فلاسفه و مدرّسین حکمت در قرن سیزدهم است.
 ==معرفی==
-از افاضل شاگردان حکیم ملاّعلی نوری، و خود، در تدریس، خوش بیان و خوش تقریر بوده [است]. بسیاری از فضلاء و حکماء، از دست پروردگان او به شمار می روند؛ ازجمله حاج ملاهادی سبزواری که استاد را ذوالعیون می خوانده، و سال ها از محضر او مستفیض شده است. [در تبیین و تدریسِ حکمت متعالیه ملاّصدرا استادی کم نظیر بوده، و به ایرادات مخالفان ملاّصدرا همچون شیخ احمد احسایی پاسخ هایی درخور داده است.
+تاریخ ولادت وی معلوم نیست و چون از یک چشم نابینا بود، به واحدالعین ملقب شد.<ref>صدوقی‌سها، تاریخ حکماء و عرفای متأخر، ص 148.</ref> حاج‌[[ملا هادی سبزواری|ملاهادی سبزواری]] او را ذوالعیون<ref>تابنده، نابغة علم و عرفان در قرن چهاردهم، ص 25.</ref>  یا ذوالعینین نامیده زیرا به نظر وی، ملااسماعیل در علوم معقول و منقول چشمانی بازداشته‌است<ref>رضانژاد، حکمت‌نامه، ج 1، ص 16.</ref>
+وی از افاضل شاگردان حکیم [[ملا علی نوری|ملاّعلی نوری]]، و خود، در تدریس، خوش بیان و خوش تقریر بوده است. حتی وقتی استادی مسلّم در فلسفه شد، باز هم پس از جلسات درسش به همراه شاگردان خود در محضر درس ملاعلی نوری حاضر می‌شد.<ref>سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، ص 117.</ref> شاگردان، مجلس درس فلسفه ملااسماعیل را ترجیح می‌دادند زیرا او دارای صراحت گفتار و حسن تقریر بود و از بیان اشعار و تطبیق مطالب با آیات و اخبار نیز برای تفهیم و اقناع شاگردان استفاده می‌کرد. در حالی که، ملاعلی نوری به‌ویژه در اواخر عمرش در درس فلسفه بیشتر احتیاط می‌کرد و از بیان صریح مباحث خودداری می‌نمود.<ref>همائی، «ملااسماعیل اصفهانی حکیم»، ص 132.</ref>
+در تبیین و تدریسِ حکمت متعالیه ملاّصدرا استادی کم نظیر بوده، و به ایرادات مخالفان ملاّصدرا همچون شیخ احمد احسایی پاسخ هایی درخور داده است.
+<br />
+== شاگردان ==
+وی استاد بسیاری از حکیمان و عالمان زمان خود بود، از جمله
+# ملاهادی سبزواری
+# میرزارفیعا قزوینی (جد سیدابوالحسن قزوینی)
+# سیدعلی حکیم
+# هدایت‌اللّه بسطامی<ref>آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام‌الشیعة : الکرام البررة، قسم 1، ص140؛ صدرالدین شیرازی،الشواهدالربوبیه فی المناهج السلوکیه، ص صدوشانزده و پانویس 2، ص صدوبیست‌وپنج.</ref>
+# [[اسماعیل حکیم درب کوشکی|اسماعیل درب‌کوشکی اصفهانی]] که به‌سبب مشابهت نام وی با استادش، گاهی این دو را یکی دانسته‌اند.<ref>سبزواری،شرح‌المنظومه، ج 2، ص 4.</ref>
+<br />
 ==آثار==
 آثار و تألیفات ایشان عبارت اند از:
-. حاشیه بر اسفار؛
+# حاشیه بر اسفار
+# حاشیه بر شوارق الالهام
+# شرح الحکمه العرشیّه، که در آن، به ایرادهای شیخ احمد احسایی به ملاّصدرا پاسخ داده، و در حواشی کتاب عرشیّه، در سال 1310ق چاپ سنگی شده است.
+# حاشیه بر مشاعر که در حواشی کتاب مشاعر در سال 1315ق در تهران چاپ سنگی شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذّریعه، ج13، ص368 و ج6، صص144 و 200؛ آقا بزرگ تهرانی، الکرام البرره، ج1، ص140؛ مدرس تبریزی، ریحانه الادب، ج6، ص285؛ صدوقی سها، تحریر ثانیِ تاریخ حکما و عرفاء؛ شرح احوال و آراء فلسفی ملاصدرا، ص214؛ حبیب آبادی، مکارم الآثار، ج6، صص2152و  2153؛ صدرایی‌خویی، آشنای حق، ص28؛ همایی، مقالات ادبی، صص429و 432؛ تنکابنی، قصص العلماء، ص151؛ صدرالدین شیرازی، الشّواهد الرّبوبیّه، مقدّمه، ص صد و شانزده؛ حائری، فهرست مجلس، ج35، ص406؛ مشار، فهرست کتاب های چاپی عربی، ص295؛ مهدوی، دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.</ref>
+# تعلیقاتی  بر حواشی جمال‌الدین خوانساری بر حاشیه خفری
+# وحدة‌الوجود
+# جبل قاف
+# نوم‌الملائکه<ref>حسینی‌اشکوری، تراجم‌الرجال، ج 1، ص 162.</ref>
+# شرح دعای صباح( که نسخه ای از آن در کتابخانه مجلس شورای اسلامی موجود است که به وسیله سیّد اسماعیل بن ابراهیم طباطبائی نگاشته شده است. در پایان نسخه این یادداشت به چشم می خورد: "شرح دعای صباح از تألیفات آخوند ملّا اسماعیل واحد العین خواجوئی اصفهانی است.»<ref>حائری، فهرست نسخه های خطی، ج 35 ، ص 406.</ref>
