مدرسه خواجه الملک

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	قبل از صفوی
آدرس	در میدان نقش جهان
وضعیت:	تخریب شده است.
علّت نام گذاری:	به نام بانی آن (خواجه ملک مستوفی)
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: [کتاب حسین سلطان زاده] یکی از مدارس بزرگ و مهم قبل از صفویّه است که پس از ساختمان مسجد شیخ لطف اللّه کم کم رو به ویرانی رفت تا این که در اواخر صفویه به کلّی خراب شد، مدرسه خواجه ملک می باشد. این مدرسه بسیار بزرگ بود و حدود آن از طرف مغرب به باغ نقش جهان «میدان نقش جهان فعلی» و از جنوب به مسجد شیخ لطف اللّه و از طرف مشرق باغ بزرگی را شامل می شده و تا شمال محل فعلی «سرای بیگدلی» وسعت داشته است.

خواجه ملک از بزرگان اصفهان است که در زمان شاه اسماعیل می زیسته و این مدرسه به نام او بوده است و او این مدرسه را توسعه می دهد و سرائی هم در کنار آن بنا می کند. هنگامی که شاه عباس کبیر در اولین سفر خود (در سال 998) به اصفهان آمد.

مردم بی نهایت از او طرف داری و استقبال کردند و بعد از سه روز که در معرض مردم ظاهر شد تا او را ببینند مردم باز اظهار کردند که شاه را ندیدیم و قرار بر این شد که شاه روی بام مدرسه خواجه ملک بایستد و مردم از باغ نقش جهان او را تماشا کنند. شرح تظاهرات عجیبی که مردم اصفهان آن روز برای شاه عباس صفوی کردند در کتاب «زندگانی شاه عباس کبیر» تألیف نصر اله فلسفی به گونه ای مفصّل آمده است.

مرحوم صدر هاشمی راجع به مدرسه خواجه ملک چنین نوشته است: مدرسه خواجه ملک که در مجاورت مسجد شیخ لطف اله بنا شده بود و از آثار قبل از صفویه بوده است و مدت زمانی در اصفهان مرکز بحث و تحقیق بوده و بیشتر علما و دانشمندان و مدرسین مشهور عهد صفویّه از آن بیرون آمده اند.

یکی از دانشمندان عصر بنام مولانا محمّد زمان تبریزی در کتاب خود موسوم به «مزاید الفوائد» شرح حال جمعی از فضلا و علمایی را که در این مدرسه تحصیل می کرده و بعدا صیت شهرتشان اطراف و اکناف را گرفته بود، بیان کرده است. مدرسه خواجه ملک در زمان شاه عباس بزرگ هنگام بنای مسجد شیخ لطف اله تعمیر شد و مدرس آن به عهده شیخ لطف اله میسی عامل واگذار شده است.

علت از بین رفتن این مدرسه که بسیار بزرگ بوده، یکی ساختن مسجد شیخ لطف اله در کنار آن و دیگر ساختمان مدارس معروف در دوره صفویّه است که موجب از رونق افتادن این مدرسه گردیده، شاه عباس صفوی در ابتدای سلطنت خودش در صدد ساختمان محلی برای مشورت با علما بود و نیّت دیگر او داشتن یک مسجد خصوصی برای خاندان سلطنت بود.

بدین سبب در خلوت جنوب مدرسه خواجه ملک، مسجد شیخ لطف اله را بنا می کند و یکی از علل نداشتن صحن برای مسجد، وجود صحن بزرگ مدرسه خواجه ملک در کنار آن بوده است.

دیگر از دانشمندان و مدرّسین این مدرسه ملّا عبد اللّه و آقا حسین خوانساری بوده اند که دانشمند اخیر الذکر در زمان شاه سلیمان صفوی می زیسته و بسیار در او نفوذ داشته است و حجره ی او در جنوب مدرسه خواجه ملک چسبیده به گنبد شیخ لطف اله بوده است. امروزه تنها قسمتی از این مدرسه بنام «سرای بیگدلی» در خیابان حافظ وجود دارد.