مدرسه ابراهیم بیک

ویژگی های ذکر شده اثر توسط مرحوم مهدوی

سال ساخت	در عهد صفوی
آدرس	صحن امامزاده اسماعیل
وضعیت:	آباد و محل زندگی طلّاب
علّت نام گذاری:	به نام بانی بنا
کد مؤلف	AUTHORCODE00453AUTHORCODE

تحقیق مرحوم مصلح الدین مهدوی

مرحوم سید مصلح الدین مهدوی در کتاب اصفهان دارالعلم شرق اینگونه ذکر کرده اند: مقصود مدرسه امامزاده اسماعیل است که به مناسبت نام بانی آن به نام مدرسه «ابراهیم بیک» هم خوانده شده است.

یکی از مجموعه های بسیار أرزشمند تاریخی اصفهان، بناهای جالب امامزاده اسماعیل علیه السلام و مزار و مسجد شعیای نبیّ علیه السلام و مدرسۀ إمامزاده اسماعیل است ، که از نظر سابقۀ تاریخی و معماری و کاشی کاری و هنرهای دیگر، در ردیف مجموعه های أرزشمند و برجسته به شمار می رود .

در کتاب تاریخ اصفهان و ری آمده است:

صحن و بقعه و مسجد و مدرسه و مقبره، تقریباً بیش از سه هزار ذرع، دارای مبانی شگرف بوده، و کاشی کاری مُعَرَّق و نقّاشی مُنَقَّح و درب های مُنَبَّت چوبی و فولاد کاری داشته، دربِ دالانِ مستطیلِ ضریح، قطعۀ جواهر صنعتی بود، که ذرّه ذرّه های زر را، با چکش در پولاد به کار برده، هر زمان به زیارت بقعه می رفتم تا نیم ساعت چشم از استادی آن پولاد ساز، با زرکوبی و نازک کاری در آن، بر نمی گرفتم ...، و گنبد چهارسوق إمامزاده، بسی عالی بود ... ، درب منبّت داخل، که راهرو ضریح به قبر شعیا است.

زمان شاه محمود بن أمیر مبارز الدّین مظفّری، حدود هفتصد و کسری نصب شده، أسامی دوازده إمام، میان درب و أطراف ، با خطّی خوش به صنعت درودگری بر آن مرقوم است ... ، دستگاه إمامزاده اسماعیل علیه السلام بسیار عالی بوده، خانه هایی أطراف داشته که در آن، شمع مومی ریختندی، و مخصوصاً دو شمع مومی ، شبهای جمعه روشن می کردند، در شمعدان طلا، که بلندیِ شمع به حدّی بود که با نردبان آن را روشن می ساختند.

أطراف صحن إمامزاده اسماعیل علیه السلام، حجره های زیادی ساخته شده، که از أوّل تأسیس، به منظور تحصیل علم و سکونت طلاّب در نظر گرفته شده ، و عنوان « مدرسۀ علمیّۀ دینیّه » داشته است .

کتیبۀ سردَرِ أصلی إمامزاده اسماعیل علیه السلام ، حاکی از اقدام حاج محمّد ابراهیم بیک یوز باشی، نسبت به تعمیر و تزیین بنای تاریخی إمامزاده اسماعیل، در دورۀ سلطان حسین صفوی می باشد، که در سال ۱۱۱۵ به پایان رسیده است، و در طرفین در ، به خطّ نستعلیق سفید بر زمینۀ کاشی خشت لاجوردی رنگ ، أشعاری نوشته شده ، که از آن جمله است:

1. وّل ابراهیم، از أمر شهنشاه جهان
2. آن که محمود دو کون ، از طالع مسعود شد
3. در صفای بقعه و سعی بنای مدرسه
4. کین عمارات ، از علوّ همّتش موجود شد

و نیز ، در دو إسپر طرفین دَرِ چوبی صحن به خطّ بنّائی نوشته شده : قالَ اَلنَّبِیُّ صَلَّی اللَّه عَلَیْهِ وَ ألِه : «أنَا مَدینَهُ اَلْعِلْمِ وَ عَلِیٌّ بابُها» همانطوری که ملاحظه می نمایید، عنوان مدرسه، در متن برنامه ریزی برای این مجموعۀ ساختمانی عظیم و زیبا ، بوده است.

آقای رفیعی مهرآبادی، پس از نقل أشعار مذکور می نویسد: از کتیبۀ مذکور معلوم می گردد ، که مجموعۀ بنای إمامزاده اسماعیل، علاوه بر مسجد و مرقد شعیا علیه السلام ، شامل مدرسه هم بوده است، که به وسیلۀ ابراهیم بیک یوزباشی، به فرمان سلطان حسین صفوی، مورد تعمیر قرار گرفته است.

و هم چنین در صفحۀ ۴۳۳ آثار ملّی اصفهان، می نویسد: این مدرسه، مدرسۀ إمامزاده اسماعیل )، در صحن إمامزاده اسماعیل، ساخته شده است.

مدرسۀ إمامزاده اسماعیل ، که به مناسبت نام بانیِ آن ، مدرسۀ ابراهیم بیک هم نامیده شده، در حوادث تلخ تاریخی، متروکه گردیده، و در دورۀ حکومت پهلوی، محلّ سکونت مساکین و آوارگانِ قحطی و خشکسالی گردیده بود، و نویسندۀ کمترین، از دوران کودکی می دیدم، که خانواده هایی از روستائیانِ مسکین، در حجره های آن سکونت داشتند، تا آن که با کمک جمعی از مؤمنین، و نظارت حضرت حجّه اَلإسلام و اَلمسلمین، آقای حاج آقا محمّد فقیه أحمدآبادی (دائی نویسنده)، حجرات و صحن إمامزاده تعمیر گردید، و با موافقت ایشان، اینجانب، در سال ۱۴۰۰ قمری، عده ای از طلاّب حوزۀ علمیّه را، در حجرات مدرسه إسکان دادم، و در حال حاضر، مدرسۀ یاد شده ، آباد و مسکونی طلاّب می باشد .

مرحوم آیه اَلله، آقا سیّد محمّد تقی موسوی فقیه أحمد آبادی، متوفّای ۱۳۴۸ قمری، صاحب کتاب نفیس «مکیال اَلمکارم»، و پدرشان، مرحوم آقا میرزا عبداَلرزّاق موسوی، متوفّای ۱۳۱۹ قمری، که از علماء جلیل اَلقدر بوده است، در مسجد إمامزاده اسماعیل، (مسجد شعیای نبی) امامت جماعت داشته، و بر این مجموعۀ عظیم مذهبی نظارت می نموده اند، و هم چنین پدران آنها، تا زمان جّد أعلایشان، میر محمّد تقی موسوی (۱) در این مجموعۀ دینی و علمی، دخالت و نظارت و کوشش علمی و ارشادی داشته اند.

مرحوم آیه اَلله اَلعظمی، آقا سیّد أبواَلحسن اصفهانی، در سالهای اقامت و تحصیلشان در حوزۀ علمیّۀ اصفهان، مدّتی در مدرسۀ إمامزاده اسماعیل، اقامت داشته اند .

مرحوم آقا سید محمود کلیشادی، متوفای ۱۳۲۴ قمری، معروف به «سید مغنی گوی» ( که از مدرسین بزرگ و مشهور و أدیب و شاعر و صاحب تألیفات عدیده، بوده) در مدرسه امامزاده اسماعیل ، تدریس می نموده ، و یکی از شاگردان مبرز آن بزرگمرد، مرحوم آیه الله سید محمد تقی فقیه أحمدآبادی ، بوده است.