-. حاشیه بر شوارق الالهام؛
+<br />
-. شرح الحکمه العرشیّه، که در آن، به ایرادهای شیخ احمد احسایی به ملاّصدرا پاسخ داده، و در حواشی کتاب عرشیّه، در سال 1310ق چاپ سنگی شده است؛
-. حاشیه بر مشاعر که در حواشی کتاب مشاعر در سال 1315ق در تهران چاپ سنگی شده است.
 ==وفات==
-صاحب عنوان، در روزهای آخر عمر به تهران عزیمت کرد، و در رکاب فتحعلی شاه به سلطانیّه رفت. در آن جا بیمار، و راهی گیلان شد، و در محرّم 1242ق در آن جا وفات یافت].
+درباره تاریخ وفات ملااسماعیل واحدالعین، گزارشهای متعددی نقل شده است. برخی وفات او را بعد از وفات ملاعلی نوری (1246) در 1271 یا 1277 یا 1281 گزارش کرده‌اند؛<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ج 6، صص20و 200؛ مهدوی، تذکرة‌القبور، ص 138؛ مدرس تبریزی،ریحانةالادب،  ج 6، ص 285؛ سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، همان مقدمه، ص 116؛    اثرآفرینان، زندگینامه نام‌آوران فرهنگی ایران، ج 1، ص 257.</ref> که مبتنی بر حدس و احتمال است و سند قطعی ندارد.<ref>حبیب‌آبادی، مکارم الآثار، ج 6، ص 2153، پانویس.</ref>  سیدجلال آشتیانی نیز، گویا با استناد به نقل داماد سبزواری و نیز به گواهی استادان خود مبنی بر حضور ملااسماعیل در تهران در زمان حیات ملاعبداللّه زنوزی(م1257)، بر این باور است که ملااسماعیل قطعاً تا 1267 زنده بوده‌است.<ref>سبزواری، رسائل حکیم سبزواری، مقدمه، صص 117و118و پانویس.</ref>  بنابر گفته سبزواری در زندگینامه خودنوشتش<ref>ایزوتسو،بنیاد حکمت سبزواری، ص دو وبیست‌و پنج.</ref> او پس از وفات ملااسماعیل، حدود سه سال هم نزد ملاعلی نوری حکمت آموخته، بنابراین و با استناد به قراین موجود می‌توان گفت که ملااسماعیل پیش از وفات ملاعلی نوری حدود 1239 یا 1240 درگذشته�است.
-<ref>الذّریعه، ج13، ص368 و ج6، صص144 و 200؛ الکرام البرره، ج1، ص140؛ ریحانه الادب، ج6، ص285؛ تحریر ثانیِ تاریخ حکما و عرفاء؛ شرح احوال و آراء فلسفی ملاصدرا، ص214؛ مکارم الآثار، ج6، صص2152 2153؛ آشنای حق، ص28؛ مقالات ادبی، صص429 432؛ قصص العلماء، ص151؛ الشّواهد الرّبوبیّه، مقدّمه، ص صد و شانزده؛ فهرست مجلس، ج35، ص406؛ فهرست کتاب های چاپی عربی، ص295؛ دانشمندان و بزرگان اصفهان، ج1، صص273و 274.</ref> و <ref>اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.</ref>
+سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اعلام اصفهان می نویسد:  <blockquote>«او در روزهای آخر عمر به تهران عزیمت کرد، و در رکاب فتحعلی شاه به سلطانیّه رفت. در آن جا بیمار، و راهی گیلان شد، و در محرّم 1242ق در آن جا وفات یافت.»<ref>مهدوی، اعلام اصفهان، ج1 ، ص 552.</ref> </blockquote>
 ==پانویس==
-<br />
 [[رده:اعلام اصفهان،ج 1]]
 [[رده:تیرماه 1401]]
 <references />
-== منبع ==
+==منبع==
-برگرفته از: [[اعلام اصفهان (کتاب)| اعلام اصفهان]]، [[سید مصلح الدین مهدوی]]، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1386.
+* برگرفته از: [[اعلام اصفهان (کتاب)| اعلام اصفهان]]، [[سید مصلح الدین مهدوی]]، سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، چاپ اول، 1386.
+* بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، دانشنامۀ جهان اسلام،به کوشش غلامعلی حدادعادل، تهان، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ج۱۷، ۱۳۹۱ش.
+{| class="wikitable"
+|}
+<br />
+[[رده:علمای قرن 13]]
+[[رده:فیلسوفان]]
+[[رده:مدرسین]]

تفاوت میان نسخه‌های «اسماعیل واحدالعین درب کوشکی»

نسخهٔ ‏۱۰ آذر ۱۴۰۱، ساعت ۱۴:۰۵

محتویات

معرفی

شاگردان

آثار

وفات

پانویس

منبع

منوی ناوبری

تفاوت میان نسخه‌های «اسماعیل واحدالعین درب کوشکی»

نسخهٔ ‏۱۰ آذر ۱۴۰۱، ساعت ۱۴:۰۵

معرفی

شاگردان

آثار

وفات

پانویس

منبع

منوی ناوبری

جستجو